Dünyadaki ilk kadın teşkilatlanması olan Bacıyân-ı Rum: Kadın Ahiler ve kadınların Ahilikteki statü ve rolleri

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 53 - 59, 31.12.2024

Songül Karaca Aydın

https://doi.org/10.59127/kulmira.1528341

Öz

Sivil bir örgütlenme olan Ahilik, Anadolu’da Selçuklulardan başlayarak Osmanlı devletinin son dönemlerine kadar etkin bir şekilde varlığını sürdürmüş sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik dayanışmayı esas alan bir kurumdur. Kurulduğu dönemde Ahiler “Ahiyan-ı Rûm” adı altında bir araya gelirken, kadınlar ise özel olarak “Bacıyân-ı Rûm” adıyla örgütlenmişlerdir. Bacıyân-ı Rûm’un kuruluşu kadın faaliyetlerine yönelik olması ve kadınlara yönelik toplumsal algıya da şekillendiren bir etkiye sahip olması sebebiylede bir kadın hareketi olarak nitelendirilmektedir. Bacıyân-ı Rûm kadın örgütlenmesi, sosyal hayatta, ticarette ve birçok alanda önemli bir faktör olmuştur. Yapı, usta-çırak ilişkisine ve mesleki eğitime önem vererek kadınların mesleki devamlılığını sağlanmış ve kadın zanaatkârları ayakta tutarak geleneksel yapılarını korunmuştur. Tarama modeline dayanan bu çalışmada amacımız, dünya tarihinin ilk kadın örgütlenmesi olarak bilinen Bacıyân-ı Rûm kadın teşkilatı ve kadın ahilerin bu teşkilatlanma içindeki rolü ve statüsü hakkında aydınlatıcı bilgiler sunmaktır. Bu amaç doğrultusunda, Bacıyân-ı Rum ile ilgili mevcut çalışmalar ışığında teşkilatın kurulmasına etki eden sebepler üzerinde durulmuş, Bacıyân-ı Rum mensubu kadınların faaliyet alanları ve bu yapının günümüze olan yansımaları ele alınmıştır. Yapılan literatür taraması sonunda; Bacıyân-ı Rûm kadın teşkilatı varlığını sürdürdüğü dönemlerde iktisadi, ticari, eğitim, sanat, sosyal ve kültürel alanlarda kadınları eğittiği ve desteklediği görülmüştür. Ayrıca Türklere özgü olan bu yapılanma günümüze doğrudan ya da dolaylı olarak birçok yönüyle izlerini aktarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahilik, Kadın, Bacıyân-ı Rum, Fatma Bacı, Kadın Örgütü, Sivil Toplum

Bacıyan-I Rum, the first women's organisation in the world: Women Ahiis and their status and role in Ahiism

Öz

Ahism, a civilian organisation, is an institution based on socio-cultural and socio-economic solidarity that has existed effectively in Anatolia from starting of the Seljuks period until the last periods of the Ottoman Empire. While Ahis were organised under the name of "Ahiyan-ı Rûm", women were specially organised under the name of "Bacıyân-ı Rûm". The establishment of Bacıyân-ı Rûm is described as a women's movement because it is oriented towards women's activities and has a shaping effect on the social perception of women. Bacıyân-ı Rûm women's organization has been an important factor in social life, trade and many other fields. By giving importance to the master-apprentice relationship and vocational training, the structure ensured the professional continuity of women and preserved its traditional structures by keeping female craftsmen alive. Our aim in this study, based on the survey model, is to provide enlightening information about the Bacıyân-ı Rûm women's organization, known as the first women's organization in world history, and the role and status of women ahis within this organization. For this purpose, in the light of existing studies on Bacıyan-ı Rum, the reasons that influenced the establishment of the organization were emphasized, and the areas of activity of women who were members of Bacıyan-ı Rum and the reflections of this structure on the present day were discussed. At the end of the literature review; It has been observed that the Bacıyân-ı Rûm women's organization educated and supported women in economic, commercial, educational, artistic, social and cultural fields during its existence. In addition, this structure, which is unique to the Turks, has transferred its traces, directly or indirectly, to the present day in many aspects.

Anahtar Kelimeler

Ahilik, Women, Bacıyân-ı Rum, Fatma Bacı, Women, Civil Society

Kaynakça

• Abay Alyüz, S. B. (2022) Ahilik ve Bacıyan-ı Rum ile Sosyal Hizmetin Temel Fonksiyonları Açısından Karşılaştırılması. Bayburt Üniversitesi İnsan Ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(10), 39-51.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/butobid/issue/69169/1070772
• Altaş, D. (2017) Ahi teşkilatının Anadoluya gelen Türkmenler üzerindeki etkileri (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Altın, K. (2020). Baciyan-ı Rumdan Günümüze Ulaşan Kadın Uygulamaları. VI. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, Kırşehir.
• https://www.academia.edu/50909537/VI_Uluslararas%C4%B1_Ahilik_Sempozyumu_Ahili%C4%9Fin_G%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCze_Yans%C4%B1malar%C4%B1_
• Akgül, Deniz. (2014) Bacıyân-I Rûm'un Günümüze Yansıması.
• https://www.researchgate.net/publication/301695790_BACIYAN-I_RUM%27UN_GUNUMUZE_YANSIMASI?channel=doi&linkId=57234aae08ae586b21d8810a&showFulltext=true
• Akgül, D. (2021) Kadının iş hayatına katılımında Bacıyân-ı Rûm teşkilatı ve tobb il kadın girişimciler kurullarının katkıları. Ahi Evran Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, https://dergipark.org.tr/tr/pub/aeuiibfd/issue/66307/1022898
• Aslan E. H. (2013) Türklerde İş Ahlakı Ve Geçmişten Günümüze Ahilik,(Beykent Üniversitesi Sos. Bil. Ens. Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, Âşık Paşazâde, Târih-i Âl-i Osman, İstanbul 1332 https://docplayer.biz.tr/138177829-Tevarihi-al-i-osman-asikpasazade-tarihi-hazirlayan-aysenur-kala-kamer-yayinlari.html
• Aydın, S. (2016) Küreselleşme ve Neo-Liberal Uygulama Sürecinde Sosyal Politika Alanında Ortaya Çıkan Problemlere Çözüm Önerisi: Osmanlı İmparatorluğu’nda Ahilik Sistemi, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/309646
• Aydın, K. (2020) “Selçuklu ve Osmanlı’da Sosyoekonomik Kalkınma Modeli Olarak: Ahilik”. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 182.
• https://www.sadab.org/FileUpload/bs701867/File/13-kenan_aydin_selcuklu_ve_osmanli%E2%80%99da_sosyoekonomik_kalkinma_modeli_olarak_ahilik.pdf
• Barkan, Ö. L. (1942) ,“Osmanlı Imparatorluğu’nda bir iskan ve kolonizasyon metodu olarak Vakıflar ve temlikler I: Istila devirlerinin kolonizatör Türk dervişleri ve zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, s. 279-386.
• https://www.academia.edu/26691851/%C3%96mer_L%C3%BCtfi_Barkan_Kolonizat%C3%B6r_T%C3%BCrk_dervi%C5%9Fleri_pdf
• Bayram, Mikail (2001) “Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam ve Ahiliğin Doğuşuna Etkisi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 10, s. 1-11. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26290/277023
• Bayram, Mikâil (1999) Bacıyan-ı Rum, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye yay., Ankara, s. 365-379. https://www.academia.edu/2035146
• Bayram, Mikail (2008) Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm (Anadolu Bacıları Teşkilatı), İstanbul: Nüve Kültür Merkezi yayınları
• Bayram, S. (2012) “Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilatı ve Esnaf Loncaları”, İstanbul, s. 85 https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuilah/issue/983/11077
• Bulduker, Gülten (2020)“Modern Zamanların Estetik Algısı ve Türklerde Ahilik Kültürünün Önemi”, Türklük Bilimi Aratırmaları, (47) 23-38.
• Bulut, S. (2020) Ahi women’s: The first women’s non-governmental organization in the world. Sociology Insights. https://openaccess.ihu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12154/1090?show=full
• Çağatay, N. (1989) Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. https://kitaplar.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/79482
• Çalışkan, Y., İkiz, L. (1998) Kültür, Sanat ve Medeniyetimizde Ahilik, Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 41-44, Ankara
• Demir, G. (1996) “Ahilik ve Tüketici Koruma İlişkileri”, Ahilik Kültürü Haftası 1995 Yılı İstanbul Paneli, İstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği Yayınları. No:3, İstanbul, s.35-41
• Demir, Galip (2000) Osmanlı Devleti’nin Kuruluu ve Ahilik, Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Düşükcan, M., & Başdaş, O. (2019) Ahilik ilke ve uygulamalarının günümüz kobi’lerine yansıması: elazığ ili örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(70), 866-881. https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/43078/476801
• Gündüz, Ahmet (2012) Tarihî Süreç İçerisinde Türk Toplumunda Ve Devletlerinde Kadının Yeri Ve Önemi, International Journal of Social Science, Volume 5 Issue 5, p. 129-148 https://jasstudies.com/?mod=makale_tr_ozet&makale_id=26173#
• Karasoy, Y. (2003) "Ahi Kelimesi ve Türk Kültüründe Ahilik". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi / 14 2. https://www.academia.edu/2154131/Ahi_Kelimesi_ve_T%C3%BCrk_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BCnde_Ahilik?auto=download
• Sırım, V. (2015) Osmanli Kadınının Ekonomik Hayata Etkin Katılımı: Baciyân-ı Rûm Örneği. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 4(8), 118-125 https://dergipark.org.tr/tr/pub/hakisderg/issue/7582/99535
• Tatlılıoğlu, K. (2012). Ahilik Teşkilatında Anadolu Türk Kadınının Girişimciliğine Sosyal- Psikolojik Bir Yaklaşım. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(4) , 69-92 .  http://busbed.bingol.edu
• Gültepe, Necati (1999). Turancılık Tarihinin Kaynakları. Turan Kültür Vakfı: İstanbul.
• Gültepe, Necati (2008). Türk Kadın Tarihine Giriş "Amazonlardan Bâcıyân-ı Rûm'a". Ötüken Yayınları: İstanbul.
• Erbaşı A. (2012) “Ahi Teşkilatında Yönetim Fonksiyonlarıyla İlgili Uygulamalar,” Turkish Studies, Cilt 7, Sayı 2, Sayfalar 1321-1331 https://www.acarindex.com/pdfler/acarindex-fd68ce92-0737.pdf
• Erdem, Y. T. – Yiğit, H. (2010) Bacıyân-ı Rûm’dan Günümüze Türk Kadınının İktisadî Hayattaki Yeri, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası. https://turuz.com/storage/Turkologi/Tarix/2013/845-Baciyani_Rumdan_Gunumuze-_Turk_Qadininin_Iqtisadi_Hayatdaki_Yeri_(Yasemin_Tumer_Erdem-Halime_Yighit)_(Istanbul-2010)i.pdf
• Köken, A. H., Büken, N. Ö. (2018). XIII. Yüzyılda Güçlü Bir Toplumun Gelişmesine Katkı Sunan Fatma Bacı ve Dünyanın İlk Kadın Örgütlerinden: Bacıyân-ı Rûm (Anadolu Bacılar Teşkilatı). Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 8(2), 113-119. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/463406
• Yüksel, İ. (2019) Ahilik felsefesinden günümüz meslek ahlakı tartışmalarına bir bakış. Bilecik Şeyh Edebali