Kürt Edebiyatında Manzum Bir Siyer Örneği: Molla Alaeddin Kopî’nin “Jiyana Pîroz” Adlı Eseri

Yıl 2023, Sayı: 7, 9 - 26, 20.06.2023

Halit Ertaş

Öz

Siyer Hz. Peygamberin hayatını konu edinen bilim dalıdır. Başka bir deyişle Peygamberin hayatını konu alan eserlere siyer denir. Tabii olarak ilk defa Arap Edebiyatında meydana çıkmış olup İslam Edebiyatında önemli yer tutmuştur. Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında olduğu gibi Kürt Edebiyatında da Kürtçenin çeşitli diyalektlerinde kendini göstermiştir. Bu makalenin konusu Molla Alaeddin Kopî’nin manzum olarak yazdığı siyer eseridir. Molla Alaeddin bu konuda Jiyana Pîroz (Kutlu Yaşam) ismin de manzum bir siyer örneği vermiştir. Bu makaledeki temel gayemiz şekil ve muhteva açısından bu manzum siyer üzerine yoğunlaşıp tanıtmaktır. Ayrıca bu çalışma sayesinde Klasik Kürt Edebiyatına yeni bir eserin eklendiği âşikardır. Bu çalışmanın akabinde Jiyana Pîroz’un manzum bir siyer olup kendine has egemen özellikler barındırıp şekilsel açıdan mesnevi formunda açık ve akıcı bir dille kaleme alındığı anlaşılmıştır. Ayrıca muhteva açsından sadece Mekke dönemini konu edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Kürt Edebiyatı, Hz. Peygamberin hayatı, Kürtçe siyerler, Molla Alaeddin Kopî, Jiyana Pîroz

“Jiyana Pîroz” a Mela ‘Eladînê Kopî: Siyereke Menzûm di Edebiyata Kurdî de

Öz

Siyer ew cure zanist e ku jiyana Hz. Pêxemberî ji xwe re dike babet. Bi gotineke dî ji wan berheman re siyer tê gotin yên ku jiyannameya Pêxemberî bo xwe dikin mijara sereke. Bi rengekî siruştî cara pêşîn di edebiyata erebî de derketiye meydanê. Her li dû vê yekê, di edebiyata miletên musulman de reng vedaye. Her wekî erebî û farisî û tirkî, di nav edebiyata kurdan de jî derketiye meydanê û bi zaravayên kurdî gelek nimûneyên wê çêbûne. Mijara vê gotarê jî siyera menzûm a Mela ‘Eladînê Kopî ye. Mela ‘Eladîn di vî biwarî de berhemeke menzûm nivîsiye û navê wê jî daniye Jiyana Pîroz. Amanca me di vê gotarê de nasandin û lêhûrbûna vê siyera menzûm e ji layenê naverok û şêweyê ve. Her weha bi xêra vê xebatê di edebiyata kurdî ya klasîk de berhemeke nû di lîteraturê de zêde dibe. Di encama vê xebatê de hate dîtin ku Jiyana Pîroz siyereke menzûm e, taybetiyên xweser di xwe de dihewîne, ji layenê teşeyê ve di forma mesnewiyê de hatiye nivîsîn, ji layenê zimên ve rewan û zelal e; her weha ji layenê naverokê ve jî tenê serdema Mekkeyê ji xwe re kiriye babet.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Kurdî ya Klasîk, Jiyana Hz. Pêxember, Siyerên Kurdî, Mela ‘Eladînê Kopî, Jiyana Pîroz

Mullah ‘Aladdin Kopî's “Jiyana Pîroz”: A Poetic Siyar in Kurdish Literature

Öz

Siyar is the branch of science that deals with the life of our Prophet. In other words, the works about the life of the Prophet are called siyar. Naturally, it first emerged in Arabic literature and played an important role in Islamic literature. As in Arabic, Persian and Turkish literatures, it has also emerged in Kurdish literature in various dialects of Kurdish. The subject of this article is the siyar written in verse by Mullah ‘Aladdin Kopî. Mullah ‘Aladdin has given an example of a poetic siyar on this subject called Jiyana Pîroz (Holy Life). Our main aim in this article is to focus on and introduce this verse siyar in terms of form and content. In addition, it is obvious that a new work has been added to the Classical Kurdish Literature thanks to this work. Following this study, it is understood that Jiyana Pîroz is a siyar in verse and has its own sovereign features and is written in a clear and fluent language in mathnawi form; in addition, in terms of content, it deals only with the Meccan period.

Anahtar Kelimeler

Classical Kurdish Literature, Life of the Prophet, Kurdish siyars, Jiyana Pîroz, Mullah ‘Aladdin Kopî

Kaynakça

• Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de. Stenbol: Nûbihar.
• Adak, A. (2020). Gulzara Şêx Tahirê Şoşî: Mesnewîyeke Xweser a Edebîyata Kurdî ya Klasîk û Taybetîyên Wê yên Avahîya Derekî. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12(4), 1506-1534.
• Ak, M. (2019). Şair ve Peygamber - Na't Geleneğinde Hz. Peygamber İmgesi. Stenbol: Weşanên Ketebe.
• Apak, A. (2020). Hadis-Siyer İlişkisi ve Hadisin Siyere Kaynaklığı Üzerine Değerlendirmeler. Siyer Araştırmaları(7), 63-74.
• Aykaç, Y. (2020). Mela 'Eladînê Kopî û Berhema Wî ya "Dîwan-Rezê Jiyanê". Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 111-122.
• Aykaç, Y. (2023). Mecme'a Xezelatêd Şu'erayêd Kurmancan ji Koleksiyona Aleksandre Jaba. Wan: Peywend.
• Bişaroğlu, S. (2022). Cengnameyeke Hezretî Elî: "Gezwetu Huneyn" a Mela Yûnisê Alikî. Mardîn: Zanîngeha Mardin Artuklu.
• Ertaş, H. (01.03.2023 û 04.05.2023) Mulaqat bi Mela 'Eladînê Kopî re, bi rêya telefonê.
• Ertekin, M. Z. (2022). Kürtçe Siyer Yazcılığı. Stenbol: Siyer Akademi.
• Eser, M. (2008). Eseri Günümüze Ulaşan İlk Müellifi İbn İshak'ın Güvenilirliği. İstem(13), 261-280.
• Fayda, M. (2009). Siyer ve Meğazi. TDV İslam Ansiklopedisi, 37, 319-324.
• Kaya, Z. (1988). Mela Xelîlê Sêrtî Nehcu'l-Enam. Stockholm: Weşanên Kurdistan.
• M. Huseyn Êsî & M. Se'îd Girdarî & M. Muhemmed Bêrkevanî. (2014). Wergera Maneya Qur'anê Pîroz Ser Zimanê Kurdî (Cilt 4). Stenbol: Şura Yayınları.
• Mela 'Eladînê Kopî. (2013). Rezê Jiyanê. Stenbol: Nûbihar.
• Mela 'Eladînê Kopî. (bê dîrok). Jiyana Pîroz. Destnivîs. Ji kitêbxaneya taybet a Mela 'Eladînê Kopî.
• Öz, Ş. (2006). İlk Siyer Kaynakları ve Müellifler. Enqere: Zanîngeha Enqereyê Entitûya Zanistên Civakî.
• Özdemir, M. (2007). Siyer Yazıclığı Üzerine. Milel ve Nihal İnanç Kultur ve Mitoloji Dergisi, 4(3), 129-162.
• Sönmez, N. (2018). Tehlîla Nehcu'l-Enama Mela Xelîlê Sêrtî. Bingol Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Degisi, 4(7), 67-85.
• Şalul, K. (2019). Siyer Usûlü. Stenbol: Weşanên Ensar.
• Yaman, A. (2009). Siyer. TDV İslam Ansiklopedisi, 37, 316-319.
• Yeniterzi, E. (2015). Türk Edebiyatında Na'tlar (Antoloji) (Cilt 2). Enqere: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, A. (2021). Qewlê Hespê Reş. Wan: Peywend.