Kentsel Belleğin Somut Göstergesi Olarak Bellek Mekanlarının Korunması: Mudanya Örneği

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 19 - 46, 04.11.2025

Aylin Kalp

Öz

Bu çalışma, kolektif belleğin mekânsal dinamiklerle olan karşılıklı ilişkisini Mudanya örneği üzerinden analiz ederek, kentsel dönüşüm süreçlerinin bellek yitimine etkisini sistematik bir çerçevede ortaya koymuştur. Assmann’ın kültürel bellek kuramı ışığında, mekânın yalnızca fiziksel bir zemin değil, aynı zamanda kimlik inşasının ve kolektif aidiyetin simgesel bir taşıyıcısı olduğu görülmüştür. Mudanya’da Girit ve Yerli mahallelerinin iç içe geçen kültürel kodları, ortak bir kent kimliğinin oluşumunu beslerken, 1950 sonrası sanayileşme ve nüfus hareketliliği gibi makro ölçekli değişimler, bu organik dokunun parçalanmasına yol açmıştır. Bu süreç, bellek mekânlarının işlevsizleştirilmesi ve yeni yaşam pratiklerinin dayattığı homojenleşme ile kolektif hafızanın "yapay itkilerle" yeniden üretilmesi riskini beraberinde getirmiştir. Çalışmanın bulguları, kentsel planlama politikalarında bellek odaklı bir perspektifin benimsenmesinin önemini vurgulamaktadır: Mekânın tarihsel katmanları korunmadığında, kimliğin ontolojik temelleri de silikleşmekte ve gelecek tahayyülleri geçmişle bağ kurmaktan yoksun kalmaktadır. Bu bağlamda, Mudanya özelinde yaşananlar, küresel ölçekte hızlanan kentleşme pratiklerinin bellek üzerindeki yıkıcı etkilerine dair kritik bir uyarı niteliği taşımaktadır. İleride yapılacak çalışmalar, benzer olguların karşılaştırmalı analiziyle kültürel bellek ve sürdürülebilir kentsel gelişim arasındaki dengenin nasıl sağlanabileceğine odaklanmalıdır. Sonuç olarak, bu araştırma, mekânın yalnızca bir "sahne" değil, aynı zamanda belleğin diri bir "aktörü" olduğunu hatırlatarak, kentsel politikaların ontolojik ve epistemolojik boyutlarının yeniden düşünülmesi gerektiğini savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kentsel bellek , bellek mekanları , kolektif bellek , sözlü tarih

Teşekkür

Makalenin yazım sürecinde fikir ve önerileriyle destek olan Doç. Dr. Ayşegül ALTINÖRS ÇIRAK, Okan SÜMER ve Orkan KALP'e, sözlü tarih görüşmelerinin yapılmasında katkısı olan Dilan Melisa ÖZSOY ve Batuhan ÖZBEK'e ve bu çalışmanın oluşmasında anılarıyla katkı sağlayan Mudanya sakinlerine teşekkür ederim.

Kaynakça

• Al, M. (2011). Kentte Bellek Yıkımı ve Kimlik İnşası–Palimpsest: Ankara Atatürk Bulvarı Bağlamında Bir İnceleme. İdeal Kent Dergisi, (4), 22-36.
• Assmann, J. (2022). Kültürel Bellek.: Ayrıntı Yayınları.
• Connerton, P. (2021). Modernite Nasıl Unutturur.: Sel Yayınları.
• Çırak, A.A. ve Sarıkaya Y.E. (2023). Bir Koruma Sorunsalı Olarak Mekânsal ve Kentsel Belleğin Yitimi. Tasarım Kuram Dergisi, 19(39), 427-448.
• Genç, H. (2014). Mudanya’nın Zor Yılları. Bursa: Mudanya Belediyesi.
• Halbwachs, M. (2023). Kolektif Bellek.: Pinhan Yayınları.
• Köksoy Karpat, G. (2009). Tarihsel Alanlarda Sözlü Tarih Bilgisine Dayalı Kentsel Tasarım Kriterlerinin Oluşturulması: Kemeraltı Anafartalar Caddesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü.
• Nora, P. (2022). Hafıza Mekanları. : Doğu Batı Yayınları.
• Olgun, İ. (2009). Kentsel Değişim Sürecinde Kentsel Okuma ve Bellek İlişkisi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü Şehircilik Anabilim Dalı.
• Özsüle, Z. (2005). Yerleşimlerin Korunması Açısından Kültürel Peyzaj Değerlendirilmesi: Mudanya Örneği. Yayınlanmış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Sümer, O. (2024). Bellek Üreticisi Olarak Sinematografik İmge: Aftersun Örneği. Ankara: Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo, Televizyon ve Sinema Anabilim Dalı.
• Ünlü, T.S. (2017). Kent Kimliğinin Oluşumunda Kentsel Bellek ve Kentsel Mekân İlişkisi: Mersin Örneği. Planlama Dergisi, 27(1), 75-93.
• Yıldız, B. (2001). Mudanya’nın Kuruluşu ve Gelişmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı.