KEVSERÎ MECMÛASI VE KİTAB-I İLMİL MUSİKİ’DE NAZÎRE-İ NAZÎRE

Yıl 2024, Sayı: 25 (Aralık 2024), 57 - 72, 26.12.2024

Gökhan Yalçın

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1578014

Öz

On sekizinci yüzyıl yazılı kaynaklarından Kevserî Mecmûası, Kitab-ı İlmil Musiki ve İran Milli Kütüphanesi’nde bulunan Nota Mecmûası’nda ırak makamında ve düyek usûlünde yazılmış üç adet birbiri ile benzerlik gösteren saz eseri bulunmaktadır. Müellif de âdet olduğu üzere bu durumu eserin künye bilgilerinde belirtmiştir: “Seyfül Mısr Usûleş Düyek Vezn-i Kebir”, “Nazîre-i Seyfül Mısr Düyek Vezn-i Kebir” ve “Nazîre-i Nazîre Perizat Düyek Vezn-i Kebir”. Anlaşılacağı gibi bestekârı “Seyfül Mısr” olan bir saz eserinin nazîresi yazılmış ve aynı ya da başka bir bestekâr da nazîrenin nazîresini besteleyerek nazîre konusuna yeni bir başlık açmıştır. Bilindiği gibi “Nazîre” terimi ile musiki sanatında çok sık karşılaşılmaz. Buna karşın Türk, Arap ve Fars edebiyatında ise özellikle de şiir alanında iyi bilinen bir terimdir. Edebiyattaki tanımına benzer olarak musikide nazîre teriminin “bir bestekârın dini ya da ladini, çalgı için ya da sözlü özgün bir bestesine başka bir bestekâr tarafından aynı özelliklere sahip olmak üzere yazılmış benzer beste” şeklinde tanımlanıp tanımlanamayacağı gibi birçok bilgi de net değildir. Çalışmanın amacı da adı geçen üç eserin formu, makamı, usûlü, vezni, ses sınırı, hane sayısı, hanelerin karar perdeleri bakımından benzerlik ve farklılıklarını belirlemektir. Bu çalışmanın Osmanlı/Türk musikisinde nazîre bestelerin daha iyi anlaşılması ve önceki çalışmalardan ziyade nazîre konusuna farklı bir bakış açısı getirmesi açısından önem arz ettiği düşünülmektedir. Bu amaçla çalışmada; literatür taraması, doküman analizi gibi nitel bir sürecin izlendiği nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

nazîre, nazîre-i nazîre, Kevserî Mecmûası, Kitab-ı İlmil Musiki, Seyfül Mısr

Kaynakça

• Baloğlu, Bekir Şahin (2020). “Türk Müziğinde Nazîre Geleneği ve Tanburî Cemil Bey’in Nazîre Besteleri”. International Social Sciences Studies Journal 6/63: 2253-2265.
• Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Durmuş, İsmail (2004). “Nazîre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 32. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 455-456.
• Ekinci, Mehmet Uğur (2019). “Piyasa’da Yaşayan Eski Bir Peşrev: Kanbos Nazîresi”, Rast Müzikoloji Dergisi, 7(2): 2212-2233.
• Kevserî, Nâyi Mustafa. Kitab-ı Musikar. Ankara Milli Kütüphâne. no. Mf 1994A4941. vr. 199a.
• Avcı, Mustafa (2021). “Bestenin Anlam Dünyası: Yaratma, Hatırlama, Bulma ve Keşfetme Ekseninde Müzik Üretimi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(48): 54-78.
• Uslu, Recep (2012). “Confusions Of Musical Terminology And its Reflection On Academic Works: Original, Nazîre, Çeşitleme, Varyant, Aranjman, Cover, İcra”. İdil Dergisi 1(2): 144-165.
• Yalçın, Gökhan (2020). Nâyî Mustafa Kevserî’nin Kaleminden 18. Yüzyıl Türk Musikisi: Kevserî Mecmûası. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek Hasan (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.