Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) kapsamında Türk kültürünün Türk mutfağına etkisi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 32 - 39, 30.09.2024

Fatih Varol , İrem Nesimioğlu

https://doi.org/10.59127/kulmira.1526714

Öz

Kültürel miras, bir toplumun kendilerinden sonraki kuşaklara aktardığı maddi-manevi değer yargılarının tümüdür. Kültürel mirası oluşturan öğelerden birisi ise mutfak kültürüdür. Mutfak kültürü bir toplumun beslenmesini sağlayan her türlü besin ve bunların hazırlama, pişirme, saklama ve tüketme şekillerini anlatır. Bu unsurlara bağlı olarak mutfak kültürü, bir kesimin inanış ve uygulamalarından oluşan bütünsel ve kendine has bir yapıyı anlatmaktadır. Bireylerin beslenme kültürü, yaşam biçimleri, coğrafi ve sosyo-ekonomik yapılarına göre şekil almaktadır. Medeniyetlerin beslenme yapılarının denetlenmesi, toplumsal açıdan yaşamın katmanlarını farklı açılardan aydınlatmaktadır. Türk mutfağı ise geçmişten bugüne kadar daimi olarak birikimlerle ilerlemiş köklü bir yapı oluşturmuştur. Orta Asya ve Anadolu bölgelerinin toprak verimliliği sonucunda uzun dönemlere dayanan etkileşim Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin yeni tatlar ve yapılar kazanmasına yol açmıştır. Bu kapsamda Türk yemek kültürünün geçirdiği dönemsel süreçler incelenerek günümüz Türk mutfağının daha iyi kavranabilmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışmanın somut olmayan kültürel miras kapsamında Türk yemek kültürünün geçirdiği dönemsel süreçlerin sentezlenmesine ve tanınırlığının artmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Somut Olmayan Kültürel Miras, Türk Mutfağı, Orta Asya Mutfağı, Selçuklu Mutfağı, Osmanlı Mutfağı

The impact of Turkish culture on Turkish cuisine within the scope of Intangible Cultural Heritage

Öz

Cultural heritage is the totality of material and spiritual values that a society transmits to future generations. One of the elements that constitutes cultural heritage is culinary culture. Culinary culture describes all kinds of food that provide nutrition to a society and the ways they are prepared, cooked, stored and consumed. Depending on these elements, culinary culture describes a holistic and unique structure consisting of the beliefs and practices of a segment. Individuals' nutritional culture takes shape according to their lifestyles, geographical and socio-economic structures. Inspecting the nutritional structures of civilizations illuminates the layers of social life from different perspectives. Turkish cuisine has formed a deep-rooted structure that has continuously progressed with accumulation from past to present. As a result of the soil fertility of the Central Asian and Anatolian regions, long-term interaction led the Seljuk and Ottoman states to gain new tastes and structures. In this context, the aim of the study is to better understand today's Turkish cuisine by examining the periodic processes that Turkish food culture has gone through. It is thought that the study will contribute to the synthesis of the periodic processes of Turkish food culture, which is an intangible cultural heritage (ICH), and to increasing its recognition.

Anahtar Kelimeler

Intangible Cultural Heritage, Turkish Cuisine, Central Asian Cuisine, Seljuk Cuisine, Ottoman Cuisine

Kaynakça

• Adızel, Ö., Özdemir , K., Durmuş, A., & Akın, G. (2010). Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların (GDO) Doğa ve İnsana Etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 15(2), 148-153.
• Akın, G., Özkoçak, V., & Gültekin, T. (2015). Geçmişten Günümüze Geleneksel Anadolu Mutfak Kültürünün Gelişimi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, (30-33), 33-52.
• Aksoy, M., & Çetin, K. (2018). Çatalhöyük Mutfak Yapıları ve Araç-Gereçlerinin 21. Yüzyıl Mutfak Kültürüne Yansımaları. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(1), 125-141.
• Alçay, A. Ü., Yalçın, S., Bostan, K., & Dinçel, E. (2015). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kurutulmuş Gıdalar. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, (37), 83-93.
• Aracı, E. (2016). Gastronomi ve Turizm. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Aydoğdu, A., & Mızrak, M. (2017). Azerbaycan ve Türkiye Mutfak Kültürünün Tarihi Birlikteliği ve Mevcut Durumunun Belirlenmesi. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(1), 15-25.
• Batman, O., & Hatipoğlu, A. (2014). Osmanlı Saray Mutfağı’na Ait Gastronomik Unsurların Günümüz Türk Mutfağı İle Kıyaslanması. Journal of Travel and Hospitality Management, 11(2), 62-74.
• Baykara, T. (2001). Türk Tarihine Bakışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Baysal, A. (2002). Beslenme Kültürümüz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baysal, A. (2012). Türk Mutfağı, Özellikleri, Etkileşimleri, Beslenme Antropolojisi-I. Ankara: Hatipoğlu Yayınları.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, Kültür ve Kimlik. Milli Folklor, 11(87), 159-169.
• Bilgin, A. (2008). Klasik Dönem Osmanlı Saray Mutfağı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Blake, J. (2017). Development of UNESCO’s 2003 Convention. Creating A New Heritage Protection Paradigm? The Routledge Companion to Intangible Cultural Heritage.
• Çetinkaya, N., & Yıldız, S. (2018). Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Erzurum Lavaş (Acem) Ekmeğinin Turistik Ürüne Dönüştürülmesine Yönelik Bir Çalışma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 430-452.
• Demirgül, F. (2018). Çadırdan Saraya Türk Mutfağı. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 105-125.
• Doğan, F. (2008). Osmanlı Devletinde Zeytinyağı Üretim ve Tüketimi. Türk mutfağı içinde (ss. 231-241). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
• Doğdubay, M., & Giritlioğlu, İ. (2011). Mutfak Turizmi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Duman, A., & Güneş, S. G. (2024). Gastronomi Turizmi Kapsamında Antalya Lezzet Rotası. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 12(1), 663-685
• Duzgun, E., & Durlu Özkaya, F. (2015). Mezopotamya’dan Günümüze Mutfak Kültürü. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(1), 41-47.
• Ekici, M. (2004). Bir Sempozyumun Ardından: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi. Milli Folklör Dergisi, 8(61), 5-13.
• Erdoğan, E. (2010). Türkiye Selçukluları Mutfağı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ertaş, Y., & Gezmen Karadağ, M. (2013). Sağlıklı Beslenmede Türk Mutfak Kültürünün Yeri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 117.
• Genç. (2008). XI. Yüzyılda Türk Mutfağı. M. Sabri Koz (Ed.), Yemek Kitabı: Tarih-Halkbilimi-Edebiyat içinde(s. 4). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Göde, G., Kayaardı, S., Uyarcan, M., & Söbeli, C. (2021). Tarihin Gelişim Sürecinde Türk Yemek Kültürü ve Beslenme Alışkanlıklarının Değişimi. Food and Health, 7(3), 216-226.
• Güler, S. (2010). Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(26), 24-30.
• Gürkan, B. (2015). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Somut Olmayan Kültürel Miras Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Gürsoy, D. (2004). Tarihin Süzgecinde Mutfak Kültürümüz. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Gürsoy, D. (2014). Deniz Gürsoy'un Gastronomi Tarihi. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Halıcı, N. (2009). Siniden Tepsiye Klasik Türk Mutfağı. İstanbul: Usaş Yayınevi.
• Hastorf, C. A., & Atalay, S. (2017). Food, Meals, and Daily Activities: Food Habitus at Neolithic Çatalhöyük. American Antiquity: Published online by Cambridge University Press.
• Haydaroğlu, İ. (2003). Osmanlı Saray Mutfağından Notlar. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(34), 1-10.
• Heper, F. Ö. (2019). Türk Mutfağı. Ed: M. Sarıışık, G. Özbay, Uluslararası Gastronomi Temel Özellikler (Örnek Menüler ve Reçeteler) içinde (s. 53-98). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kafesoğlu, İ. (1992). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut (1989). Divan-u Lügati-t Türk. Çeviren: Besim Atalay, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Kara, Ç. (2019). Türkiye’de Mutfak ve Yeme İçme Kültürü. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kılıç, S., & Albayrak, A. (2012). İslamiyetten Önce Türklerde Yiyecek ve İçecekler. Turkish Studies, 7(2), 707-716.
• Kızıldemir, Ö., Öztürk, E., & Sarıışık, M. (2014). Türk Mutfak Kültürünün Tarihsel Gelişiminde Yaşanan Değişimler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(3), 191-210.
• Kızıldemir, Ö., Sarıışık, M., & Öztürk, E. (2017). Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfak Kültürünün Özellikleri ve Yaşanan Değişimler. VI. Ulusal II. Uluslararası Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu, 14-15 Nisan, 349-356, Gaziantep.
• Kiple, K. F. (2010). Gezgin Şölen Gıda Küreselleşmesinin On Bin Yılı. Çeviren: N. Elhüseyni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koca, N., & Yazıcı, H. (2014). Coğrafi Faktörlerin Türkiye Ekmek Kültürü Üzerindeki Etkileri. Journal of Turkish Studies, 9(8), 35-45.
• Kolaç, E. (2009). Somut Olmayan Kültürel Mirası Koruma, Bilinç ve Duyarlılık Oluşturmada Türkçe Eğitiminin Önemi. Milli Folklor, 21(82), 19-31.
• Merdol Kutluay, T. (2012). Beslenme Antropolojisi I. Ankara: Hatiboğlu Yayıncılık.
• Kadıoğlu Çevik, N. (2000). Hünkar Beğendi (700 Yıllık Mutfak Kültürü). Ankara: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Onur, N. (2021). Gastronomi Turizmi ve Hatay Lezzet Rotası. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(2), 150-162.
• Ögel, B. (2003). Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Önçel, S. (2015a). Türk Mutfağı ve Geleceğine İlişkin Değerlendirmeler. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(4), 33-44.
• Önçel, S. (2015b). Türk Mutfak Kültürü ve Tarihsel Gelişimi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(4), 33-44.
• Özlem, D. (2016). Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi. İstanbul: Notos Yayınevi.
• Özyılmaz, H., Aluclu, İ., & Can, T. (2014). Mutfak Kültürünün Geleneksel Diyarbakır Evlerine Sosyal ve Mekânsal Yansımaları. Millî Folklor, 13(102), 138-153.
• Rasonyı, L. (1996). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Redman, C. (1978). The Rise of Civilization: From Early Farmers to Urban Society Ancient Near East. San Francisco: W.H. Freeman and Company.
• Richards, M., Pearson, J., Molleson , T., & Russell, N. (2003). Stable Isotope Evidence of Diet at Neolithic Çatalhöyük, Turkey. Journal of Archaeological Science, 30(1), 67-76
• Samancı, Ö. (2008). İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul ve Osmanlı Saray Mutfak Kültürü. Ö. Samancı & A. Bilgin (Ed.), Türk Mutfağı içinde (ss. 199-219). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Samancı, Ö. (2016). Cumhuriyet Döneminde Türk Mutfak Kültürü. Ed: Alev Dündar Arıkan. Türk Mutfak Kültürü içinde (s. 86-106). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Samancı, Ö., & Croxford, S. (2006). XIX. Yüzyıl İstanbul Mutfağı. İstanbul: Medyatik Yayınları.
• Sarıoğlan, M., & Cevizkaya, G. (2016). Türk Mutfak Kültürü: Şerbetler. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(14), 237-250.
• Seçim, Y. (2018). Selçuklu Ve Osmanlı Mutfağının Gastronomi Açısından Değerlendirilmesi. Journal of Tourism Theory and Research, 4(2), 123-130.
• Sormaz, Ü., Uslu, S., & Sezgin, A. C. (2018). UNESCO Intangible Cultural Heritage List: Turkey. Journal of Business and Social Development, 6(1), 3-14.
• Sürücüoğlu, M. S., & Özçelik, A. (2007). Türk Mutfak ve Beslenme Kültürünün Tarihsel Gelişimi. 38. ICANAS-Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül, Ankara.
• Tufan, Ö. (2008). Helvahane ve Osmanlı'da Helva Kültürü . Ed: A. Bilgin, Ö. Samancı, Türk Mutfağı içinde (s. 125-133). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Turan, O. (1979). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi. İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Türker, A., & Çelik, İ. (2012). Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarının Turistik Ürün Olarak Geliştirilmesine Yönelik Alternatif Öneriler. Yeni Fikir Dergisi, 4(9), 86-98.
• Türkoğlu, S. (2009). Osmanlı Sarayında Mutfak Hizmetlileri ve Sofra Gelenekleri. 700 Yıllık Mutfak Kültürü içinde (s. 51-59). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uzel, R. A. (2018). Geleneksel Mutfak Kültürü ve Tarımsal Ürün Çeşitliliğinin Üniversite Öğrencileri Beslenme Durumu Üzerine Etkisi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 55(1), 37-44.
• Yalçın, M. (2023). Türk Yemek Kültür Mirasının Coğrafyası, Kaynağı ve Evreleri. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(2), 128-142.
• Yerasimos, M. (2014). 500 Yıllık Osmanlı Mutfağı. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Yılmaz, A. (2002). İş Yerimiz Mutfak Mesleğimiz Aşçılık Sanatımız Pişirmek. İstanbul: Boyut Yayınları.