RELIGIOUS FIGURES IN MECMUA-I KASAID-I TURKIYYE

Yıl 2025, Sayı: 27 (Ağustos 2025), 235 - 250, 31.08.2025

Ayşe Tarhan

Öz

Turkish-Islamic literature is a period that emerged when the Turks generally accepted Islam and produced masterpieces with the support of the rulers of the Ottoman Empire. The sources of Turkish-Islamic literature include many elements such as the Quran, hadiths, and cautionary tales about the lives of the prophets, Persian mythology, Islamic history, Turkish culture and history. It is this literary period that emerged with the understanding of collective tradition. It was transferred to the next centuries through nazires, which is the tradition of writing poetry by taking other poems as an example, with the desire to write better poems in terms of both content and form. The scope of this study is qasidas in Turkish-Islamic poetry. It consists of historical, legendary, and mythological elements based on individuals in 12 qasidas in total, written as nazires with i/î redifs (repeated elements after the rhymes). The poems were selected from Mecmua-i Qasaid-i Turkiyye. In the first part of the study, the names of the prophets in the qasidas will be determined, and references to the holy books or hadiths based on the lives of the prophets will be presented. In the second part, it will be determined within the framework of Islamic sources how the historical, legendary, mythological figures identified in the qasidas are reminded by the poets. Couples based on references to religious, legendary, and mythological figures will be grouped and each reference will be discussed thematically. Examples of couplets identified as suitable for each theme will be presented and explained.

Anahtar Kelimeler

Qasida Tradition , Qur’an , History , Legend , Mythology.

MECMUA-İ KASAİD-İ TURKİYYE’DE DİNÎ KİŞİLER

Öz

Türk İslam edebiyatı, Türklerin genel olarak İslam'ı kabul etmesiyle oluşan ve Osmanlı Devletinin hükümdarlarının desteğiyle şaheserler üretilmiş bir dönemdir. Türk İslam edebiyatının kaynakları arasında Kur'an-ı Kerim, hadisler, peygamberlerin hayatlarıyla ilgili uyarıcı kıssalar, tasavvuf, Fars mitolojisi, İslam tarihi, Türk kültürü ve tarihi gibi pek çok unsur bulunmaktadır. Kolektif gelenek anlayışıyla ortaya çıkan bir edebî dönemdir. Hem içerik hem de biçim açısından daha iyi şiirler yazma arzusuyla diğer şiirleri örnek alarak şiir yazma geleneği olan nazireler aracılığıyla da bu birikim sonraki yüzyıllara aktarılmıştır. Bu çalışmanın kapsamı Türk İslam şiirindeki kasidedir. Araştırmanın örneklemini “i/î” redifli nazire şeklinde yazılan toplam 12 kasidede bireyleri temel alan tarihî, efsanevî ve mitolojik unsurlar incelenecektir. Şiirler Mecmua-i Kasaid-i Türkiyye'den seçilmiştir. Çalışmada ‘i/î’ redifli kasidelerinden alınan örnek beyitlerde peygamberlerin ve onların hayatlarından ibret verici kıssalar ve onların Türk şiirine katkıları ve bunların Türkleştirilmesi gibi unsurlar tespit edilecektir. Kasidelerde peygamberler alfabetik sıraya göre tanıtılacaktır. Çalışmanın ilk bölümünde kasidelerdeki peygamber isimleri tespit edilecek ve peygamberlerin hayatlarına dayalı olarak kutsal kitaplara veya hadislere yapılan atıflar sunulacaktır. İkinci bölümde, kasidelerde tespit edilen tarihî, efsanevî, mitolojik şahsiyetlerin şairler tarafından nasıl hatırlatıldığı İslamî kaynaklar çerçevesinde tespit edilecektir. Dini, efsanevî ve mitolojik şahsiyetlere yapılan atıflara dayalı beyitler gruplandırılacak ve bu kişilere yapılan atıflar tematik olarak ele alınacaktır. Her bir temaya uygun olarak tespit edilen beyit örnekleri sunulacak ve açıklanacaktır.

Kaynakça

• Artun, E. (2000). “Türk halk kültüründe Nevruz”. folklor/edebiyat folklore&literature (21).
• Bin Cerîr’üt-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed. Tarih-i Taberi. Cilt: 1, Çev: Faruk Gürtunca, İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• Bin Cerîr’üt-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed. Tarih-i Taberi. Cilt: 2, Çev: Faruk Gürtunca, İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• Bin Cerîr’üt-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed. Tarih-i Taberi. Cilt: 3, Çev: Faruk Gürtunca, İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• Boratav, P. N. (2002). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. editör M. S. Koz. Boratav arşivi’nden. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Boratav, P. N. (2012). Türk mitojoisi: Oğuzların Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. 1. baskı. Ankara: Bilgesu.
• Çavuşoğlu, M. (1986). “Kaside Bölümü”. T.D.K. Türk Dili-Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri) Sayı: 415-416-417/Temmuz-Ağustos-Eylül (S. 17-78 Arası). Ankara.
• Firdevsî, (2009). Şahnâme. Çev. Necati Lugal. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Kaplan, R. (1998), Klâsikler Tartışması Başlangıç Dönemi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Karavelioğlu, M. A. (2011), Mecmûa-I Kasâid-I Türkiyye, İstanbul: Titiz Yay.
• Köprülü, M. F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. 3. bs. editör O. F. Köprülü. Ankara, Türkiye: Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2004), Edebiyat Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yay.
• Pala, İ. (1999), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yay.
• Ritter, H. (2011), Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi –Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri-, İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Şengül, A. (2006). “Türk Kültüründe Nevruz - Mete Han’dan Atatürk’e-”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8(2):161-70.
• Taraporewala, I. J. I. (2011), Zerdüşt Dini -Zerdüşt’ün Gataları Üç Unutulmuş Din: Mitraizm, Maniheizm, Mazdakizm-, Çev. Nice Damar, İstanbul: Avesta Yay.
• TDK., (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.