Öz
Merak, insanoğlunun karşı koyamadığı duygulardan biridir. Geçmişini hatta yaşadığı anı bir kenara bırakıp geleceğe odaklanan insan, merakını giderebilmek için yarına dair bilgi verebilecek çeşitli pratikler geliştirmiştir. Bu pratiklerden biri ve en eskisi, geleceğe dair kehanetler sunan fal baktırmadır. Geçmişi insanlık tarihi kadar eski olan fal, hemen her toplumda ihtiyaç duyulan ve varlığını devam ettiren bir uygulamadır. Bilinmeyeni merak eden insan, yarının kendisine ne getireceğini öğrenmek için çeşitli fal pratiklerine ve falcı denilen kişilere başvurmuştur. Kahve, çay, el, yıldız vb. pek çok çeşidi bulunan, zamanın akışına ayak uydurarak popüler kültürün ve dijitalleşen dünyanın etkisiyle kafelerde fal bakan kişilerden cep telefonlarına indirilen uygulamalara kadar gelişme gösteren fal insanın daima odak noktasında olmuştur. Doğadaki canlı cansız her varlığın kehanet aracı olarak kullanıldığı fal pratiğinin Türk kültüründe de oldukça eski bir tarihe sahip olduğu görülmüştür. Ortaya konuş tarihinin 9.yüzyıl civarı olduğu tahmin edilen ve ilk fal kitabı ünvanına sahip olan Irk Bitig adlı eser, Türklerin kullandığı fal pratiklerine dair bilgiler içermektedir. Eserde yer alan fallar geleceğe dair iyi ya da kötü haberler vermektedir. Bu fallar ise üzerinde hayvan motifleri bulunan ve belli sayıda deliklerden oluşan aşık kemiğinin atılmasıyla ortaya çıkarılmıştır. İnsana yarının kapısını aralayan bu haberlerde, kehanet gücünün ve olumsuz durumları önceden sezebilme yeteneklerinin var olduğuna inanılan hayvanların sıkça kullanıldığı görülmüştür. Falların içerisine yerleştirilmiş çeşitli hayvan motiflerinin falın neticesini belirleyecek kadar önemli olduğu anlaşılmıştır. Bu çalışmada, Irk Bitig’deki fallarda yer alan hayvanların çeşitleri, fallara ne şekilde yön verdiği ve kehanetlerin neticelerine bulunduğu katkılar üzerinde durulmuştur.
Kaynakça
- Aydoğanlar, Erman. "Irk Bitig’de Hayvan Adları ve Hayvanlarla İlişkili Kavramlar". Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi. 2.1 (2012): 27-30.
- Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
- Beer, Robert. The Encyclopedia of Tibetan Symbols and Motifs. Boston: Shambhala Publications, 1999.
- Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2015.
- Bilgiç, Fatma Şule & Yıldız Karaahmet, Aysu. "Türk Miti Tasavvurunda Anne Arketipi: Günümüze Yansıyan Geleneksel Uygulamalar". Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 13.3 (2023): 504-09.
- Biray, Nergis. “Terim Dünyamızda Yılan: Kavram, Anlam ve Yapı Bakımından”. Avrasya Terim Dergisi 1.2 (2013): 95-113.
- Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Ankara: BilgeSu Yayınları, 2012.
- Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
- Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
- Dilek, İbrahim. Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü Altay/Yakut. Ankara: Grafik-Ofset Matbaacılık, 2014.
- Erdal, Marcel. “Irk Bitig Üzerine Yeni Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. (1977): 87-119.
- Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı-1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
- Ergun, Metin. Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
- Ersoylu, Halil. Türk Kültüründe Kuşlar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
- Gölpınarlı, Abdülbaki. Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli Vilâyet-Nâme. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2017.
- Gültepe, Necati. Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları, 2015.
- İnan, Abdulkadir. Eski Türk Din Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
- İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- Kalafat, Yaşar. "Türk Halklarında Kurt Ağzı Bağlama İnancı". Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20.1 (2006): 273-80.
- Kaşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk. Çev. Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- Kaya, Ceval. “Irk Bitig’de Falcılık”. Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler. Ed. Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin. İstanbul: Ka Kitap. 2008. 359-68.
- Kolot, Berna. “At Motifinin Fallardaki Kullanımına Bir Örnek: Irk Bitig”. Motif Uluslararası Genç Halkbilimciler ve Türk Dünyası Kongresi 15-16 Mayıs 2019/Eskişehir Bildiri Tam Metinleri Kitabı (s. 769-82). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, 2019.
- Kolot, Berna. Türk Destanlarında Kurt. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2022.
- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
- Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
- Roux, Jean Paul. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2005.
- Roux, Jean Paul. Eski Türk Mitolojisi. Çev. M. Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2015.
- Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
- Sagitov, M. Muhtar. “Başkurt Folklorunda Hayvanlara Tapınma”. Çev. N. Yüce. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1982-1983. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1986. 125-32.
- Stebleva, İ. V. "Eski Türkçe Fal Kitabı Irk Bitig’de Sembollerin Kavramsal Temeli". Çev. Halil İbrahim Usta. Türkloji Dergisi. C. 14. S. 1. 2001. 195-212.
- Tekin, Talat. Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
- Tokyürek, Hacer. "Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları". TÜBAR XXXIII-/. 33. 2013. 221- 81.
- Türkan, Kadriye. “Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler”. Türkbilig. S. 15. 2008. 136-54.
- Uraz, Murat. Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları, 1994.
Öz
Curiosity is one of those emotions that humanity cannot resist. Humanity forgets about its past and present and wonders about its future. To satisfy this curiosity, people has been used various practices. One of these practices and the oldest is “fortune”,which offers prophecies about the future. Fortune, whose history is as old as the history of humanity, is a practice that is needed in almost every society and continues to exist. People interested in the unknown resorts to various divination practices and so-called fortune to find out what tomorrow will bring them. There are many varieties of fortune, such as coffee, tea, hand and star. Fortune has evolved along with technology and the digitization of the world, keeping up with the passage of time, from people who guess at coffee to applications downloaded to mobile phones. From this point of view, fortune has always remained something important in a person's life. The practice of fortune-telling, in which every living or inanimate being in nature is used as a divination tool, also has an ancient history in Turkish culture. The book Irk Bitig, the date of creation of which, according to estimates, dates to about the ninth century and is called the first book of divination, contains information about the practices of divination used by the Turks. Fortune-telling included in the workgives good or bad news about the future. For example, discarding a minstrel's bone, consisting of a certain number of holes, which depict animal motifs. In these images, which provide a person with information about the future, animals are often used, which are believed to have prophetic power and the ability to foresee negative situations. It can also be understood that the various animal themes placed in the predictions are important enough to determine the outcome of the prediction. In this study, the focus was on the images of animals included in the predictions in the Irk Bitig, how they manage predictions and influence the results of prophecies.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aydoğanlar, Erman. "Irk Bitig’de Hayvan Adları ve Hayvanlarla İlişkili Kavramlar". Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi. 2.1 (2012): 27-30.
- Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
- Beer, Robert. The Encyclopedia of Tibetan Symbols and Motifs. Boston: Shambhala Publications, 1999.
- Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2015.
- Bilgiç, Fatma Şule & Yıldız Karaahmet, Aysu. "Türk Miti Tasavvurunda Anne Arketipi: Günümüze Yansıyan Geleneksel Uygulamalar". Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 13.3 (2023): 504-09.
- Biray, Nergis. “Terim Dünyamızda Yılan: Kavram, Anlam ve Yapı Bakımından”. Avrasya Terim Dergisi 1.2 (2013): 95-113.
- Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Ankara: BilgeSu Yayınları, 2012.
- Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
- Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
- Dilek, İbrahim. Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü Altay/Yakut. Ankara: Grafik-Ofset Matbaacılık, 2014.
- Erdal, Marcel. “Irk Bitig Üzerine Yeni Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. (1977): 87-119.
- Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı-1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
- Ergun, Metin. Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
- Ersoylu, Halil. Türk Kültüründe Kuşlar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
- Gölpınarlı, Abdülbaki. Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli Vilâyet-Nâme. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2017.
- Gültepe, Necati. Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları, 2015.
- İnan, Abdulkadir. Eski Türk Din Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
- İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- Kalafat, Yaşar. "Türk Halklarında Kurt Ağzı Bağlama İnancı". Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20.1 (2006): 273-80.
- Kaşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk. Çev. Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- Kaya, Ceval. “Irk Bitig’de Falcılık”. Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler. Ed. Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin. İstanbul: Ka Kitap. 2008. 359-68.
- Kolot, Berna. “At Motifinin Fallardaki Kullanımına Bir Örnek: Irk Bitig”. Motif Uluslararası Genç Halkbilimciler ve Türk Dünyası Kongresi 15-16 Mayıs 2019/Eskişehir Bildiri Tam Metinleri Kitabı (s. 769-82). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, 2019.
- Kolot, Berna. Türk Destanlarında Kurt. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2022.
- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
- Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
- Roux, Jean Paul. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2005.
- Roux, Jean Paul. Eski Türk Mitolojisi. Çev. M. Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2015.
- Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
- Sagitov, M. Muhtar. “Başkurt Folklorunda Hayvanlara Tapınma”. Çev. N. Yüce. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1982-1983. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1986. 125-32.
- Stebleva, İ. V. "Eski Türkçe Fal Kitabı Irk Bitig’de Sembollerin Kavramsal Temeli". Çev. Halil İbrahim Usta. Türkloji Dergisi. C. 14. S. 1. 2001. 195-212.
- Tekin, Talat. Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
- Tokyürek, Hacer. "Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları". TÜBAR XXXIII-/. 33. 2013. 221- 81.
- Türkan, Kadriye. “Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler”. Türkbilig. S. 15. 2008. 136-54.
- Uraz, Murat. Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları, 1994.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Eski Türk Dili (Orhun, Uygur, Karahanlı), Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 6 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 18 Eylül 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 4 Sayı: 2 |
