Türkiye’de Gazetecilik Alanında Ombudsmanlık Deneyimi: Sınırlar ve Mücadeleler

Yıl 2021, , 345 - 371, 01.09.2021

İpek Kaya

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.908324

Cited By: 1

Öz

19. yüzyılın başlarında İsveç’te uygulanmaya başlanan ombudsmanlık, esasında kamu görevlilerinin hakkaniyete dayalı bir şekilde görevlerini yerine getirebilmeleri için kurulmuş bir kurumdur. Fakat zaman içerisinde ombudsmanlığın görev alanı genişledikçe farklı alanlarda faaliyet gösteren ombudsmanlık türleri ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri de basın ombudsmanlığıdır. Basın ombudsmanlarının temel görevi okurlardan gelen şikâyetleri meslek etik ilkelerine uygun bir biçimde değerlendirmek ve bu değerlendirmeleri kendilerine ayrılan gazete köşesinde yazmaktır. Türkiye’de gazetecilik alanında ombudsmanlık kurumu; gazetelere güvenin azaldığı bir dönemde, meslek etiğine katkı sağlamak amacıyla uygulanmaya başlamıştır. Türkiye’de, 2000’li yılların başında okur temsilciliği adlandırmasıyla kurumsallaşmaya başlayan basın ombudsmanlığının amacı, devlet kontrolünden ve sermaye sahipliğinden bağımsız bir öz-denetim mekanizmasını hayata geçirmektir. Gazetecilik alanında özerk bir alt alan olarak var olmaya çalışan ombudsmanlık uygulamasının Türkiye deneyimine odaklanan bu araştırmada Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’nün alan teorisinden yola çıkılacaktır. Bourdieu’nün çalışmalarında kültürel üretim alanları oldukça önemlidir. Kültürel üretim alanlarının sahip oldukları simgesel güç bağımsızlıklarından gelmektedir. Bu nedenle çalışmada Türkiye’de gazetecilik alanının bağımsızlığı üzerine bir tartışma yürütüldükten sonra okur temsilciliğinin ortaya çıkışı, işleyişi, uygulanabilirliği; gazetecilik tarihinde yaşanan dönüşümler bağlamında tartışılacaktır. Araştırma kapsamında Türkiye’de yayımlanan Hürriyet, Milliyet, Sabah ve Cumhuriyet gazetelerinde okur temsilciliği yapmış olan beş okur temsilcisiyle yapılan derinlemesine görüşmeleri kapsayan alan araştırmasının sonuçları sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Ombudsmanlık, okur temsilciliği, basın ombudsmanlığı, gazetecilik, etik, Pierre Bourdieu, alan

Ombudsmanship Experience in Turkish Journalism Field: Limitations and Struggle

Öz

The ombudsman, which started to be implemented in Sweden at the beginning of the 19th century, is actually an institution established for the public officials to fulfill their duties in an equitable manner. Over time, as the ombudsman's field of duty expanded, types of ombudsman operating in different fields emerged. One of them is the press ombudsman. The main task of the press ombudsman is to evaluate the complaints from the readers in accordance with the professional ethical principles and to write these evaluations in the newspaper column reserved for them. Ombudsman institution in the field of journalism in Turkey; it started to be implemented in order to contribute to professional ethics at a time when the trust in newspapers decreased. The aim of the press ombudsman, which started to be institutionalized in Turkey in the early 2000s with the name of reader representative, is to implement a self-control mechanism independent of state control and capital ownership. This research, which focuses on the Turkish experience of the ombudsman practice, which tries to exist as an autonomous sub-field in the field of journalism, will be based on the field theory of the French sociologist Pierre Bourdieu. Cultural production areas are very important in Bourdieu's works. The symbolic power of cultural production areas comes from their independence. For this reason, after a discussion on the independence of the field of journalism in Turkey, the emergence, functioning and applicability of the press ombudsman; will be discussed in the context of the transformations in the history of journalism. In this research, the results of the field research, which includes in-depth interviews with five reader representatives who served as press ombudsman in Hürriyet, Milliyet, Sabah and Cumhuriyet newspapers published in Turkey, will be presented.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman, journalism, reader representative, press ombudsman, ethics, Pierre Bourdieu, field.

Kaynakça

• Adaklı, G. (2010). Gazetecilik Etiğini Belirleyen Yapısal Unsurlar. B. Çaplı, & H. Tuncel (Dü) içinde, Televizyon Haberciliğinde Etik (s. 61-96). Ankara: Fersa Yayıncılık.
• Adaklı, G. (2006). Türkiye'de Medya Endüstrisi: Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkileri. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Akın, D. (2009, 12 29). A'dan Z'ye Ertuğrul Özkök operasyonu... 05 04, 2019 tarihinde T24: https://t24.com.tr/yazarlar/dogan-akin/adan-zye-ertugrul-ozkok-operasyonu,1399 adresinden alındı
• Alankuş, S. (2008). Türkiye'de "Başka" Bir Demokrasi İçin "Başka" Bir Medya ve Habercilik. İ. Cangöz içinde, Uygun Adım Medya (s. 177-229). İstanbul: Ayraç Kitabevi .
• Alemdar, Z. (1990). Oyunun Kuralları: Basında Özdenetim. Ankara: Bilgi Yayınevi. Arvas, İ. S. (2014). Türk Basınında Etik ve Özdenetim. İstanbul: Beta Basım
• Avşar, Z. (2012). Ombudsman: İyi Yönetilen Türkiye İçin Kamu Hakemi. İstanbul: Hayat Yayın.
• Ayan, V. M. (2019). AKP Devrinde Medya Âlemi. Ankara: Yordam Kitap.
• Baydar, Y. (2011). Vicdan Misyoneri Rolündeki Yalnız Kovboy: Kamu Denetçisinin Rolü. B. v. Birleşmiş Milletler Eğitim içinde, Profesyonel Gazetecilik ve Özdenetim (s. 59-84). Medya Derneği.
• Bildirici, F. (2018). Günahlarımızla Yıkandık: Örneklerle Gazeteclik Mesleği Etiği. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Bilimin Toplumsal Kullanımları: Bilimsel Alanın Klinik Bir Psikolojisi İçin. (L. Ünsaldı, Çev.) Ankara: Heratik Basın Yayın.
• Bourdieu, P. (2016). Sosyoloji Meseleleri. Çev: Filiz Öztürk, Büşra Uçar, Mustafa Gültekin, Aslı Sümer, Ankara: Heretik.
• Bourdieu, P. (1995). Pratik Nedenler. (H. Tufan, Çev.) İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Bourdieu, P. (1997). Televizyon Üzerine. (T. Ilgaz, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bourdieu, P., & Wacquant, L. (2014). Düşünümsel Bir Antropolji İçin Cevaplar. (N. Ökten, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Calhoun, C. (2007). Bourdieu Sosyolojisinin Ana Hatları. G. Çeğin, E. Göker, A. Arlı , & Ü. Tatlıcan içinde, Ocak ve Zanaat (G. Çeğin, Çev., s. 77-131). İstanbul: İletişim.
• Calhoun, C. (2015). Şimdiki Zamanın Sosyolojik Analizi İçin: Tarihsel Sosyolog Olarak Pierre Bourdieu. P. S.
• Gorki, & G. Çeğin (Dü.) içinde, Bourdieu ve Tarihsel Analiz (Ö. Akkaya, Çev., s. 65-111). Ankara: Heretik.
• Cangöz, İ. (2008). Savaş ve Çatışma Ortamlarında Haber/ci Denetimi: Bir Haber Denetim Stratejisi Olarak İliştirilmiş Gazetecilik. İ. Cangöz içinde, Uygun Adım Medya: Bir Bilinç Körleşmesi (s. 149-177). İstanbul: Ayraç.
• Erdoğan, İ. (2007). Türkiye’de Gazetecilik ve Bilim İletişimi . Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Evers, H. (2010). Medya Etiği. B. Çaplı, & H. Tuncel içinde, Televizyon Haberciliğinde Etik (s. 45-59). Ankara: Fersa Yayıncılık.
• Evers, H. (2012). The news ombudsman: Lightning rod or watchdog? Central European Journal of Communication? , 5 (2), 224-242.
• Girgin, A. (2007). Yazılı İletişimde Meslek İlkeleri ve Basın Konseyi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi , 47-62.
• Herman, E., & Chomsky, N. (2012). Rızanın İmalatı Kitle Medyasının Ekonomi Politiği. (E. Abadoğlu, Çev.) İstanbul: bgstyayınları.
• İnal, A. (1996). Haberi Okumak. İstanbul: Temuçin Yayınları.
• İnal, A. (2005). Tarihsel Gelişimi İçinden Gazetecilik Etiğini Yeniden Düşünmek. B. Çaplı, & H. Tuncel içinde, Televizyon Haberciliğinde Etik (s. 27-44). Ankara: Fersa.
• Kaya, A. (2017). Pierre Bourdieu'nün Pratik Kuramının Kilidi: Alan Kavramı. G. Çeğin, E. Göker, A. Arlı, & Ü. Tatlıcan içinde, Ocak ve Zanaat (s. 397-421). İstanbul: İletişim.
• Kaya, İ. (2020). Gazetecilik Alanında Etik Tartışmalar ve Ombudsmanlık: Türkiye Örneği. Ankara: Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Üniversitesi.
• Köse, H. (2004). Bourdieu Medyaya Karşı. İstanbul: Papirüs.
• McChesney, R. W. (2006). 21. Yüzyılda İletişim Politikaları: Medyanın Sorunu. (Ç. Çidamlı, E. Çoşkun, & E. Usta, Çev.) İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
• Özkök, E. (2008, 02 27). 411 el neye kalkmış. 6 4, 2019 tarihinde Hürriyet: http://www.hurriyet.com.tr/411-el-neye-kalkmis-8321167 adresinden alındı
• Schudson, M. (2010). Yeni Gazetecilik. D. Crowley, & P. Heyer içinde, İletişim Tarihi. Ankara: Phonenix.
• Sönmez, M. (2010). Medya, Kültür, Para ve İstanbul İktidarı. İstanbul: Yordam Kitap.
• Sözeri, C. (2015). Türkiye’de Medya-İktidar İlişkileri / Sorunlar ve Öneriler. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Swartz, D. (2011). Kültür ve İktidar. (E. Gen, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Taş, O. (2012). Gazetecilik Etiğinin Mesleki Sınırları: Profesyonellik, Piyasa ve Sorumluluk. İstanbul: İletişim .
• Taş, O. (2005). Medya Etiğinin Tarihsel Temelleri ve Gelişimi. B. Çaplı, & H. Tuncel içinde, Televizyon Haberciliğinde Etik (s. 3-23). Ankara: Fersa.
• Yaylagül, L. (2019). Eleştirel Ekonomi Politik Perspektiften Devlet ve Medya İlişkisi. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi , 5 (2), 134-152.