Halikarnas Balıkçısı’nda Akdenizlilik Kimliği

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 42 - 56, 05.10.2021

Furkan Öztürk

https://doi.org/10.54281/kundergisi.5

Öz

Doğası, kültürü,mitolojisi, sanatı ve estetiğiyle Akdeniz, Türk edebiyatına önemli imkânlar sunmuştur. Türk edebiyatında Akdeniz’i bu yönleriyle algılayıp şiirsel bir söylemle kurgulayan önemli yazarlardan biri Halikarnas Balıkçısı’dır. Halikarnas Balıkçısı çalışmalarında işlevsel bir kavram olarak karşımıza çıkan Akdenizlilikle ilgili olarak Arşipel, doğa gibi izlekler Balıkçı’nın bütün külliyatına yayılır. Bu kavram ve izlekler Akdeniz doğasının, estetiğinin ve havza uygarlığının bir bakıma özüdür. Bu çalışmada, Halikarnas Balıkçısı’nın Akdenizlilik tezi mercek altına alınmıştır. Bu amaçla, yazarın sözü geçen kavram ve izlekleri bütünüyle ele aldığı ve Şadan Gökovalı’nın büyük bir emekle hazırladığı Altıncı Kıta Akdenizadlı kitabına odaklanılmıştır. Bu kitapta özellikle Balıkçı’nın Louis Bayle’e yazmış olduğu cevap mektubu ve “Akdeniz’in Ebedî Gençliği” adlı yazısı, üzerinde asıl yoğunlaşılmış metinlerdir. Bunun yanında otobiyografik özellikteki Mavi Sürgünde bu konuların ele alınıp değerlendirilmesinde öne çıkan diğerbir yapıt olarak incelemeye dâhil edilmiştir. Bu metinlerde Balıkçı’nın nasıl bir kimlik kurguladığı, dünyadaki Akdeniz çalışmaları literatürünün eleştirel bir değerlendirmesi ve bu çalışmaların Türk edebiyatındaki tarihsel alımlanışı ışığında sorgulanmıştır. Yahya Kemal Beyatlı ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun 20. yüzyıl başlarındaki Nev Yunanîlik tezinin Batılı araştırmacılardan esinlendiği yönler üzerinde durulduktan sonra, Balıkçı’nın içinde bulunduğu Mavi Anadoluculuk hareketinin özellikleri diğer yazarların metinleriyle karşılaştırmalı biçimde tartışılmıştır. Balıkçı’nın yaşam öyküsü de göz önünde bulundurularak metinlerinde yarattığı üslubun Akdenizlilik tezi ile ilişkisi aydınlatılmıştır.Sonuçta, Balıkçı’ya göre, Akdeniz’in estetize edilmiş ve içselleştirilmiş bir mekân olduğu gösterilmiştir. Balıkçı’nınAkdenizlilik tezi çerçevesinde merkezîleştirdiği bu coğrafya, bir ışık metaforu etrafında Akdeniz havzasını aydınlatarak şiirsel bir imgenin kurucusu olmaktadır. Dolayısıyla Halikarnas Balıkçısı’nınAkdenizli olmanın ve bir kimlik bağlamında Akdenizlilik düşüncesinin âdeta poetikasını örmüş bir yazar olduğu gözler önüne serilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kimlik, Türk edebiyatı, Akdeniz Havzası Uygarlığı, Akdenizlilik

Kaynakça

• Abulafia, David. “Akdeniz Nedir?”.Tarih Boyunca Akdeniz Uygarlıkları. Haz. David Abulafia. Çev. Raşit Çavuş. İstanbul: Oğlak Yayınları, 2004.11-32.
• Akyıldız, Kaya. “Mavi Anadolucuk”.Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. Cilt 3. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.465-81.
• Ayvazoğlu, Beşir. Yahya Kemal –“Eve Dönen Adam”:Ansiklopedik Biyografi. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Belge, Murat. “Mavi Anadolu Tezi ve Halikarnas Balıkçısı”.Birikim210 (2006): 35-45.
• Bilgin, Nuri. Sosyal Bilimlerin Kavşağında Kimlik Sorunu. İzmir: Ege Yayıncılık, 1994.
• Bilgin, Nuri. Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1997.
• Bradford, Ernle. Akdeniz: Bir Denizin Portresi. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2004.
• Braudel, Fernand. II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. 2 cilt. Çev. Mehmet Ali Kılıç. Ankara: İmge Yayınları,1993.
• Braudel, Fernand ve diğer. Akdeniz: İnsanlar ve Miras. Çev. Aykut Derman. İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
• Braudel, Fernand ve diğer. Akdeniz: Mekân ve Tarih. Çev. Necati Erkut. İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
• Broodbank, Cyprian. Orta Deniz’in Yapımı: Başlangıçtan Klasik Dünya’nın Doğuşuna Kadar Akdeniz’in Tarihi. Çev. Ebru Kılıç. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Crowley, Roger. İmparatorlukların Denizi Akdeniz. Çev. Cihat Taşçıoğlu. İstanbul: April Yayıncılık, 2008.
• Halikarnas Balıkçısı. Altıncı Kıta Akdeniz. Haz. Şadan Gökovalı. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1982.
• Halikarnas Balıkçısı. Mavi Sürgün. Ankara: Bilgi Yayınları, 2012.
• Hentch, Thierry. Hayali Doğu: Batının Akdenizli Doğuya Politik Bakışı. Çev. Aysel Bora. İstanbul: Metis Yayınları, 1996.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. “Yahya Kemal”. Gençlik ve Edebiyat Hatıraları. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.113-48.
• Kefeli, Emel. Edebiyat Coğrafyasında Akdeniz. İstanbul: 3F Yayınları, 2006.
• Kerman, Zeynep. Tanpınar’ın Mektupları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Kortantamer, Tunca. “Türk Edebiyatında ‘Gelenek ve Modernlik’ Tartışmaları Üzerine”. Eski Türk Edebiyatı: Makaleler. Haz. Şerife Yağcı ve Fatih Ülken. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2004.98-112.
• Matvejevic, Predrag. Akdenizin Kitabı. Çev. Tolga Esmer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Oğuzertem, Süha. “’En Soylu Vahşi’: Balıkçı’nın Yaşam Yazısının Bugünkü Anlamı”. Eleştirirken. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.57-87.
• Oral, Mustafa. Akdeniz’in Diliyle: Antalya Tarihinden Sayfalar. İstanbul: Kavis Kitap Yayınları, 2009.
• Şenol, Mahmut. “Medeniyet Tartışmalarında Mavi Anadoluculuk Akımının Yeri”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi6 (2009): 105-24.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Huzur. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Tekeli, İlhan. “Akdeniz, Akdenizlilik ve Mobilite”. Meltem İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi3 (2018): 7-29.
• Toker, Şevket. “Edebiyatımızda Nev-Yunanîlik Akımı”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları DergisiI (1982): 135-65.
• Yazıcı, Nermin. “Halikarnas Balıkçısı’nın Yazınsal Eserlerinde Türk Kimliğine İlişkin Söylemler”. Türkbilig22 (2011): 163-70.
• Yücel, Hasan Âli. Edebiyat Tarihimizden. İstanbul: İletişim Yayınları, 1989.