NÂŞİD İBRAHİM BEY’İN “BAK” REDİFLİ GAZELİNİN ŞERHİ

Yıl 2024, Sayı: 22 (Prof. Dr. Hasan KAVRUK Armağan Sayısı), 1 - 25, 29.03.2024

Lütfi Alıcı

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1407367

Öz

XVIII. asır Osmanlı Devleti’nde siyasi, sosyal, iktisadi ve askerî sıkıntıların yaşandığı bir devirdir. Bu sıkıntılardan asrın sanat ve edebiyat hayatı fazla etkilenmemiş, az da olsa bu sahalarda ilerleme devam etmiştir. XVIII. asrın başında klasik Türk şiiri, Lale Devri şairi Nedîm’i, sonunda da sebk-i Hindî şairi Şeyh Gâlib’i yetiştirmiştir. Aynı asırda Râsih, Koca Râgıb Paşa, Sünbülzâde Vehbî, Esrâr Dede ve Nahîfî gibi büyük şairler yetişmiştir. XVIII. asırda klasik Türk şiirinde klasik üslubun yanı sıra mahallileşme, hikemî ve sebk-i Hindî üslubu etkili olmuştur. Asrın üstat şairi Şeyh Gâlib’in rağbet ettiği Nâşid İbrahim Bey de bu yüzyılda yaşamıştır. Nâşid İbrahim Bey’in önemli bir kısmı sarayda olmak üzere bütün sanat hayatı İstanbul’da geçmiştir. Nâşid’in edebî şahsiyetinin teşekkülünde babası Ahmed Râtib Paşa, Nâbî, Nedîm ve Şeyh Gâlib ile Sa’ib ve Şevket’in tesirleri olmuştur. Bu etki ile şair, daha çok mahallileşme, hikemî ve sebk-i Hindî üsluplarıyla şiirler yazmıştır. Bütün şiirleri bir divanda toplanan Nâşid’in divanı III. Selim’e sunulmuştur. Nâşid İbrahim Bey, muasırları arasında güzel gazellerinin yanı sıra hattat ve musikişinaş bir Enderun şairi olmasıyla temayüz etmiştir. Şiirlerinde kendine has bir söyleyişe sahip olan Nâşid, sanat ve edebî şahsiyetini daha çok gazellerinde göstermiştir. Bu makalede Nâşid’in şairlik kudretini yansıtan “bak” redifli yek-âvâz gazelinin şerhi yapılmıştır. Şairin bak redifli gazeli az söz ile yazılmış, yer yer sade ve ahenktar, aynı zamanda veciz ve derin manalar ihtiva eden klasik bir gazeldir. Bu hususiyetlerinin yanı sıra Nâşid’in “bak” redifli gazeli şairin kabuller dünyasını, edebî şahsiyetini ve sanat kudretini göstermesi bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Nâşid İbrahim Bey, Enderûn, klasik Türk şiiri, “bak” redifli gazel, şerh.

Kaynakça

• Âkif Mehmed. Mir’at-ı Şi’r. Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Efendi, No. 773.
• Akkaya, Hüseyin (2020). “Şemsî, Şemseddîn Sivasî”. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semsi-semseddin-sivasi, [erişim tarihi:18.04.2023].
• Alıcı, Lütfi (1998). Dîvân-ı Nâşîd İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Alıcı, Lütfi (2008). “Klasik Türk Şiirinde Muhabbet Kanunları”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 19: 119-142.
• Alıcı, Lütfi (2013). “Nâşid, İbrâhim Bey”. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasid-ibrahim-bey, [erişim tarihi:18.04.2023].
• Alıcı, Lütfi, G. Alıcı (2021) “Zâtî”. Eski Türk Edebiyatı II 16. Yüzyıl. Ankara: Nobel Yayınları.
• Arpaguş, Hatice Kelpetin (2022). “Kelime-i Tevhid”. TDVİA. C 25. Ankara: TDV Yayınları. 214-215.
• Banarlı, Nihad Sâmi (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C 2. İstanbul: MEB Yayınları. Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Divânı. C II. İstanbul: MEB Yayınları.
• Çağrıcı, Mustafa (1993). “Câh”, DVİA. C 7. İstanbul: TDV Yayınları. 14-15.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977). Yahyâ Bey Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İÜ Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1979). Amrî Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İÜ Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed, A. Tanyeri (1987). Zatî Divanı Gazeller Kısmı III. Cilt. İstanbul: İÜ Yayınları.
• Çeçen, Halil (1996). Fıtnat Hanım Hayatı, Sanatı ve Divanı İnceleme-Metin. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Ejder, Ö. Faruk (2017). Muhammed Fevzi El Bâtûmî’nin Tasavvufî Görüşleri ve “Hulâsatu’t- Tasavvuf” Adlı Risâlesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Eraydın, Selçuk (2001). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: MÜİFV Yay.
• Es’ad Mehmed Efendi. Bâgçe-i Safâ-endûz (Es’ad Tezkiresi). İÜ Ktp. No. 2095.
• Gedik, Sadi (2017). Meşreb (Baba Rahîm) Mebde-yi Nûr. Ankara: TDK Yay.
• Horata, Osman (2007). “Son Klasik Dönem (1700-1800)”. Türk Edebiyatı Tarihi. C 2. İstanbul: KTB Yay.
• http://www.gonullersultani.net. [erişim tarihi: 13.04.2023].
• https://defter-i-ussak.blogspot.com/2020/01/tevhidin-yedi-mertebesi.html. [erişim tarihi: 30.04.2023]. https://lehcediz.com. [erişim tarihi: 27.04.2023].
• https://lugat.osmanlica.online. [erişim tarihi: 23.08.2023].
• https://www.ilav.org/tasavvufta-lalenin-anlami. [erişim tarihi: 18.04.2023].
• https://www.muzafferozak.com/PDF/Kitaplar/envarulkulub1.pdf. [erişim tarihi: 13.04.2023].
• İpekten, Haluk (1990). Nâ’ilî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• İpekten, Halûk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.
• İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Dîvânlar Kataloğu (İKTYDK) (1967). C 3. İstanbul: MEB Yay.
• Kalkışım, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• Kalkışım, Muhsin (1998). Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Hikâyesi (Tahkiye Unsurları), Derya Kitabevi Yay., Adana.
• Kaplan Mahmut (2014). “Neşâtî, Ahmed Dede”. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nesati-ahmed-dede. [erişim tarihi: 27.04.2023].
• Kaplan, Mahmut (2019). Neşâtî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr. [erişim tarihi: 02.04.2023].
• Karatay, Fehmi Edhem (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katoloğu. C 2. İstanbul. Kartal, Ahmet (1997). “Klasik Türk Edebiyatında ‘Lâle’ ”. bilig-4/Kış: 108-122.
• Kavruk, Hasan (yyy). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. www.kulturturizm.gov.tr. [erişim tarihi: 27.04.2023].
• Kılınç, Abdulhakim (2021). Fuzûlî Dîvânı. İstanbul: TYEKB Yay.