İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler

Yıl 2024, Sayı: 10, 157 - 164, 30.12.2024

Aram Roder

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1489787

Öz

The book Kurds in the Nineteenth Century Through the Eyes of British Travelers is the result of a scientific analysis examining the elements that constitute the administrative and social structure of the Kurdish society in the 19th century, in line with the observations of British travelers and the information recorded in their travel books. This book both reflects the conflicts that took place in the Kurdish geography of that period and exhibits the experience by bringing together the memories of the witnesses with the reader in terms of examining the fundamental dynamics of the Kurdish society as a whole. In terms of content, the book deals with the administrative and social structure of the Kurdish society in the 19th century (politics, economy, religion, social institutions, social groups, family, education, law and culture) as a whole, and specifically the minority groups within the Kurdish society. Although travelers aimed to leave a trace of their own subjectivity on cultural memory, they ensured the transfer of social memory to the next century by applying to the knowledge of ordinary people. Even though this information has been filtered through the subjectivity of travelers, it reflects the past of a society/nation. More precisely, with the information recorded by travelers, it is possible to see patriarchal norms and values and masculine exploitation in the light of this information. In this respect, although both the information conveyed by the travelers and the author’s evaluation open the door to a positioning according to the patriarchal order; on the other hand, it brought the problem and opens up space for feminist criticism. Even though it brings with it different readings other than a feminist reading, it has succeeded to some extent in preserving the national identity elements of the Kurdish society as a whole, as well as the existing patriarchal norms. Rather than the information obtained from travelers, the book offers the opportunity to see how and on what basis the Kurdish society is attempted to be rendered visible on the axis of certain dynamics within the frameweork of racial belonging. Therefore, although the documents and information of that period are the product of a biased policy; the book provides important information about the Kurdish society of that period in social, political, cultural, economic, religious and many other areas.

Anahtar Kelimeler

Kurds, Social structure, 19th century, Travelogues, British travelers

İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler

Öz

İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler adlı kitap, 19. yüzyılda Kürt toplumunun idari ve toplumsal yapısını oluşturan unsurların İngiliz seyyahların gözlemleri ve seyahatnamelerinde kaydettikleri bilgiler doğrultusunda inceleyen bilimsel bir analizin sonucunda oluşan bir eserdir. Bu kitap hem o döneme ait Kürt coğrafyasında yaşanan çatışmalara ayna tutarken hem de bir bütün olarak Kürt toplumunun temel dinamiklerini mercek altına alması bakımından tanıkların anılarını okuyucuyla buluşturarak yaşanmışlığı sergilemektedir. Kitap, içerik yönünden 19. yüzyılda Kürt toplumunun idari ve toplumsal yapısını (siyaset, ekonomi, din, toplumsal kurumlar, toplumsal gruplar, aile, eğitim, hukuk ve kültür) bir bütün olarak ele alması ve özelde de Kürt toplumu içinde azınlıkta kalan grupları incelemesi açısından büyük önem taşımaktadır. Seyyahlar, kültürel hafıza üzerinde kendi öznelliklerinden bir iz bırakmayı hedefleseler de, sıradan insanların bilgisine başvurarak toplumsal hafızanın bir sonraki yüzyıla aktarımını sağlamışlardır. Her ne kadar verilen bu bilgiler seyyahların öznellik süzgecinden geçmiş olsa da bir toplumun/milletin geçmişini yansıtır. Daha doğrusu seyyahların kaydettiği bilgilerle ataerkil norm ve değerlerin, bu bilgiler ışığında görülmesi mümkündür. Bu bakımdan, hem seyyahların aktardığı bilgiler hem de yazarın değerlendirmesi, ataerkil düzene göre bir konumlandırmanın kapısını aralasa da, bir yandan da sorunu beraberinde getirip feminist eleştiriye alan açmış olmaktadır. Feminist bir okumanın dışında farklı okumaları da beraberinde getirse de, mevcut ataerkil normların yanı sıra bir bütün olarak Kürt toplumunun ulusal kimlik unsurlarını da korumayı bir ölçüde başarmıştır. Kitap, seyyahlardan edindiği bilgilerden ziyade, Kürt toplumunun ırksal bir aidiyet çerçevesinde belli dinamikler ekseninde nasıl ve hangi temelde görünür kılınmaya çalışıldığını görme fırsatı sunuyor. Dolayısıyla o döneme ait belge ve bilgiler taraflı bir politikanın ürünü olsa da, kitap o dönemin Kürt toplumu hakkında sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik, dini ve daha birçok alanda önemli bilgiler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kürtler, Toplumsal Yapı, 19. Yüzyıl, Seyahatnameler, İngiliz Seyyahlar

İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler

Öz

Pirtûka bi navê Bi Nêrîna Gerokên Brîtanî di Sedsala Nozdehan da Kurd, berhemeke encama vekolîneke zanistî ye ku li gorî çavdêrîyên gerokên Brîtanî û agahîyên ku wan di gernameyên xwe da tomar kirine, hêmanên ku pêkhateya îdarî û civakî ya civaka kurdî di sedsala 19an da pêk tînin vedikole. Ev pirtûk hem pevçûnên ku li erdnîgarîya kurdan ya wê serdemê qewimîne ra dibe şahit hem jî bi giştî di warê vekolîna dînamîkên bingehîn ên civaka Kurd ku li ser hûr dibe, bi gihandina bîranînên şahidan bi xwîner ra radixe ber çavan. Di pirtûkê da ji alîyê naverokê va li ser pêkhateya îdarî û civakî ( sîyaset, aborî, olî, sazîyên civakî, komên civakî, malbat, perwerde, hiqûq, çand) ya civaka Kurdan di sedsala 19an da bi giştî qal dike, bi taybet jî di nava civaka Kurd da ku qala komên kêmane dike giringîya pirtûkê derdixe holê. Her çiqas gerok li ser hafizeya çandî şopa subjektîfîya xwe hiştin ji xwe ra bikin armanc jî bi serîlêdana zanîna kesên ne ji rêzê, hafizeya civakî ji bo veguhastina sedsala bê misoger kirine. Her çiqas ev agahî/zanîn ji subjektîvîteya gerokan da hatibe hilberîn jî, rabirdûya civak/neteweyekê nîşan dide. Bi rastî, bi piştgirîya agahîyên gerokan mirov dikare nirx û normên patrîarkî û îstismara nêrza bi saya van agahîyan bibîne. Di vî warî da her çend hem tişta ku gerok radigihînin hem jî nirxandina nivîskar li gorî rêzika patrîarkî pozîsyonek nîşan bide jî ji alîyê din va pirsgirêk derdixe holê û cihê rexneya femînîst vedike. Her çend ji bilî xwendina femînîstî bi hin awayên din bê nirxandin jî ji bilî pîvanên patrîarkal yên heyî, heta radeyekê di parastina hêmanên nasnameya netewî ya civaka Kurd da bi ser ketîye. Pirtûk ji dêvla agahîyên ku ji gerokan hatine girtin ku mirov çawa û li ser çi bingehê civaka Kurd di çarçoveya hin dînamîkan da, di çarçoveya aîdîyeta nijadî da were xuyang kirin, fersendê dide. Ji ber vê yekê her çiqas dokuman û agahîyên wê serdemê berhema sîyaseteke alîgir bin jî; di pirtûkê da li ser civaka Kurd a wê serdemê di warê civakî, sîyasî, çandî, aborî, olî û gelek warên din da agahîyên biqîmet tên dayîn.

Anahtar Kelimeler

Kurd, Avahîya civakî, Sedsala 19., Geştname, Gerokên brîtanî

Kaynakça

• Çağla, C. (ed. Ş. Öztürk). (2007). “Renan, Irk ve Millet”. Cogito: Bellek: Öncesiz, Sonrasız. Sayı: 50, Bahar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 47-54.
• Tarduş, İ. (2022). İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler. 1. Baskı. İstanbul: Avesta.
• Traverso, E. (2020). Geçmişi Kullanma Kılavuzu: Tarih, Bellek, Politika. I. Ergüden (çev.). 2. Baskı. İstanbul: İletişim.