1990’ların Yeni Bağımsız Türk Sineması’nda Emekçi Öznenin Kayboluşu: Küreselleşme ve Festivalizm

Yıl 2021, Cilt: 24 (1) Sayı: 47, 159 - 189, 08.03.2021

Asli Daldal

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.800820

Öz

Bu çalışmanın amacı 1990’larda ortaya çıkan Yeni Bağımsız Türk Sineması’nda emekçi öznenin ve yeniden bölüşüm politikalarının neden yer bulamadığını incelemektir. 1990’ların ortalarında Yeşilçam dönemindeki film yapma pratiklerinden çok farklı bir sinema yeşermeye başlar. Dil bilen, dünya sinemalarını takip eden entelektüel, kozmopolit ve bireyci bir kuşak doğmaktadır. Hâlbuki bölüşüm politikalarından kaynaklı sorunlar ve emekçi sınıfın taleplerinde herhangi bir değişme yoktur. Darbe döneminin baskıcı politikaları ve siyasi yasaklar 1990’lara doğru yumuşar. 1990’lardan itibaren sendikal hayatın tekrar canlanmasına ve siyasi yasakların hafiflemesine rağmen dönemin Derviş Zaim, Nuri Bilge Ceylan, Yeşim Ustaoğlu ve Zeki Demirkubuz gibi entelektüel yönetmenleri, sadece varoluşsal, mikro siyasal, ya da kimliği merkeze alan meseleler üzerine odaklanmışlardır. Emekçi Özne, gündelik yaşamda faal olmasına rağmen, bağımsız sinemamızda kendine neredeyse hiç yer bulamaz. Bu bağlamda, Özal döneminden itibaren uygulanmaya başlanan neoliberal politikalar ile bireyci vurguların öne çıkması yanında, küreselleşme ve kültürel sermaye ile ilişkilendirebileceğimiz festivalizm olgusu da mercek altına alınmalıdır. Akademik camiada yeterince eleştirilemeyen festivaller fazla da radikal olmayan ancak eğitim ve toplumsal hassasiyeti belirli bir seviyenin üstünde olan şehirli tüketicilere odaklanırken, bağımsız olma çabasındaki filmler için yeni bağımlılık kanalları yaratmakta ve konu seçimlerini kısıtlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk Sineması, Toplumcu Sinema, Küreselleşme, Festivalizm, bağımsız sinema

The Disappearance of the Working Class Subject in the 1990s New Turkish Independent Cinema: Globalisation and Festivalism

Öz

This essay aims at analyzing the disappearance of the working class subject and the politics of redistribution in the new independent Turkish cinema emerged in the mid 1990s. In those years a new cinema, very different from Yeşilçam filmmaking practices, was born. A new generation of filmmakers who were cosmopolitan, spoke several languages and knew about the world cinema became visible. They were also very individualistic although the economic problems and the agonies of the working class were still very persistent. The political pressure caused by the 1980 Coup d’Etat was much lighter towards the 1990s. Although the labour unions were active in the 1990s and the political restrictions were much lighter than the previous decades the new intellectual filmmakers such as Derviş Zaim, Nuri Bilge Ceylan, Yeşim Ustaoğlu and Zeki Demirkubuz refrained from focusing on the agonies of the working class. They instead preferred to concentrate on micro political issues, identity problems and existential stories. This essay argues that apart from the individualism propagated by the prime minister of the post-Coup d’Etat period Turgut Özal’s neoliberal policies, globalisation and its cultural extensions such as festivalism are crucial structural agents in shaping the filmmakers’ cinematographic choices. Festivals that target the well-educated but less radical urban elites are rarely critically analysed by the academia and the new dependencies they create are not throughoutly discussed. However, they highly restrict the thematic choices of the young filmmakers as this essay aims at arguing.

Anahtar Kelimeler

The new Turkish cinema, indipendent cinema, social cinema, globolisation, festivalism

Kaynakça

• Aksoy, Mehmet (2003). “Sanat Kıyımına Artık Bir Son Verilmeli.” Cumhuriyet. 23 Kasım 2003.
• Artun, Ali (2018). “Çok Kültürlülük Çıkmazı.” Çağdaş Sanat ve Kültüralizm. Ali Artun (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atam, Zahit (2014). “In the Beginning Was the Father: Why Papa.” New Cinema, New Media, Reinventing Turkish Cinema. Deniz Bayraktar, Murat Akser (der.) içinde. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Baudrillard, Jean (2011). Simülakrlar ve Simülasyon. Çev., Oğuz Adanır. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Bauman, Zygmunt (2014). Siyaset Arayışı. Çev., Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Boratav, Korkut (2015). Dünyadan Türkiye’ye İktisattan Siyasete. İstanbul: Yordam Kitap.
• Bordwell, David ve Kristin Thompson (2003). Film History: An Introduction. New York: McGraw Hill.
• Bourdieu, Pierre (2007). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Çev., Richard Nice. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• Ceylan, Nuri Bilge. (Yön.) (1997). Kasaba (Sinema Filmi). Türkiye: NBC Film.
• Ceylan, Nuri Bilge. (Yön.) (1999). Mayıs Sıkıntısı (Sinema Filmi). Türkiye: NBC Film.
• Ceylan, Nuri Bilge. (Yön.) (2002). Uzak (Sinema Filmi). Türkiye: NBC Film.
• Çelik, Tülay (2009). 1990 Sonrası Türkiye’de ‘Yönetmen Sineması’ Alanında Film Üretim Süreci. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İletişim Bilimleri Anabilim Dalı. İstanbul.
• Çelik, Tülay (2014). “International Film Festivals: A Cinema Struggling to Exist between New Resources and New Dependencies.” New Cinema, New Media, Reinventing Turkish Cinema. Deniz Bayraktar, Murat Akser (der.) içinde. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Daldal, Aslı (Haziran, 2006). “Bir Yapımcının Gözünden Cannes. Fuat Erman’la Söyleşi.” Radikal 2.
• Daldal, Aslı (2014). “The Concept of National Cinema and The New Turkish Cinema.” New Cinema, New Media, Reinventing Turkish Cinema. Deniz Bayraktar, Murat Akser (der.) içinde. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Daldal, Aslı (2018). “1995 Sonrası Türkiye Bağımsız Sineması’nda Yeni Siyasallaşma Biçimleri: Masumiyet, Doğa, Kimlik.” Doğu-Batı. 83: 275-298.
• De Sica, Vittorio. (Yön.) (1948). Bisiklet Hırsızları (Sinema Filmi). İtalya: Produzioni De Sica.
• Demirkubuz, Zeki. (Yön.) (1994). C Blok (Sinema Filmi). Türkiye: Mavi Film.
• Demirkubuz, Zeki. (Yön.) (1997). Masumiyet (Sinema Filmi). Türkiye: Mavi Film.
• Demirkubuz, Zeki. (Yön.) (1999). Üçüncü Sayfa (Sinema Filmi). Türkiye: Mavi Film.
• Dönmez-Colin, Gönül (2008). Turkish Cinema: Identity, Distance and Belonging. Londra: Reaktion Books.
• Elsaesser, Thomas (2005). “Film Festival Networks.” European Cinema, Face to Face with Hollywood. Thomas Elsaesser (der.) içinde. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Erdem, Reha. (Yön.) (1988). A Ay (Sinema Filmi). Fransa-Türkiye: Jacques Pomonti-İbrahim Yavuzaygen.
• Erdem, Reha. (Yön.) (1999). Kaç Para Kaç (Sinema Filmi). Türkiye: Atlantik Film.
• Farahmand, Azadeh (2002). “Perspectives on Recent (International Acclaim for) Iranian Cinema.” The New Iranian Cinema: Politics, Representation and Identity. Richard Tapper (der.) içinde. NY: I.B.Tauris.
• Gören, Şerif ve Güney, Yılmaz (Yön.) (1970). Umut (Sinema Filmi). Türkiye: Güney Film.
• Iordanova, Dina (2009). “The Film Festival Circuit.” Film Festival Yearbook I: The Festival Circuit. Iordanova ve Rhyne (der) içinde. St Andrews: College Gate Press.
• Iordanova, Dina (2015). “The Film Festival as an Industry Node.” Media Industries Journal. 1(3): 7-11.
• Jacob, Gilles ve Fremaux, Thierry (2006). “Il ne faut pas que ce soit le marché qui fasse la séléction.” Le Monde, 17 Mayıs. https://www.lemonde.fr/festival-de- cannes/article/2006/05/17/gilles-jacob-et-thierry-fremaux-il-ne-faut-pas-que-ce- soit-le-marche-qui-fasse-la-selection_772918_766360.html. Erişim Tarihi: 2.11.2020.
• Jameson, Fredrick (1984). “Postmodernism or the Cultural Logic of Late Capitalism.” New Left Review. 146.
• Kaplanoğlu, Semih (2010). Yusuf’un Rüyası. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lale Han Öcal. (2013). Film Festivalleri ve Anlatı. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Radyo-TV ve Sinema Anabilim Dalı. İstanbul.
• Lash, Scott ve John Urry (1985) The End of Organized Capitalism. Cambridge: Polity Press.
• Negri, Antonio ve Michael Hardt (2000). Empire. Boston: Harvard University Press.
• Nietzsche, Friedrich (2012). Böyle Buyurdu Zerdüşt: Herkesin ve Hiç kimsenin Kitabı. Çev., Gülperi Sert. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Önder, Nilgün (2016). The Economic Transformation of Turkey. Londra: I.B.Tauris.
• Özçelik, Ceylan Ö. (Yön.) (2017). Kaygı (Sinema Filmi). Türkiye: EHY Film.
• Özön, Nijat (1995). Karagöz’den Sinemaya. Ankara: Kitle Yayınları.
• Refiğ, Halit (1996). “Türk Sineması’nın Yükselişi ve Çöküşü Üzerine Bazı Düşünceler.” Türk Sineması üzerine Düşünceler. Murat Dinçer (der.) içinde. Ankara: Doruk Yayıncılık.
• Rosenau, Pauline, M. (2004). Postmodernizm ve Toplum Bilimleri. Çev., Tuncay Birkan. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Scognamillo, Giovanni (2003). Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Spencer, Douglas (2017). Neoliberalizmin Mimarlığı. Çev., Akın Terzi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Stallabrass, Julian (2016). Sanat A.Ş. Çağdaş Sanat ve Bienaller. Çev., Esin Soğancılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Strauss, Leo ve Joseph Cropsey (1987). History of Political Philosophy. Chicago: University of Chicago Press.
• Suner, Asuman (2006). Hayalet Ev: Türk Sineması’nda Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: Metis Yayınları.
• Tannenbaum, Donald ve David Schultz (2010). Siyasi Düşünce Tarihi. Çev., Fatih Demirci. Ankara: Adres Yayınları.
• Turgul, Yavuz. (Yön.) (1996). Eşkiya (Sinema Filmi). Türkiye-Fransa-Bulgaristan: Artcam International, Geopoly, Filma-Cass.
• Ustaoğlu, Yeşim. (Yön.) (1999). Güneşe Yolculuk (Sinema Filmi). Türkiye: İFR.
• Ünal, Ümit (1996). “Bir 13. Cuma Günü, Türk Sineması Üzerine Düşünceler.” Türk Sineması Üzerine Düşünceler. Süleyman Murat Dinçer (der.) içinde. Ankara: Doruk Yayınları.
• Visconti, Luchino. (Yön.) (1948). Yer Sarsılıyor (Sinema Filmi). İtalya: Universalia Film.
• Yardımcı, Sibel (2005). Küreselleşen İstanbul’da Bienal. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zaim, Derviş (2008). “Your Focus is Your Truth: Turkish Cinema, ‘Alluvionic’ Filmmakers and International Acceptance.” Shifting Landscapes: Film and Media in European Context. Miyase Christensen ve Nezih Erdoğan (der) içinde. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Zaim, Derviş. (Yön.) (1996). Tabutta Rövaşata (Sinema Filmi). Türkiye: İFR. www.derviszaim.com/1996-tabutta-rovasata. Erişim Tarihi: 11.11.2019.
• Zaim, Derviş. (Yön.) (2000). Filler ve Çimen (Sinema Filmi). Türkiye: Panfilm.
• Gazete Bilkent (2012) “Zeki Demirkubuz’la Bir Sohbet.” https://www.gazetebilkent.com/2012/03/18/zeki-demirkubuzla-bir-sohbet- bolum-1/ Erişim Tarihi: 11.11.2019.
• Zizek, Slavoj (2018). Kırılgan Temas. Çev., Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.