NİMETÎ DİVANINDA MAHALLİLEŞME

Yıl 2025, Sayı: 27 (Ağustos 2025), 19 - 32, 31.08.2025

Gülden Esra Aydoğdu

Öz

Üç kıtada hüküm sürmüş, farklı dil, din ve ırkları ihtiva etmiş Osmanlı İmparatorluğu edebiyatı mahalli unsurlarının incelenmesi, kültürel zenginliğinin açığa çıkarılması önem taşımaktadır.
Edebiyatın ihtiva ettiği giyim, adet, inanç, dil gibi halka ait değerlerin belirlenmesi, yerel kaynaklardan beslenen edebi eserin doğru anlaşılmasını sağlayacaktır. Ayrıca edebi eserin ait olduğu toplumun kültürel değerlerinin açığa çıkmasına da katkı sunacaktır.
Bu amaç doğrultusunda 17. yüzyılda Bursa’da yaşamış Nimetî mahlaslı Nakıbzâde Nimetullah Efendi’nin divanı mahalli unsurlar yönüyle araştırılmıştır.
Divanda giyim, âdet ve inanç, tedavi yöntemleri, şahıs isimleri, yer adları, tarihi olaylar, dil ögeleri alanlarında mahalli veriler tespit edilmiştir.
Nimetî giyim kuşamı toplumun dine, tarikata ya da kişiliğe yüklediği ayırt edici sembolik vasfıyla işlemiş; tedavi yöntemlerine, inanç ve âdetlere, farklı zümrelerden şahıslara, ilçe isimlerine varıncaya kadar yerleşim yerlerine, tarihi olaylara, deyimlere ve konuşma dilini yansıtan kelime gruplarına yer vermiştir.
Bu çalışmanın Nimetî divanına edebi değer kazandıran yerel unsurları açığa çıkaracağı ve 17. yüzyıl Osmanlı toplum hayatından izler aksettireceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Nimetî divanı , mahalli unsurlar , 17. yüzyıl , Osmanlı toplum hayatı.

Localization in Nimeti Divan

Öz

It is important to analyse the local elements of the literature of the Ottoman Empire, which ruled on three continents and included different languages, religions and races, and to reveal its cultural richness.
Determining the values belonging to the people such as clothing, customs, beliefs, language contained in literature will ensure a correct understanding of the literary work fed from local sources. Additionally, it will also contribute to the revelation of the cultural values of the society to which the literary work belongs.
For this purpose, the divan of Nakıbzâde Nimetullah Efendi with the pseudonym Nimetî, who lived in Bursa in the 17th century, was investigated in terms of local elements.
Local data in the fields of clothing, customs and beliefs, treatment methods, personal names, place names, historical events, language elements were identified in the divan.
Nimetî treated clothing as a distinctive symbolic attribute that the society attributed to religion, sect or personality; he included treatment methods, beliefs and customs, individuals from different clans, settlements up to the names of districts, historical events, idioms and word groups reflecting the spoken language.
It is believed that this study will reveal the local elements that add literary value to Nimetî's divan and reflect traces of 17th-century Ottoman social life.

Anahtar Kelimeler

Nimeti’s Divan , local elements , 17th century , Ottoman social life.

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (1997). “Divan Edebiyatı”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay. 389-390.
• Batislam, Dilek (1993). Nedim Divanında Mahallîleşme. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Bozkurt, Nebi (2009). “Sarık”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 36, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay. 152, 153.
• Çatoviç, Alena (2012). “Bosnalı Divan Şairlerinde Mahallîleşme”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 5(9): 160-169. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/28393/301970 [erişim tarihi: 11.06.2025].
• Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdoğan, Mehtap (2009). “Divan Şiirinde Mahalliîeşme Kavramı ve Bâkî Divanında Bazı Mahallî Unsurlar”. Turkish Studies, 4(5): 114-165. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.856 [erişim tarihi: 03.04.2025].
• Ersöz, Gülden Esra (2007). Nimetî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Kahraman, Mehmet. (1996). Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar. İstanbul: Beyan Yay.
• Kaplan, Yunus (2009). “Sabit Divanında Mahallîleşme ve 17. Yüzyıl Sosyal Hayat Unsurları”. Turkish Studies, 4(5):599-635. https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_tr_ozet&makale_id=14078 [erişim tarihi: 11.06.2025].
• Koçu, Reşat Ekrem (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Köksal, Fatih (2012). “Edebiyatımızda Kalıp Sözler ve Divan Şiirinden Dört Örnek”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 30: 337.
• TDK Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/ (erişim tarihi: 15.04.2025)
• TDK Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (erişim tarihi: 24.05. 2025)
• Yekbaş, Hakan (2009). “Mahallîleşme ve Şeyhülislam Yahya. Turkish Studies, 4(5): 319-344. https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_tr_ozet&makale_id=14122 [erişim tarihi: 11.06.2025].
• Yılmazer, Ziya (2020). “Murad IV”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 31, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yay. 180.