Melayê Cizîrî ve Ehmedê Xanî'nin Şiirlerindekî Öğütlerin Karşılaştırılması

Yıl 2021, Sayı: 3, 101 - 117, 20.06.2021

Yasin Duran

Öz

Öğüt, hataları düzeltmek, kötülükleri yok etmek ve insanların yanlışlarını düzeltmek amacıyla hayatın her alanında kullanılan bir araçtır. Öğütlerin bu amaçla kullanıldığı alanlardan biri de edebiyattır. Bu çalışmada klasik Kürt edebiyatının iki önemli şairinin şiirlerinde yer alan öğütler karşılaştırılmıştır. Bu şairlerden biri, klasik Kürt edebiyatı tarihinde ilk kez müretteb bir dîvan yazmış olan ve klasik Kürt edebiyatının öncüsü olan Melaye Cizîrî'dir. Diğeri ise Melayê Cizîrî'den sonra ortaya çıkan ve onunla birlikte klasik Kürt edebiyatının en eski iki ayağından biri olan Ehmedê Xanî'dir. Bu çalışmanın amacı, Mela ve Xani'nin şiirlerinde verdikleri öğütlerin ortak ve farklı noktalarını karşılaştırma yöntemi ile belirlemektir. Bu çalışmada ilk olarak öğüt kavramı ve bu kavramın edebiyattaki kullanımı üzerinde durulmuştur. Daha sonra Mela ve Xanî'nin divanları hakkında kısa bilgiler verildikten sonra onların şiirlerindeki öğütler, her iki şairin şiirlerinde de bulunan ortak öğütler, yalnızca Mela'nın şiirlerinde bulunan öğütler ve yalnızca Xanî'nin şiirlerinde yer alan öğütler olmak üzere üç başlık altında ele alınmıştır. Sonuç olarak bir şair olmanın yanı sıra aynı zaman da birer alim olan Mela ve Xanî’nin şiirlerinde öğütlere yer verdiği tespit edilmiştir. Mela daha çok insanın bireysel iç dünyasına yönelik öğütler verirken Xanî hem insanın bireysel iç dünyasına yönelik hem de günlük dünya işleri ve toplumsal sorunlar üzerine de öğütler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Öğüt, Şiir, Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî

BERAWIRDA ŞÎRETÊN KU DI HELBESTÊN MELAYÊ CIZÎRÎ Û EHMEDÊ XANÎ DA DERBAS DIBIN

Öz

Şîret amûrek e ku bi armanca duristkirina xeletîyan, xilaskirina xerabîyan û islehkirina fêhlên xirab ên mirovan di her qada jiyanê da tê bikaranîn. Yek ji qadên jiyanê ku tê da şîret têne bikaranîn jî edebiyat e. Di vê lêkolînê da şîretên di helbestên du helbestvanên girîng ên edebiyata kurdî ya klasîk hatînê berawirdkirin. Yek ji van helbestvanan Melayê Cizîrî ye ku di dîroka edebiyata klasîk a kurdî da yekem carê dîwaneka mureteb nivîsandiye û pêşengê edebiyata klasîk a kurdî ye. Yê din jî Ehmedê Xanî ye ku piştî Melayê Cizîrî derketiye holê û li gel wî bûye sitûnek ji du sitûnên qahîm ên edebiyata kurdî ya klasîk. Armanca lêkolînê bi rêbaza berawirdkirinê di helbestên Mela û Xanî da tespîtkirina xalên hevpar û cuda yên şîretên wan e. Di vê lêkolînê da pêşiyê li ser têgeha şîretê, bikaranîna wê di edebiyatê da hatiye sekinîn paşê jî piştî kurte agahîyeka dîwanên Mela û Xanî, şîretên ku di helbestên wan da wek şîretên hevpar, şîretên tenê di helbestên Mela da û şîretên tenê di helbestên Xanî da di bin sê serenavan da hatîne polînkirin. Di dawîyê da jî li gorî zanyariyên van beşan encamek hatiye amadekirin. Wek encam hatiye dîtin ku Mela û Xanî ku hem helbestvan in hem jî di gel helbestvaniya xwe jî alim in û di helbestên xwe da cih dane şîretan. Mela bi piranî li ser meseleyên hûndirîna mirovan, Xanî jî hem li ser meseleyên hûndirîna mirovan hem jî li ser meseleyên karûbarên dinyayê û pirsgirêkên civakî şîret dayîne.

Anahtar Kelimeler

Şîret, helbest, Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî

Comparison of advice in the poems of Melayê Cizîrî and Ehmedê Xanî

Öz

SUMMARY
Advice is a tool that is used in every area of life with the aim of correcting mistakes, correcting evils and correcting the wrongdoings of people. One of the areas in which advice is used is literature. In this study, the advices in the poems of two important poets of classical Kurdish literature were compared. One of these poets is Melaye Cizîrî, who for the first time in the history of Kurdish classical literature has written an full dîwan and is the pioneer of Kurdish classical literature. The other is Ehmedê Xanî, who emerged after the Melayê Cizîrî and with him became one of the two oldest pillars of classical Kurdish literature. The aim of this study is to identify the common and different points of their advice through the method of comparison in the poems of Mela and Xani. This study first focuses on the concept of advice and its application in the literature. Later, after a short explanation of the dîvan of Mela and Xanî, the advice in their poems was collected under three headings: The common advice in the poems of both poets, the advice contained only in Mela's poems and only in Xani's poems. Finally, a conclusion has been prepared based on the knowledge of these sections. As a result, it has been determined that besides being a poet, Mela and Xanî, who were also scholars, included advice in their poems. While Mela mostly gives advice about the individual inner world of the human being, Xanî gives advice both on the individual inner world of the human being and on daily world affairs and social problems.
Keywords: advice, poem, Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî

Kaynakça

• Adak, A. (2019), Teşeyên Nezmê Di Edebîyata Kurdî Ya Klasîk De, İstanbul: Weşanên Nûbihar.
• Adak, A., Acar, H. û Aykaç, Y. (2017). Bîbliyografyaya Melayê Cizîrî. Mukaddime (Özel Sayı 1). Cîld: 8. Mardin Artuklu Üniversitesi. Mêrdin.
• Balcı, M. (2013). İslam Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
• Buharî, (http://www.ansar.de/buhari/) Dîroka Têketina Sîteyê 26.04.2020.
• Çağrıcı,M. (2006), Nasihat. TDV İslam Ansiklopedisi. cîld: 32. R: 408-409. İstanbul (https://islamansiklopedisi.org.tr/nasihat) Dîroka Têketina Sîteyê 27.04.2020.
• Demir, M. E. (2019). Şîret Di Helbesta Kurmancî Ya Klasîk Da: Nimûneya Feqîyê Teyran, Ehmedê Xanî, Mele Xelîlê Sêrtî û Seyîd Elîyê Findikî. Teza Lîsansa Bilind. Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Mêrdîn.
• Dilovan, S. (2012). Dîwan-Melayê Cizîrî. Çapa Duyem. Stenbol: Weşanên Nûbihar
• Durre, A. (2002). Şerha Dîwana Ehmedê Xanî Felsefe û Jiyana Wî. İstanbul: Weşanên Avesta.
• Ertekin, M. Zahir, (2016). Analîzek li ser Guldana Hezîn di Çarçoveya Şîretnameyên Kurdî de, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi. Sal:2. Cîld:2 Hejmar:3. R.62-86.
• Ertekin, Z. û Basuğuy, B. (2018) Pend û Amojgarî Di Dîwana Şêx Ehmedê Xanî de: Helbesta "Zahidê Xelwetnişîn" wek nimûne. 2. Uluslararası Ahmed-i Hânî Sempozyumu (İslam üşüncesinde İslam). Zanîngeha İbrahim Çeçen. Ağrı.
• İslamoğlu, M. (2016). Hayat Kitabı Kur’an (Gerekçeli Meal – Tefsir). İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Pala, İ (2006). Nasihatname. TDV İslam Ansiklopedisi Cîld: 32. R: 409-410. İstanbul (https://islamansiklopedisi.org.tr/nasihatname) Dîroka Têketina Sîteyê 27.04.2020.
• Sönmez, N. (2018). Di Nûbihara Piçûkan da Şîretname. 2. Uluslararası Ahmed-i Hânî Sempozyumu (İslam Düşüncesinde İslam). Zanîngeha İbrahim Çeçen. Ağrı.
• Tunç, O. (2012). Molla Ahmed-i Cezîrî (Melayê Cizîrî), Divan (Dîwan). Wer: Osman Tunç. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yıldırım, K. (2014). Dîwan- Ehmedê Xanî Külliyatı IV. İstanbul: Weşanên Avesta.
• Yıldırım, N. (2008) Fars Öğüt Edebiyatı, https://nyildirim.wordpress.com/2008/02/17/fars-ogut-edebiyati/). Dîroka Têketina Sîteyê 24.04.2020
• Yıldız, A. (2003) “Nasihatname Pendname Ya da…” Ayvakti Dergisi, h. 33, İstanbul. (http://ayvakti.net/?p=379 ) Dîroka Têketina Sîteyê 27.04.2020.
• Zivingî, E. (2013). Gerdeniya Gewherî, Şerha Dîwana Melayê Cizîrî. Wer ji Erebî: Emîn Narozî. İstanbul: Weşanên Avesta.