Criticism of Social Criticism in Kurdish Poetry (The Appendix of Chawder as an Example)

Yıl 2024, Sayı: 9, 95 - 112, 29.06.2024

Mohammed Ibrahim Hemin Omar Ahmad

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1485650

Öz

Critical criticism works on critical issues that have been critically and analytically done, that is, it critically re-reads the issues presented and contains critical forms and principles. The method of social criticism works on texts that are written in a social context and reflect the reality of society. These products can make a difference in society. The newspaper of Chawder has devoted an appendix to critical articles and has published various critical articles in two different issues and has played a significant role in this field. One of these critical issues, which we will see in this appendix, is a social issue and falls within the framework of social criticism. Therefore, this study begins and limits its work according to the theory of Goldman (1913-1970). This study highlights the shortcomings of the critical articles published in different issues of the newspaper. The importance of the topic and the lack of work on criticism and working in the context of newspapers, made the research on such a topic. This study uses the descriptive method of analysis and the method of social criticism Goldman theories. This study has reached several conclusions, the most obvious of which is that the issues presented in the context of social criticism are more theoretical. In many cases, the authors had more individual opinions and were unable to present their subject in an academic manner and according to a specific theory.

Anahtar Kelimeler

Critical criticism, Appendix to Chawder criticism, Methods of social criticism, Social critical matters

Rexney Rexney Komellayetî le Şî'rî Kurdî da (Paşkoy Rexney Çawdêr be nimûne)

Öz

ڕەخنەى ڕەخنە کار لەسەر ئەو بابەتە ڕەخنەییانە دەکات، کە بەشێوەیەکى ڕەخنەیی و شیکاریى کراون، واتا دووبارە خوێندنەوەى ڕەخنەگرانە دەکات، بۆ ئەو بابەتانەى خراونەتەڕوو و شێوە و بنەماى ڕەخنەییان لەخۆگرتووە. میتۆدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى بەپێی بۆچوونى بوارەکە کار لەسەر ئەو دەقانە دەکات، کە لە چوارچێوەى کۆمەڵایەتیدا نوسراون و ڕەنگدانەوەى واقیعى کۆمەڵگەن. دەکرێت بەهۆى ئەو بەرهەمانەوە گۆڕانکارى لە کۆمەڵگەدا بکرێت. ڕۆژنامەى ڕەخنەى چاودێر پاشکۆیەکى بۆ بابەتە ڕەخنەییەکان تەرخان کردووە و لە دوو توێی ژمارە جیاوازەکانییەوە بابەتى ڕەخنەیی جۆراوجۆر بڵاوکراوەتەوە و ڕۆڵێکى بەرچاوى لەم مەیدانەدا هەبووە. یەکێک لەم بابەتە ڕەخنەییانەى، کە لەم پاشکۆیەدا بەدى دەکەین بابەتى کۆمەڵایەتییە و دەچێتە چوارچێوەى ڕەخنەى کۆمەڵایەتییەوە. بۆیە ئەم توێژینەوەیە بەپێی تیۆری گۆڵدمان (1913-1970) کارەکانى دەست پێدەکات و سنورى کارکردنەکەى دیاری دەکات. ئەم توێژینەوەیە کەموکورتى ئەو بابەتە ڕەخنەییانە دەخاتەڕوو، کە لە دووتوێی ژمارە جیاوازەکانى ئەم رۆژنامەیەدا بڵاوکراونەتەوە ژمارەیان (٤) بابەتە، گرنگيى بابەتەکە و کەميى کارکردن لەسەر ڕەخنەى ڕەخنە و کارکردن لە دووتوێی ڕۆژنامەدا، واى کردووە توێژینەوەکە لەسەر بابەتێکی لەم شێوەیە ئەنجام بدرێت. لەم توێژینەوەیەدا سوود لە میتۆدى وەسفى شیکارى و میتۆدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى (تیۆرەکانى گۆڵدمان) بینراوە. ئەم توێژینەوەیە بە چەند ئەنجامێک گەیشتووە دیارترینیان بریتییە لەوەی، کە ئەو بابەتانەى لە چوارچێوەى ڕەخنەى کۆمەڵایەتیدا خراونەتەڕوو، زیاتر لایەنى تیۆرییە. لەزۆر باردا نووسەران زیاتر بۆچوونى تاکەکەسیان هەبووە و نەیانتوانیوە بەشێوەیەکى ئەکادیمى و بەپێی تیۆرێکى تایبەت بابەتەکەیان بخەنەڕووە.

Anahtar Kelimeler

Rexney rexne, Paşkoy rexney çawdêr, Mîtodî rexney komellayetî, Babete rexneyye komellayetîyekan.

Kürtçe Şiirde Toplumsal Eleştirinin Eleştirisi (Chawder Eki Örneği)

Öz

Eleştirel eleştiri, eleştirel ve analitik olarak ele alınmış konular üzerinde çalışma yürütür, başka bir ifade ile verili konuları eleştirel olarak yeniden okur ve bu yönlü eleştirel biçim ve ilkeleri içerir. Toplumsal eleştiri yöntemi, toplumsal bağlamda yazılmış olan ve toplumun gerçekliğini yansıtan metinler üzerinde çalışır. Bu tür eserler toplumda fark yaratabilen niteliklere sahiptirler. Chawder gazetesi eleştirel yazılara yer verdiği bir ek hazırlamış ve iki farklı sayısında çeşitli eleştirel yazılar yayınlamış ve dolayısıyla bu alanda önemli bir rol oynamıştır. Bu ekte irdeleyeceğimiz bu eleştirel konulardan biri de toplumsal bir özelliğe sahip olup toplumsal eleştiri kapsamına girmektedir. Bu çalışmanın fikirsel çerçevesi Goldman'ın (1913-1970) teorisine göre oluşturulmuş ve bu çerçeve ile sınırlandırılmıştır. Gazetenin farklı sayılarında yayımlanan eleştirel yazıların eksiklikleri vurgulanmıştır. Konunun önemi ve eleştiriye yönelik çalışmaların yetersiz olması ve de gazeteler bağlamında çalışılması böyle bir konu üzerinde araştırma yapılmasını gerekli kılmıştır. Bu çalışmada betimleyici analiz yöntemi ve Goldman teorilerinin toplumsal eleştiri yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada neticesinde çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır; bunlardan en bariz olanı, toplumsal eleştiri bağlamında sunulan konuların daha teorik olduğudur. Çoğu durumda, yazarların daha bireysel görüşlere sahip olduğu ve konularını akademik bir şekilde ve belirli bir teoriye göre sunamadıkları görüldü.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel eleştiri, Chawder Eki eleştirisi, Toplumsal eleştiri yöntemleri, Toplumsal eleştiri konuları

ڕەخنەى (ڕەخنەى کۆمەڵایەتى) لە شیعرى کوردیدا پاشکۆی ڕەخنەى چاودێر بەنمونە

Öz

ڕەخنەى ڕەخنە کار لەسەر ئەو بابەتە ڕەخنەییانە دەکات، کە بەشێوەیەکى ڕەخنەیی و شیکاریى کراون، واتا دووبارە خوێندنەوەى ڕەخنەگرانە دەکات، بۆ ئەو بابەتانەى خراونەتەڕو و شێوە و بنەماى ڕەخنەییان لەخۆگرتووە. میتۆدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى بەپێی بۆچوونى بوارەکە کار لەسەر ئەو دەقانە دەکات، کە لە چوارچێوەى کۆمەڵایەتیدا نوسراون و ڕەنگدانەوەى واقیعى کۆمەڵگەن. دەکرێت بەهۆى ئەو بەرهەمانەوە گۆڕانکارى لە کۆمەڵگەدا بکرێت. ڕۆژنامەى ڕەخنەى چاودێر پاشکۆیەکى بۆ بابەتە ڕەخنەییەکان تەرخانکردووە و لە دوو توێی ژمارە جیاوازەکانییەوە بابەتى ڕەخنەیی جۆراوجۆر بڵاوکراوەتەوە و ڕۆڵێکى بەرچاوى لەم مەیدانەدا هەبووە. یەکێک لەم بابەتە ڕەخنەییانەى، کە لەم پاشکۆیەدا بەدى دەکەین بابەتى کۆمەڵایەتییە و دەچێتە چوارچێوەى ڕەخنەى کۆمەڵایەتییەوە. بۆیە ئەم توێژینەوەیە بەپێی تیۆری (گۆڵدمان) (1913-1970) کارەکانى دەستپێدەکات و سنورى کارکردنەکەى دیاریدەکات. ئەم توێژینەوەیە کەموکورتى ئەو بابەتە ڕەخنەییانە دەخاتەڕوو، کە لە دووتوێی ژمارە جیاوازەکانى ئەم رۆژنامەیەدا بڵاوکراونەتەوە. گرنگى بابەتەکە و کەمى کارکردن لەسەر ڕەخنەى ڕەخنە و کارکردن لە دووتوێی ڕۆژنامەدا، واى کردووە توێژینەوەکە لەسەر بابەتێکی لەم شێوەیە ئەنجام بدرێت. لەم توێژینەوەیەدا سود لە میتۆدى وەسفى شیکارى و میتۆدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى (تیۆرەکانى گۆڵدمان) بینراوە. ئەم توێژینەوەیە بە چەند ئەنجامێک گەیشتووە دیارترینیان بریتییە لەوەی، کە ئەو بابەتانەى لە چوارچێوەى ڕەخنەى کۆمەڵایەتیدا خراونەتەڕوو، زیاتر لایەنى تیۆرییە. لەزۆر باردا نووسەران زیاتر بۆچوونى تاکەکەسیان هەبووە و نەیانتوانیووە بەشێوەیەکى ئەکادیمى و بەپێی تیۆرێکى تایبەت بابەتەکەیان بخەنەڕووە.

Anahtar Kelimeler

ڕەخنەی ڕەخنە, پاشکۆی ڕەخنەى چاودێر, میتۆدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى, بابەتە رەخنەییە كۆمەڵایەتییەكان

Kaynakça

• ئیگلتۆن، تیرى (٢٠١٧)، ماركسیزم و ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی، و. هاوڕێ یوسفی، چاپخانه‌ی گه‌نج، سلێمانی
• دیویس، رۆبرت كان و فینك، (٢٠١٧)، ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی سه‌ده‌ی بیسته‌م، ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی هونه‌ری هه‌ڵسه‌نگاندنی ده‌قی ئه‌ده‌بی، وه‌رگێڕانی ڕێبین هه‌ردی، چاپخانه‌ی سه‌رده‌م، چاپی یه‌كه‌م، سلێمانی
• سالح، ئاوارە كەمال(٢٠١٢)، میتۆدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى و پراکتیزەکردنى لە شیعرى گۆراندا، چاپى یەکەم، چاپخانەى حاجى هاشم، هەولێر
• مه‌عروف، کەمال (٢٠١٢)، تیۆره‌ نوێیه‌كانی ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی، چاپخانه‌ی ده‌ریا، سلێمانی
• مه‌نتك، حەمە ‌(٢٠١٨)، میتۆده‌كانی ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی، چاپخانه‌ نوسینگه‌ی ته‌فسیر، چاپی یه‌كه‌م، هه‌ولێر
• نوورەدین، بوار(2021)، بیبلۆگرافیای ڕۆژنامەى چاودێر(٤/١٠/٢٠٠٤_ ٢/٤/٢٠١٨)، چاپى یەکەم، چاپخانەى تاران، تهران
• قادر، ڕێبین خه‌لیل (٢٠١١)، میتۆدی ڕه‌خنه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌ده‌بدا، گۆڤاری ڕامان، ژماره‌(١٦٧)، هه‌ولێر سەرچاوەى عەرەبی:
• شراد، شلتان عبود (١٩٨٨)، مدخل الى النقد الادبى الحديث، دار مجدلاوی للنشر، ط1، عمان
• فضل، صلاح(١٩٩٨)، مناهج النقد المعاصرە ومصطلحاتە، مبرت للنشر و معلومات، القاهرە
• ئیبراهيم، هیدایەت(٢٠٠٥)، كەسێتى ژن لە شيعرى گريانى هەنارى قوبادى جەلى زادەدا، ژمارە(٤)
• ئەحمەد، محمد نورى(٢٠٠٥)پيرەمێرد و پڕۆژەيەكى نوێگەرى لە شيعرى نوێى كورديدا، ژمارە (١)
• کەریم، ئازاد عبدولواحید،(٢٠٠٦)، ئەسيرى لەنێوان ناسيۆناليست و ئايدياى ناليستیدا، ژمارە(٢٦)
• میرە، ئەحمەد(٢٠٠٨)، پەيوەندى نێوان ئەدەب و كۆمەڵگە بەپێى ميتۆدى سۆسيۆلۆژى مێژوویى، ژمارە (١٠٨- ١٠٩)