Mecîdê Hemgulî: Hayatı, Dengbejliği ve Mihemed Emin Destanı'nın Yazıya Aktarılması (Leyla ile Mecrûn)

Yıl 2024, Sayı: 10, 41 - 65, 30.12.2024

Sevim Hatun Sürücü

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1555489

Öz

Dengbêj Mecîd Hemgulî, Afrin bölgesinde (Çiyayê Kurmênc) ünlüdür. Dengbêjlik geleneği çerçevesinde, Evdê Şerê û Hesen Nazî gibi bölgenin usta dengbêjlerinin yanında yetişmiş ve kendi döneminde yetişen Cemîl Horo, Elî Tico ve Bavê Selah gibi dengbêjlerle arkadaşlık ve ustalık yapmıştır. Eserleri 1990-2002 yılları arasında professional olarak kayıt altına alındı. Ancak hayatı ve eserleri hakkında günümeze kadar herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı Mecid Hemgulî'yi tanıtmak ve onun dengbêjliğini araştırmaktır. Hemgulî'nin hayatı, dengbêjliği, eserleri ve eserlerinin kaydedilme sürecini belirlemek amacıyla akraba ve tanıdıklarıyla iletişime geçildi. Daha sonra görüşme soruları hazırlanarak röportajlar yapıldı. Son olarak görüşme verileri yazıldı ve analiz edildi. Analiz sonucunda Hemgulî'nin biyografisi yazıldı. Hemgulî'nin dengbêjliği başlığı altında usta-çırak ilişkisi, eserlerini icrası, eserleri ve icra mekanları gibi konular incelendi. Ayrıca Hemgulî ile temburvan Wehîd Xelîl'in tanışmasına ve kılamlarının kaydedilmesi konusuna değinildi. Çalışma çerçevesinde Mihemed Emîn (Leyla ve Mecnun) destanı literatüre geçirilerek çalışmaya eklendi ve eserin yazılı ve sözlü varyantları hakkın da kısa bilgi verildi. Destanda yer alan Arapça, Türkçe ve bölge ağzına özgü kelimeler dipnotlarla açıklandı. Çalışmanın sonucunda orta çıktı ki Hemgulî Afrin dengbêjlik geleneğinde önemli bir isimdir. Onun güçlü hafızası sayesinde birçok kadim eser günümüze ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dengbêjlik, Dengbêj, Afrin, Mecîd Hemgulî, Mihemed Emîn Destanı

Mecîdê Hemgulî: Jiyan, Dengbêjî û Bernivîsandina Destana Mihemed Emîn (Leyla û Mecrûn)

Öz

Dengbêj Mecîdê Hemgulî li herêma Efrînê (Çiyayê Kurmênc) navdar e. Di nav çanda dengbêjiyê da, li cem dengbêjên hoste yên wekî Evdê Şerê û Hesen Nazî ku li herêma Çiyayê Kurmênc navdar in gihaye û ji gelek dengbêjên serdema xwe yên wekî Cemîl Horo, Elî Tico û Bavê Selah ra hevaltî û hostetî kiriye. Berhemên wî ji sala 1990î heta sala 2002yê bi awayekî professional tên qeydkirin. Lê di lîteratûra nivîskî da derbarê jiyan û berhemên wî da xebat tunene. Armanca vê xebatê ev e ku dengbêj Mecîdê Hemgulî bide nasîn û li ser dengbêjîya wî raweste. Ji bo lêkolîn û tesbîtkirina jiyan, dengbêjî, berhem û meseleya qeydkirina kilamên Hemgulî, bi xizm û nêznasê wî ra pêwendî hat danîn. Peyra, pirsên hevpeyvînê hatin amadekirin û hevpeyvîn hatin kirin. Herî dawî daneyên hevpeyvînan hatin nivîsandin û analîzkirin. Di encama analîzan da ewil biyografîya Hemgulî hat nivîsandin. Peyra di bin sernavê dengbêjiya Hemgulî da mijarên wekî peywenda hoste-şagirt, gotina jixweber, kilam û mekanên îcrayê hatin vekolan. Herwiha, beşeke biçûk ji bo hevdunasîna Hemgulî û tembûrvan Wehîd Xelîl hat veqetandin û behsa meseleya qeydkirina kilaman hat kirin. Di çarçoveya xebatê da destana Mihemed Emîn hat bernivîsandin, behsa varyantên wê yên devkî û nivîskî hat kirin û kurteya destanê hat dayin. Metna destanê jî li gorî xisûsiyetên zimanê herêma Efrînê û uslûba vegêr hat bernivîsandin û wekî pêvekê hat dayin. Peyvên erebî, tirkî û herêmî di jêrenotan da hatin ravekirin. Di encamê da eşkere bû ku Hemgulî di nav çanda dengbêjiyê ya Efrînê da navekî giring e, bi saya bîra wî ya xurt pirberhemên qedîm gihane îro.

Anahtar Kelimeler

Dengbêjî, Dengbêj, Efrîn, Mecîdê Hemgulî, Destana Mihemed Emîn

Mecîd Hemgulî: Life, Dengbêjî and Writing of the Epic of Mihemed Emîn (Leyla and Mecrûn)

Öz

Dengbêj Mecîd Hemgulî is famous in the Afrin region (Çiyayê Kurmênc). Within the framework of the tradition of dengbêj, he was trained alongside the master dengbêj of the region such as Evdê Şerê û Hesen Nazî, and was a friend and master of dengbêj of his time such as Cemîl Horo, Elî Tico and Bavê Selah. His works were recorded professionally between 1990 and 2002. However, no study has been done about his life and works until today. The aim of this study is to introduce Mecid Hemgulî and investigate his balance. Hemgulî's relatives and acquaintances were contacted in order to determine his life, his identity, his works and the process of recording his works. Then, interview questions were prepared and interviews were conducted. Finally, the interview data were transcribed and analyzed. As a result of the analysis, Hemgulî's biography was written. Under the title of Hemgulî's dengbêj, topics such as the master-apprentice relationship, the performance of his works, his works and performance venues were examined. In addition, the meeting of Hemguli and the tambourvan Wehîd Xelîl and the recording of their prayers were touched upon. Within the framework of the study, the epic of Mihemed Emîn (Leyla and Mecnun) was transferred to the literature and added to the study, and brief information was given about the written and oral variants of the work. Arabic, Turkish and regional dialect words in the epic were explained with footnotes. As a result of the study, it turned out that Hemgulî is an important name in the Afrin dengbêj tradition. Thanks to his strong memory, many ancient works have survived to the present day.

Anahtar Kelimeler

Dengbêj Tradition, Dengbêj, Afrin, Mecîd Hemgulî, Epic of Mihemed Emîn

Kaynakça

• Adak, A. (2018). “Analîzeke Kodîkolojîk li ser Leyla û Mecnûnên Sewadî, Bazîdî û Fuzûlî di Koleksîyona A. Jaba ya Destnivîsên Kurdî de”. Şarkiyat. 10/3 (Ağustos) 1197-1222. https://doi.org/10.26791/sarkiat.443978
• Alptekin, B. (2021). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı. 11. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Atlı, H. (2024). “Destanên Kurdî ji Alîyê Taybetmendîyên Dirûvî ve”. Şarkiyat 16/1 (Haziran). r. 488-501. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1437047
• Celîl, O., û Celîl, C. (2016a). Zargotina Kurda: Êpîk û Dastan 1. Vienna: Înstîtûta Kurdzanîyê - Wien.
• Celîl, O., û Celîl, C. (2016b). Zargotina Kurda: Êpîk û Dastan 2. Vienna: Înstîtûta Kurdzanîyê - Wien.
• Celîl, O., û Celîl, C. (2016c). Zargotina Kurda: Êpîk û Dastan 3. Vienna: Înstîtûta Kurdzanîyê - Wien.
• Celîl, O., û Celîl, C. (2023). Kela Dimdimê: Xanê Lepzêrîn. Stenbol: Weşanên Wardoz.
• Çobanoğlu, Ö. (2023). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dezgehê Sema Kurd (2012). Geştek di Bîrweriya Çiyayê Kurmênc de. Sûriye: Weşanxana El-Zeman.
• Hatun Sürücü, S. (2024). "Di Navbera Nerît û Teknolojiyê da: Jiyan û Hunera Kilamcî Elî Dore." Kurdiname (11), 75-95. https://doi.org/10.55106/kurdiname.1536260
• Hemkoçer, M. C. (2013). Bêrîvana Cindî: Çend Destan û Serhatiyên devera Efrînê (Rojavayê Kurdistanê). Silêmanî: Enstituya Kelepûrê Kurdî.
• Kaplan, Y. (2019). Destana Kela Dimdim û Xanê Lepzêrîn. İstanbul: Nûbihar.
• Kurt, Ş. (2023). "Evînek û Du Mesnewî: Danberheveke Naverokî ya Leyla û Mecnûna Sewadî û Leylâ wû Mecnûna Fuzûlî." Mukaddime. 14(1), 177-194. https://doi.org/10.19059/mukaddime.1241516
• Le Coq, v. A. (1903). Kurdische Texte: Kurmangi-Erzahlungen und Lieder. Berlin: Zweiter Teil.
• Sträuli, B. (2017) - Dewrêşê Evdî - Dewresh, Son of Evdi A Kurmanji Epic as Performed by the Berazi Singer Baqî Xido. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Sträuli, B. (2021) “Our Steppe is Vast ...”: Kurdish Epics and Tribal Stories from Urfa, 1906 Collected by Oskar Mann. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Subaşı, K. (2024). “Ji Mîtolojîyê ber bi Tarîxê û ji Lehengîyê ber bi Evînê Destan Weku Çemkeke Sîwan di Vegêrana Gelî da”. Şarkiyat. 16/1 (Haziran), 104-116. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425264
• Vali, S. (2021). Şahnameya Kurdî: Rustemê Zal û Heft Xana Wî. Istanbul:Avesta.
• Yaş, Z. (2015a). Şakarên Muzîka Kurdî 1. Amed: Weşanên Şaredariya Bajarê Mezin.
• Yaş, Z. (2015b). Şakarên Muzîka Kurdî 2. Amed: Weşanên Şaredariya Bajarê Mezin.
• Yaş, Z. (2016). Elî Tico. Folklora Kurda. Jimar: 7.
• Luqman Xerza. (2022, February 5). الفنان مجيد حمكلي مع كرد سات [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=XHcJ9_MaxC4
• Jindires. (2022, January 6). محمد أمين.ليل مجنون: مجيد حمكلي Mehmed Emîn:Mecîd Hemgulî [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=M3FKnciioe0
• Xerza, A. (2024a, Îlon). Pêwendiya Şexsî ji aliyê Sevim Hatun Sürücü.
• Xerza, L. (2024b, Îlon). Pêwendiya Şexsî ji aliyê Sevim Hatun Sürücü.
• Xelîl, W. (2024, Îlon). Pêwendiya Şexsî ji aliyê Sevim Hatun Sürücü.
• Reşîd, M. (2024, Îlon). Pêwendiya Şexsî ji aliyê Sevim Hatun Sürücü.
• Hesen, A. (2024, Îlon). Pêwendiya Şexsî ji aliyê Sevim Hatun Sürücü.