كوردستان في المشاريع الإصلاحية العثمانية المبكرة قانوننامه سلطاني لعزيز أفندي في القرن السابع عشر أنموذجاً

Yıl 2021, Sayı: 3, 201 - 211, 20.06.2021

Nizar Hasan

Öz

İlk Dönem Osmanlı Islahatlarında Kürdistan
17. Yüzyıl Aziz Efendi Kanunname-i Sultani’si Örneği
19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen Osmanlı ıslahatları, birçok tarihçi ve araştırmacının ilgisini çeken önemli olaylardan biri olup araştırmacılar tarafından bu gelişmelerin nedenleri, meydana geliş biçimi ve sonuçları konu edinilmiştir. Osmanlı Devleti’nde ilk ıslahat projesi 17. yüzyılda başlamıştır. Bu durum devletin zayıfladığı ve dağılma dönemine girdiği zaman dilimi ile aynı zamana denk gelmektedir. Bu çalışma, bu ıslahat projelerinin en önemlilerinden biri olan ve Aziz Efendi tarafından 17. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı sultanına takdim edilen ıslahat projesine ışık tutacaktır. Aziz Efendi, Kürdistan’ın durumunun düzeltilmesini, bir bütün olarak devlete uygulanacak olan ıslahat projesinin ilk adımı olarak vasıflandırmaktadır. Bu çalışma, Osmanlı Yönetimi ile Kürt Mirlikleri arasındaki siyasi ve idari ilişkilerin doğasını ve bu mekanizmanın uygulanmasını orijinal kaynaklara dayanarak ortaya koymaya çalışacaktır. Ayrıca Aziz Efendi’nin ıslahat projesi ve Osmanlı ile Kürt Mirlikleri arasındaki ilişkilerin yeniden güçlendirilmesini tesis etmeyi amaçlayan planlarına ışık tutulacaktır

Anahtar Kelimeler

Kürt Mirlikleri, Islahatlar, Aziz Efendi, Kanuni Sultan Süleyman

Kaynakça

• 1- جزیه ‌دار زاده‌، تواریخ آل عثمان، نسخة مكتبة على امیرى فی استانبول، رقم:206.
• 2-خوجه, سعدالدین، تاج التواریخ، طبعخانه عامرة، (استانبول: 1279)،
• محمد أمين زكي، خلاصة تاريخ الكرد وكردستان، ترجمة: محمد علي عوني، (بغداد:1961)، ج3،2-
• 4- Sevgen, Nazmi, Doğu ve Güneyduğu Anaduluda Türk Beylıklerı, Ayyildiz Matbaasi,(Ankara:1982),s42-43; Hakan, Sinan, Müküs kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud, Pery Yayinlari, (Istanbul:2002).
• .5- مراد، خليل علي، تاريخ العراق الإداري والاقتصادي في العهد العثماني الثاني 1638-1750م، رسالة ماجستير، مقدمة الى قسم التاريخ، كلية الآداب، جامعة بغداد، 1975،
• 6- Hezarfen, A.G.E,s.132; Orhan Kilic, Van Eyaletine bagli Sancaklar ve Idari Statuler, 1558-1740, Osmani Aristimalari dergisi, No.XXI, (Istanbul:2001)
• 7- Uzunçarişli, Ismail Hakki, Osmanli Tarihi, Türk Tarih Kurumu, (Ankara:1988), Cilt.3.
• 8- نزار ايوب گولی، اماره‌ هكاری فی العهد العثمانی، سپیرێز، (دهوك: 2027)
• 9- سعدي عثمان هروتي، كوردستان و الامبراطورية العثمانية، موكرياني، (اربيل:2008)
• 10- پچوی, ابراهيم، تاریخ پچوی، مطبعة عامره, (استانبول:1283ه)
• 11- Hasan bey-zade, Ahmed, Hasan bey-zade tarihi- Metin ve Indeks (1003-1045/ 1595-1635), hazirlayan: Sevki Nezihi Aykut, Türk Tarih Kurumu,(Ankara:2004), cilt.3
• گوریجه‌لوقوچی بك، رساله‌ قوچی بك، مسیو واطس طبعخانه‌سی، 1277هـ.ق، 12-
• 13- Aziz Efendi, Kanunname-i Sultani li Aziz Efendi/Aziz Efendi’s Book of Sultanic Laws and Regulations: An Agenda for Reform by a Seventeenth-Century Statesman, English translated by Rhoads Murphey (Harvard University: The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 1985).
• 14- Songulçolak, Aziz EfendininRisalesiGöre 17. Yuzyilda Osmanli Merkez Ordusunun Durumu, History Studies, Vol. 2/2/2010.
• تركمان, اسكندر بك, واله اصفهاني, محمد بن يوسف، ذيل تاريخ عالم آراي عباسي، تصحيح: سهيلي خوانسري، چابخانه اسلاميه،(تهران:1317هـ.ش).15- .
• 16- امر إلى امير حزو [ساسون] (تاريخ الوثيقة مفقود] في: دفتر مهمة: 87، حكم رقم 406
• 17- Kiliç,Orhan, 18 Yüzyilin ilk yarisinda Osmanli Devletinin Idari Taksimati (Eyalet ve Sancak Tevcihati), Elaziģ: 1997.
• 18- BOA, Bab-ı Asafi- Divan-i Hümayun- Nışan Tahvıl Defteri (A.DVNS.NŞT.d).D.no:16.
• 19- تحسين ابراهيم الدوسكي، جواهر المعاني في شرح ديوان احمد الخاني، سبيريز، (دهوك:2005)