Authors with “Kurdî” tags and Their Works in some Manuscript Libraries in Turkey

Yıl 2023, Sayı: 8, 85 - 146, 20.12.2023

Kenan Bozkurt

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1370372

Öz

The Kurds, an ancient nation of the Middle East, have contributed greatly to civilization in general and Islamic civilization in particular, as they have been the founding element of many states throughout history. This contribution is sometimes made by Caban al-Kurdî, Ebu Muslim Khorasanî, Bad b. Dostik, Deysem b. İbrahîm al-Kurdî, Salahaddîn al-Eyyubi, Kerim Khan Zend served with the services of great commanders and statesmen, sometimes it was with the sciences of great intellectuals such as al-Jazarî, Ibn Khalikan and Ibn Esîr. As the Turks arrived in Anatolia the Kurds, together with the Turks, made very serious contributions to the Islamiza-tion of these lands and the development of the Islamic civilization there. This interaction and contribution reached its peak during the Ottoman period. Kurds, especially Ottoman madrasas; He held many high positions such as prince's teacher, vizier, sheikh al-Islam and qadi. As a re-sult of this, he contributed to the development of Ottoman culture and civilization by copyrigh-ting many works in Arabic, Persian, Kurdish and Ottoman. Although this contribution and the legacy they left are ignored today, manuscript libraries contain many works that reveal this cont-ribution and heritage. In this study, the authors who use the "Kurdish" tag in their tags in the manuscript libraries in Turkey are discussed and their works in the libraries are tried to be intro-duced. It is known by everyone that they are Kurds; however, authors who do not have "Kur-dish" in their tags were not included in the study.

Anahtar Kelimeler

Manuscript libraries, Kurdish authors, Kurdish manuscripts, Kurdish, Works

Nivîskarên bi Nasnameya "Kurdî" û Berhemên Wan di hin Pirtûkxaneyên Destxetên Tirkiyeyê da

Öz

Kurd ku yek ji neteweyên kevnar ên Rojhilata Navîn e, di dîrokê da bûne hêmanên da-mezrîner ên gelek dewletan. Bi giştî pêşketina şaristaniyê da û bi taybetî jî pêşketina şaristaniya îslamî da gelek ked û tevkarîyên wan hene. Ev tevkarî carna bi xizmeta fermandar û dewlet-mendên mezin ên wek Caban el-Kurdî, Ebu Muslimê Xorasanî, Baz b. Dostik, Deysem b. Îbrahîm el-Kurdî, Selaheddînê Eyyûbî, Kerîmxan Zend ve hatî kirin û carna jî bi zanîna rewşenbîrên mezin ên wek el-Cezerî, Îbnî Xelîkan, Îbnî Esîr pêk hatiye. Bi hatina tirkan ya Ana-toliyê ra kurdan bi tirkan ra tevkarî kirîye û îslamîbûna van axan û pêşketina şaristaniya îslamê ya li wir da rolek giring lîstine. Ev têkilî û tevkarî di serdema Osmaniyan de gihîştiye lûtkeyê. Kurd, bi taybetî di medreseyên osmanîyan da wezîfeya muderrîsi karê wan ê sereke be jî wan mîna xocetîya şehzadeyan, wezîrî, şêxulîslamî û qadîtîyê gelek meqamên bilind bi dest xistine. Di encama vê yekê da, bi nivîsandina gelek berhemên bi erebî, farisî, kurdî û osmanî, beşdarî pêşketina çand û şaristaniya Osmanî bûne. Herçiqas ev alîkarî û mîrateya ku wan hiştiye, îro neyê dîtin jî pirtûkxaneyên destnivîsan da gelek berhemên ku vê tevkarî û mîrateyê eşkere dikin hene. Di vê lêkolînê da nivîskarên ku kurdbûna wan di kunyeyên wan da eşkere ye û li pirtûkxaneyên destnivîsan ên li Tirkiyeyê da bi kunya "kurdî" hatine qeydkirin, tên nîqaşkirin û hewl tê dayîn ku berhemên wan ên li pirtûkxaneyan bên nasandin. Kesên ku kurdbûna wan ji aliyê her kesî ve tê zanîn, lê belê nivîskarên ku di kunyeyên wan da "kurdî" tuneye, di lêkolînê da cih negirtîye.

Anahtar Kelimeler

Pirtûkxaneyên destxet, Nivîskarên kurd, Destnivîsên kurdî, Kurdî, Berhem

Türkiye’deki Bazı Yazma Eser Kütüphanelerinde Bulunan “Kürdî” Künyeli Müellifler ve Onlara Ait Eserler

Öz

Ortadoğu’nun kadim milletlerinden olan Kürtler, tarih boyunca birçok devletin kurucu un-suru oldukları gibi genelde uygarlığın ve özelde de İslam uygarlığının ilerleyip gelişmesine çok büyük katkılar sunmuştur. Bu katkı, bazen Câbân el-Kürdî, Ebu Müslim Horasanî, Bad b. Dûs-tik, Deysem b. İbrâhîm el-Kürdî, Selahaddîn-i Eyyûbî, Kerimhan Zend gibi büyük komutan ve devlet adamlarının hizmetleriyle olurken bazen de El-Cezerî, İbn Halikan, İbn Esir gibi büyük fikir adamlarının ilimleriyle olmuştur. Türklerin Anadolu’ya gelişleri ile beraber Kürtler, Türk kültürünü ve ulemasını etkilediği gibi onlarla beraber bu toprakların Müslümanlaşmasında ve İslam uygarlığının buralarda gelişiminde çok ciddi katkılar sunmuştur. Bu etkileşim ve katkı, Osmanlı döneminde ise zirveye çıkmıştır. Osmanlı medreseleri başta olmak üzere Kürtler; şeh-zade hocalığı, vezirlik, şeyhülislamlık, kadılık gibi birçok üst görevde bulunmuştur. Bunun so-nucu olarak da Arapça, Farsça, Kürtçe, Osmanlıca birçok eser telif ederek Osmanlı kültür ve uygarlığının gelişimine katkı sunmuştur. Bugün bu katkı ve onların bıraktığı miras görmezden gelinse de yazma eser kütüphaneleri, bu katkıyı ve mirası gözler önüne seren çok sayıda eseri barındırmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’deki yazma eser kütüphanelerinde künyelerinde Kürt-lüklerine açık vurgu yapan, yani “Kürdî” künyesi kullanan müellifler konu edinilmiş ve bunların kütüphanelerde bulunan eserleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Kürt oldukları herkes tarafından bili-nen; ancak künyelerinde “Kürdî” bulunmayan müellifler ise çalışmaya dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Yazma eser kütüphaneleri, Kürt müellifler, Kürtçe elyazmalar, Kürdî, Eserler

Kaynakça

• Adak, A. (2013). Despêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk. İstanbul: Nûbîhar Yayınları.
• Agacanov, S.G. (2006). Selçuklular (çev. Ekber N. Necef& Ahmet R. Annaberdiyev). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Ahmed b. Mahmûd (1977). Selçuk-nâme I-II (hz. Erdoğan Merçil). İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Akbaş, M. (2019). “Kürtler”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. Ek.02, s. 215-218). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akdoğan, Ö. (2022). “Yûsuf b. Abdullah el-Gürânî’nin Beyânu esrâri’t-tâlibin fi’ttasavvuf Eseri Işığında Tasavvufî Görüşleri”, Ağrı İslami İlimler Dergisi (AGİİD), Aralık (11), ss.154-177.
• Algar, H. (1997). “Hâlid el-Bâğdâdî”. TDV İslam Ansiklopedisi (cilt: 15, s. 283-285). İstanbul: TDV Yayınları.
• Âşık Paşazâde (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi (haz. Kemal Yavuz&Yekta Saraç). İstanbul: K Kitaplığı.
• Bakır, A. (2008). Yazıcızâde Alî’nin Selçuk-nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği (Giriş - Metin – Dizin). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bilgin, F. (2019). Aziz Efendi’nin Risâlesinde Kürt Emîrleri (IV. Murad Dönemi, 1623-1640). Mukaddime, 2019, 10(1), 1-19.
• Bingöl, A. (2000). “Îsâgucî”. TDV İslam Ansiklopedisi (cilt: 22, s. 488-489). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tahir (1975). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Büyük, E. (2020). Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Haziran, 24 (3), ss. 1039-1058.
• Cengiz, H. A. (2018). Yeniçeri Kâtibi Hasan Efendi’nin Tevârîh-İ Cezîre-İ Girid Adlı Eseri: Tahlil ve Metin. Doktor Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Doru, N. (2017). Abdurrahmân El-Ayderûsî Ve Letâifu’l-Cûd Fî Mes’eleti Vahdeti’l-Vücûd Adlı Eseri. SBARD Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 30 (2) ss. 83-114.
• Dündar, M. (2018). Molla Halil Es-Si’irdî’nin İlmî Faaliyetleri. Turkish Studies Volume 13 (17), (Summer/Yaz), ss. 91-107.
• Geçit, M. S. (2020). Bir Bilim Tarihçisi Olarak Molla Mahmȗd-İ Beyâzidȋ. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (70), Nisan, ss. 1135-1150.
• Hüseyni, Z. (2018). İbrâhîm b. Haydar’ın Abdurrahman Câmî Yorumu: er-Risâletü’l-Kudsiyyetü’t-Tâhire bi-şerhi’d-Dürreti’l-fâhire- Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Os-manlı’da İlim ve Fikir Dünyası Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XVIII. Yüzyıl (Ed.: Furat, A.H.- Yorulmaz, N.K.-Arı, O. S.). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kadıoğlu, İ. (2018). Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58689,ali-emiri-efendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0.
• Kandemir, M. Y. (1999). “Zeynüddîn Irâkî”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 19. s. 118-122). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Keleş, N. (2016). Şeddâdîler 951 - 1199 (Orta Çağ’da Bir Kürt Hanedanı). İstanbul: Bilge Kül-tür Sanat Yayıncılık.
• Köle, B. (2015). Seyyid Ahmed Çapakçûrî’nin Müridi Muhammed İhsan Oğuz’a Gönderdiği İrşâd Mektupları. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), ss. 75-101.
• Maden, Ş. (2011). Osmanlılar’da el-Keşşâf ve Envâru’t-Tenzîl Hâşiyeleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9 (18), ss. 241-273.
• Öğün Bezer, G. (2010). “Şeddâdîler”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 39. s. 410-4111). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özçelik, M. (2022). İhyâü’l-Kulûb İsimli Eser Bağlamında Şeyh Mahmûd El-Kürdî’nin Tasavvufa Dair Hikmetleri. Kocaeli İlahiyat Dergisi, 6 (2) (Aralık/December), ss. 421-470.
• Şeşen, R. (1995). Eyyûbîler. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 12. s. 20-31). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şahin, Ş. (2016). Muhammed Tahir El-Kürdî El-Mekkî El-Hattat: Hayatı ve Eserleri. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 8 (2), ss. 860-877.
• Şikârî (2005). Karamannâme [Zamanın Kahramanı Karamanîler’in Tarihi] (hz. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu). İstanbul: Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi Yayınları.
• Tekin, M. (2021). ʿAlî eş-Şeyhânî ile Yûnus el-Erkatinî’nin Terkîb Adlı Eserlerinin Mukayesesi. Turkish Studies - Religion, 16 (1), ss. 103-115.
• Tenik, A. (2015). Tarihsel Süreçte Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Tufantoz, A. (2004). “Mervanîler”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 29. s. 230-232). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuğluk, İ. H. (2020). “Molla Çelebi el-Amidî”. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/molla-celebi-el-amidi Yaşaroğlu, M. K. (2020). “Molla Gürânî”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 30, s. 248-250). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özdemir, M. (2019). “Kürdî, Muhammed b. Süleyman”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. Ek-2, s. 109-110). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özel, A. (1992). “Bezzâzî”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 6, s. 113-114). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ülke, C. (2014). Kürdistan Eyaleti’nin İdarî Yapısı (1847-1867). Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.