NEF‘Î’NİN TÜRKÇE GAZELLERİNDE “VÂSÛHT” TARZI AŞK ÜZERİNE

Yıl 2025, Sayı: 27 (Ağustos 2025), 197 - 208, 31.08.2025

Leyla Alptekin Sarıoğlu

Öz

Bir ekol ya da akım hâline gelmese de, XVII. ve XVIII. asırlardan başlayarak klasik Türk şiirinin aşk anlayışında kırılma noktalarından biri sayılan “vâsûht” tarzı şiir üslûbu, belirtilen yüzyıllarda yazılmış kimi şiirlerinde izi görülen doğu kaynaklı bir etkiyi temsil etmektedir. “Vâsûht”, kaynağı olan Fars şiirinde sevgiliden yüz çevirme ve sevgiliyi terk etme şeklinde daha keskin davranışlarla kendini gösterirken, klasik Türk edebiyatında, aşkın ve sevgilinin eziyetinden usanarak bıkkınlık hâlinde olmayı, bezgin ve umutsuz âşığın yeni aşk arayışlar içine girmesini ifade etmektedir. Klasik Türk şairleri, bu etki ile “vâsûht” tarzı aşkın izlerini taşıyan manzumelerinde klasik Türk şiiri geleneğindeki aşk anlayışının tersine olacak şekilde sevgiliden vazgeçen, aşkın cefa ve sıkıntısından usanan, bıkkın bir âşığın ağzından şiirler yazmışlardır. Klasik Türk edebiyatında bu tarz ile şiir yazan isimler arasında Fehîm-i Kadîm (ö. 1647), Şehrî (ö. 1660), İsmetî (ö. 1665), Nedîm (ö. 1730) ve Şeyh Gâlib (ö. 1799) gelmektedir. Bu çalışmanın konusu, klasik Türk edebiyatının zirve şairlerinden Nef‘î’nin (ö. 1635) Türkçe gazellerinde “vâsûht” tarzı aşkın izini sürmek; hem gazel hem beyit boyutunda tespit edilebilen bu şiirlerde konunun nasıl işlendiğini ortaya koymak, netice olarak da şairin “vâsûht tarzı” ile şiir yazan isimler arasında sayılıp sayılmayacağına dair fikir öne sürmektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri , Nef‘î , vâsûht , gazel.

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”. DİA. C. 9, İstanbul, 389-427.
• Alıcı, Gülcan (2023). “Nef’î’nin İstiğnâ Makamında Yazdığı “Çekemem” Redifli Gazelinin Şerhi”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi 20: 1-13. [erişim tarihi: 4.12.2024] https://doi.org/10.51592/kulliyat.1315688
• Babacan, İsrafil (2010). “Şeyh Gâlib’in Gazellerinde “Vâsûht” Tarzı Aşkın İzleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları 28: 57-68.
• Babacan, İsrafil (2009). Klâsik Türk Şiirinin Sonbahârı-Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yay.
• Çiçekler, Mustafa (2006). “Fars Şiirinde Üslûplar”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I, Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî, 29 Nisan 2005 Bildiriler, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, 12-33. İstanbul: Turkuaz Yay.
• Enveri, Hasan (2011). Ferhengi Feşerde-i Sühan, Tahran: Neşr-i Sühan.
• Güleryüz, Ali (2008). “Fars Edebiyatında Bir Ara Dönem Üslubu”. Doğu Araştırmaları 2: 21-24.
• Güleryüz, Ali (2006). “Sebk-i Irakî ile Sebk-i Hindî Arasında Geçiş Dönemi Üslûbu: Mekteb-i Vukû”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I, Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî, 29 Nisan 2005 Bildiriler, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, 102-107. İstanbul: Turkuaz Yay.
• Horata, Osman (2019). Has Bahçede Hazan Vakti: XVIII. Yüzyıl Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. 3. bs. Ankara: Akçağ Yay.
• İpekten, Haluk (1974). İsmetî Dîvânı. Baylan Matbaası. Ankara.
• Kaya, Bülent (2021). “Klasik Türk Şiirinde Gelenek Çizgisi Dışında Âşık ve Sevgilinin Yeri”. Turkish Studies-Language & Literature, 16 (3): 1937-1957.
• Kuzu, Fettah (2023). “Hoca Dehhânî’nin İdem” Redifli Gazelinde “Vâsûht Tarzı Aşk” veya Geleneğin Sorgulanması”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 37: 841-851.
• Kuzu, Fettah (2023). “Nef’î’nin Şiirlerinde Âşık: İki Gazel İki Tavır”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(3), 839-851. [erişim tarihi: 4.12.2024] https://doi.org/10.21547/jss.1277247
• Macit, Macit (2017). Nedîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 4.12.2024]
• Mum, Cafer (2006). “Sebk-i Hindî’de Beyit Yapısı, Paradoksal İmajlar ve Çoklu Duyulama.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I, Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî, 29 Nisan 2005 Bildiriler, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, 109-141. İstanbul: Turkuaz Yay.
• Öztürk, Furkan (Çev.) (2024). Nef’î. Dîvân. Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Akkuş, Metin (hzl.) (2018). Nefi Ömer Efendi, Nefi Dîvânı, Haz., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html [erişim tarihi: 4.12.2024]
• Özyurt, Salih (2024). “Şiddet Coğrafyasının (Kerbela) Bir Şairi: Fuzûlî’de Şiddetin Yansıması”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 111: 381-398.
• Subaşı, Derya Adalar (2021). “El-Mütenebbî ve Nef‘î’nin Fahriyelerinde ‘Ben’in Tezâhürü”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 26/26: 539-568.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, 1 Âb-Azrail, İstanbul: OSEDAM Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• Şu‘ûrî Hasan Efendi (2019). Ferheng-i Şu‘ûrî, Lisânu’l-Acem. Haz. Ozan Yılmaz, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2018). Kalkandelenli Mu‘îdî, Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59883, kalkandelenli-mu39idi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 12.01.2025]
• Taştan, Erdoğan (2019). “Nedim’in Şiirlerinde ‘Vâsûht’ Tarzı Aşkın İzleri”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16: 445-459.