Bir Konut Yapısının Mekânsal Değişimini Barınma İhtiyacı Üzerinden Okumak: Paşolar Evi Örneği

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 47 - 62, 04.11.2025

Süleyman Burçak Çikikçi , Merve Nur Dorak

Öz

Bu çalışma, barınma ihtiyacının geleneksel konut yapılarındaki mekânsal dönüşüm üzerindeki etkilerini, Aydın ili Kuşadası ilçesinin Kaleiçi bölgesinde yer alan yaklaşık 210 yıllık Paşolar Evi örneği üzerinden değerlendirmektedir. Barınma, yalnızca fiziksel bir gereksinim değil; aynı zamanda sosyal, kültürel ve ekonomik bağlamlarla şekillenen, dönemsel ihtiyaçlara göre evrilen mekânsal bir üretim sürecidir. Bu bağlamda araştırmada restitüsyon analizleri, sözlü tarih görüşmeleri ve literatür taraması birlikte ele alınarak, yapının zaman içerisindeki değişimleri hem fiziksel izler hem de kullanıcı anlatıları yoluyla belgelenmiştir. Sofa ve eyvan gibi geleneksel mekân kurgularının kapatılarak farklı işlevlere dönüştürülmesi, zaman içinde değişen yaşam biçimleri, artan barınma ihtiyacına dayalı mekânsal adaptasyonları yansıtmaktadır. 2020 yılı Sisam Depremi sonrası yapıda tespit edilen yapısal hasar, mimari koruma sürecini hızlandırmış; fiziksel müdahalelerle birlikte bellek temelli yaklaşımları da içeren bütüncül bir koruma süreci başlatılmıştır. Bu çalışma, mekânsal sürekliliğin, yerel bellekle ilişkili olarak nasıl kurulduğunu ve geleneksel bir konut yapısının kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda nasıl dönüştüğünü kültürel miras perspektifinden irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk evi , mekânsal dönüşüm , plan şeması evrimi , barınma kültürü , fonksiyonel adaptasyon

Kaynakça

• AFAD. (2020). 30 Ekim 2020 Ege Denizi (Sisam Adası) Depremi Bilgilendirme Raporu. T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• Altuntaş, K. S., & Bekar, İ. (2021). Kullanıcı gereksinmeleri özelinde geleneksel konutların mekânsal okumaları. International Journal of Mardin Studies (IJMS), 2(1), 83–103.
• Bektaş, C. (1991), Kuşadası Evleri, İstanbul: Yem Yayınları
• Çakır, O. (b.t.). İnsanlık Tarihi Boyunca Barınma Çözümleri ve Gelecekte Gelenekseli Arayış. Mimarlık Tasarım Kültür Sanat Dergisi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2024, https://yapidergisi.com/insanlik-tarihi-boyunca-barinma-cozumleri-ve-gelecekte-gelenekseli-arayis
• Eldem, S. H. (1954), Türk Evi Plan Tipleri, İstabul: Pulhan Matbaası
• Eldem, S. H. (1984), Türk Evi Osmanlı Dönem I-II-III, Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı
• Görgülü, T., Koca, K., S., (2007) Türkiye’de Barınma Biçimlerinde Yaşanan Değişimler: Son Dönemde Yapılan Tüketim Odaklı Konutlar. Mimarlık Dergisi, Sayı: 337. Erişim Tarihi: 15 Ekim 2025, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=287&RecID=1630
• Güler, Ö. F. (1996), Kuşadası Camii-Kebir Mahallesi, Cephe ve Bahar Sokakta Yer Alan Sivil Mimariden Örnekler ve Bunların Turizm Amaçlı İşlevlendirilmesi, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Ankara Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• Kuban, D. (2007), Osmanlı Mimarisi, İstabul: YEM Yayın
• Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. (D. Nicholson-Smith, Trans.). Oxford: Blackwell
• Özemrah, Ü. (2009), Paşozadeler Ahmet Şükrü Ege ve Şaheste Bilgin Aile Tarihi, KUYETA Kuşadası Yerel Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, Sayfa:9-12
• Özemrah, Ü. (2009), Paşozadeler Aile Tarihi, KUYETA Kuşadası Yerel Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 8, Sayfa: 14-15
• Satkın, M. (2012), Osmanlı Dönemi Tekirdağ Evleri, Tekirdağ: T.C. Tekirdağ Valiliği
• Selvi, M., N. (2023) Aydın, Kuşadası 65 ada – 20L-IVA pafta- 21 parselde bulunan Paşolar Evi Rölöve Raporu. Buon’arte Mimarlık [Yayınlanmamış teknik rapor]
• Selvi, M., N. (2023-1) Aydın, Kuşadası 65 ada – 20L-IVA pafta- 21 parselde bulunan Paşolar Evi Restitüsyon Raporu. Buon’arte Mimarlık [Yayınlanmamış teknik rapor]
• UNESCO. (2021). Living heritage and digital technologies: Report of the expert meeting, 6–8 April 2021. Intangible Cultural Heritage Section, Culture Sector, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation. Erişim tarihi: 15 Ekim 2025, https://ich.unesco.org/en/news/living-heritage-and-digital-technologies-expert-meeting-report-13266
• ICOMOS. (2003). Heritage at Risk: ICOMOS World Report 2002/2003 on Monuments and Sites in Danger. International Council on Monuments and Sites. Erişim tarihi: 15 Ekim 2025, https://www.icomos.org/risk/world_report/2002-2003/pdf/H@R_2002-2003.pdf
• Torun, A. H., Veli M. (2011), Kandil Kokulu Evler Paşozadeler Evi (Sultan Han), KUYETA Kuşadası Yerel Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 30, Sayfa: 14-15
• Torun, A. H., Veli M. (2011), Kandil Kokulu Evler Paşozadeler Evi (Sultan Han), KUYETA Kuşadası Yerel Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 31, Sayfa: 12-13
• Üçer, N. (2011), Tarihi Dokuların Sürdürülebilirliğinde Turizm Kaynaklı Değişimlerin Etkileri: Kuşadası Dağ ve Camii-Kebir Mahalleleri Örneği, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• Ünal, R. H. (2001), Birgi: (Tarihi, tarihi coğrafyası ve Türk dönemi anıtları), Ankara: Kültür Bakanlığı