Bir İlkel Toplum Tahayyülü: Milletlerin Garip Âdetleri

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 54, 433 - 460, 30.09.2024

Meriç Kükrer

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.1502274

Öz

Bu makale, Akşam gazetesinde 1949-1950 yılları arasında yayımlanan “Milletlerin Garip Âdetleri” yazı dizisini, Türkiye’nin modernleşme ve Batılılaşma süreci bağlamında incelemektedir. 29 Ekim 1949’da duyurulan ve 7 Kasım 1949’da yayımlanmaya başlanan bu yazı dizisi, Pasifik Adaları ve Asya kıtasındaki, gazetenin ifadesiyle “iptidai” halkların, doğum, aşk, evlenme, bayram ve diğer âdetlerini okuyuculara sunmayı vaat eder. Yazılar, söz konusu toplumların günlük yaşamlarını resmederken bir yandan da II. Dünya Savaşı sonrası dönemde dış haberlere ve yurtdışı gezi yazılarına olan yoğun ilgiyi de yansıtır. Bu makalenin amacı, Kuper’in “ilkel toplum” kavramı eleştirisini temel alarak kavramın ideolojik ve tarihsel bağlamda zamana ve politik ihtiyaçlara göre nasıl şekillendiğini “Milletlerin Garip Âdetleri” yazı dizisi özelinde çözümlemektir. Bu bağlamda, kavramın yazı dizisi boyunca morfoloji, kültür, rasyonalite ve kadın sorunu gibi konular üzerinden, nasıl hem tanıdık hem de yeni bir anlam kazandığı tartışılacaktır. İkinci olarak, bu yeni anlamın, müstakbel Demokrat Parti iktidarı döneminin siyasal ikliminde nelere işaret edebileceği yorumlanacaktır. Yazı dizisinin ilkel toplum gösterim biçimleri, Demokrat Parti’nin kurulması ve toplum nezdinde gördüğü ilgiyle beraber esen “özgürleşme” rüzgarlarının karşısında yer alan, Cumhuriyet kazanımlarının sekteye uğrayacağı endişesiyle ortaya çıkan alarmist söylem içinden metin analiziyle okunacaktır. Bu çerçevede, yazı dizisinin anlatıları “ibretlik hikâyeler” olarak konumlandırılacak ve olası ideolojik işlevleri irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İlkel toplum, Batı dışı temsiller, Türkiye’de modernleşme, basın

Teşekkür

Desteklerinden dolayı Doç. Dr. Nalan Ova'ya teşekkürlerimi sunuyorum.

A Primitive Society Imagination: The Strange Customs of Countries

Öz

This article analyses the series of articles published in Akşam newspaper between 1949 and 1950, titled “Strange Customs of Countries”, in the context of Turkey's modernisation and Westernisation process. Announced on 29 October 1949 and published on 7 November 1949, this series of articles promises to present the birth, love, marriage, festivals and other customs of the “primitive” peoples of the Pacific Islands and Asia, as the newspaper calls them. While depicting the daily lives of these societies, the articles also reflect the intense interest in foreign news and travel writing in the post-World War II period. The aim of this article is to analyze how the concept of “primitive society,” based on Kuper’s critique, has been shaped over time by ideological and historical contexts, as well as political needs, specifically within the context of the “Strange Customs of Countries” series. In this regard, the article will discuss how the concept has acquired both familiar and new meanings through topics such as morphology, culture, rationality, and the women’s question. Additionally, it will interpret what these new meanings might signify in the political climate of the upcoming Democrat Party era. The primitive society representations of the series of articles will be read through a textual analysis within the alarmist discourse that emerged out of the concern that the gains of the Republic would be disrupted, which was in opposition to the winds of “liberation” that blew with the establishment of the Democratic Party and the attention it received from the public. In this context, the narratives of the series will be positioned as “cautionary tales”, and their potential ideological functions will be scrutinized.

Anahtar Kelimeler

Primitive society, non-Western representations, modernization in Turkey, press

Kaynakça

• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri”. 5 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Dünyanın En Yakışıklı İnsanlarının Oturdukları Yerler”. 7 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Garip Kıyafetler- Kirpi Balığı Derisinden Miğferler”. 8 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çocuk Doğumundan Evvel Yapılan Garip Merasim”. 9 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Köy Meydanında Halkın Gözü Önünde Doğum!”. 10 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Polinezya, Mikronezyada Evlenme Tarzı- Eski Âdetler”. 11 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Samoa Adalarında Hırsız Nasıl Bulunur?”. 12 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Vücutta Yara, Bere Yaparak Süslenenler”. 14 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Fidji Adalarında Düğün ve Evlilik Hayatı”. 15 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Kazıklar Üzerinde, Ağaç Dalları Arasındaki Köyler”. 16 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Melânezyada Yamyamlar Kafa Avcılığı Yapanlar”. 17 Kasım 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Bir Uzvun Kaşınmasının Mânası- Garip Bir Takvim”. 2 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Melânezyada Garip Bir Büyüklük Yarışı”. 4 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Dansözleri ile Meşhur Bir Memleket- Siam”. 6 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Siamlı Çocuk Bütün Ev Halkına Hâkimdir”. 11 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Birmanya Kadınları 20-25 Kilo Ağırlığında Pirinç Halkalar Taşırlar”. 16 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Birmanyalıların Dinî Bayramları ve Muhtelif Rakısları”. 17 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Birmanyada Doğum”. 18 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çocukların Delikanlı ve Genç Kız Olma Merasimi”. 20 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çinhindistanında Genç Kızlar Harem Hayatı Yaşarlar”. 25 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çince Küfürü En Bol Olan Bir Lisandır”. 27 Aralık 1949.
• Akşam (1949). “Milletlerin Garip Âdetleri: Hindiçinîde Damat Geline Bir Çift Leylek Hediye Eder”. 29 Aralık 1949.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çin Dünyanın En Garip Memleketlerinden Biridir”. 2 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çinde Kadının Güzelliği Ayaklarına Bakarak Ölçülür”. 4 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çinliler Pusulayı Neden İcat Ettiler”. 16 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çinde Doğum, Çocukların Tahsili ve İmtihan Usulü”. 24 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Çinde Nişan ve Evlenme, Boşanma Sebepleri”. 26 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Tedavi İçin Para Almayan Doktorlar”. 28 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Tezatlar Memleketi- Endonezya”. 31 Ocak 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Filipin Adalarında Yaşayan Cüceler ve Bunların Hayatı”. 5 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Yedi Gün Yedi Gece Süren Düğün Bayram”. 11 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Andaman ve Nikobar Adaları”. 13 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Kadınların Ancak Geceleri Sokağa Çıktıkları Memleket”. 15 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Japon Diyarı ve Burada Yaşayan İnsanlar”. 19 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Genç ve Güzel Kadın Kıyafetine Giren Tilkiler!”. 21 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Japonyada Çocukların Alnına Köpek Kelimesi Yazılır”. 23 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Erkekler Garplılaşsın, Kadın Japon Kalsın!”. 27 Şubat 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Formoza Adasında Kafa Avcılığı Yapan Vahşiler”. 5 Mart 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Hindistanda İki Parmağını Kurban Edenler”. 10 Mart 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Hindistanda Bugün Bırakılmış Evlenme Âdetleri”. 22 Mart 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Hint Kadınları Bir Zamanlar Harem Hayatı Yaşarlardı”. 24 Mart 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Kuzey Asyada Garip Evlenme Âdetleri”. 8 Nisan 1950.
• Akşam (1950). “Milletlerin Garip Âdetleri: Asyanın Kuzeyinde Kadın Erkek Münasebetleri”. 10 Nisan 1950.
• Barbujani, Guido (2022) Irkların İcadı: Irkçılığa Karşı Bilim. Çev., Volkan Çandar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bernasconi, Robert (2015). Irk Kavramını Kim İcat Etti? Felsefi Düşüncede Irk ve Irkçılık. Çev., Zeynep Direk & İsmail Esiner & Tendü Meriç & Nazlı Öktem. Haz. Zeynep Direk, İstanbul: Metis Yayınları.
• Bora, Tanıl (2017). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasî İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl ve Kerem Ünüvar (2019). “Ellili Yıllarda Türkiye’de Siyasî Düşünce Hayatı.” Türkiye’nin 1950’li Yılları. Mete Kaan Kaynar (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 159-175.
• Çiğdem, Ahmet (2004). “'Türk Batılılaşması’nı Açıklayıcı Bir Kavram: Türk Başkalığı Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık. Uygur Kocabaşoğlu (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 68-81.
• Deleuze, Gilles ve Félix Guattari (1987). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. London: University of Minnesota Press.
• Deren, Seçil (2004). “Kültürel Batılılaşma.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık. Uygur Kocabaşoğlu (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 382-402.
• Fabian, Johannes. (1999). Zaman ve Öteki: Antropoloji Nesnesini Nasıl Kurar?. Çev., Selçuk Budak. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Goddard, David (1965). “The Concept of Primitive Society.” Social Research, 32(3): 256-276.
• Heidegger, Martin (1998). Tekniğe İlişkin Soruşturma. Çev., Doğan Özlem. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Kaliber, Alper (2004). “Türk Modernleşmesini Sorunsallaştıran Üç Ana Paradigma.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık. Uygur Kocabaşoğlu (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 107-124.
• Kavaklı, Nurdan (2005). Bir Gazetenin Tarihi: Akşam. İstanbul: YKY.
• Keyman, Fuat ve İçduygu, Ahmet (1998). “Türk Modernleşmesi ve Ulusal Kimlik Sorunu: Anayasal Vatandaşlık ve Demokratik Açılım Olasılığı.” 75 Yılda Tebaa’dan Yurttaşlığa Doğru. Artun Ünsal (der.) içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. 169-180.
• Koloğlu, Orhan (1992). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köker, Levent (1993). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuper, Adam (1995). İlkel Toplumun İcadı: Bir İllüzyonun Dönüşümü. Çev., İsmail Türkmen. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Laclau, Ernesto (2007). Popülist Akıl Üzerine. Çev., Nur Betül Çelik. Ankara: Epos Yayınları.
• Laclau, Ernesto ve Chantal Mouffe (2012). Hegemonya ve Sosyalist Strateji: Radikal Demokratik Bir Politikaya Doğru. Çev. Ahmet Kardan. İstanbul İletişim Yayınları.
• Le Breton, David (2018). Yüz Üzerine Antropolojik Bir Deneme. Çev., Orçun Türkay. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Lutz, Catherine A. ve Collins, Jane L. (2012). “National Geographic”i Doğru Okumak. Çev., Mefkure Bayatlı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Miner, Horace (1956). “Body Ritual Among the Nacirema.” American Anthropologist, 58(3): 503-507.
• Sahlins, Marshall (2022). Büyülü Evrenin Yeni Bilimi: İnsanlığın Çoğunluğunun Antropolojisi. Çev., Melih Pekdemir. Ankara: Fol Yayınları.
• Sancar, Serpil (2014). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Shilling, Chris (2003). The Body and Social Theory. London: Sage Publication.
• Şenol-Cantek, Funda (2019). “Ellili Yıllar Türkiye’sinde Basın.” Türkiye’nin 1950’li Yılları. Mete Kaan Kaynar (der.) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 423-450.
• Toprak, Zafer (2012). Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji. İstanbul: Doğan Kitap.
• Wolf, Eric (2019). Avrupa ve Tarihsiz Halklar. Çev., Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.