TEFSİR, SİYERÎ TEFSİR, SEBEP VE TEVİL İLİŞKİSİ (MUKATİL B. SÜLEYMAN ÖRNEĞİ)

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 43 - 79, 30.03.2023

Kazım Dönmez

Öz

Mukâtil b. Süleyman, Kur’an’ı ilk ve doğrudan muhataplarına yönelen bir bağlamda, Hz. Muhammed’in siyerine işaret eden bir metin olarak okur. Bu nedenle tefsir ameliyesinin merkezi hattı siyerî tefsir olarak gerçekleşir. O, tefsirle anlamın açıklığını amaçladığından hafi ve meçhul olan kelime ve olguların kapalılıklarını siyer bilgileriyle açıklayarak ortadan kaldırır. Mukâtil, sözü bağlamında anlamaya çalışırken ilk olarak ayetlerin nazil olmasına neden olan olayları tespit eder. Bir ayetin, sebebi ile kurulan ilişki siyer ilmine dayanarak kurulduğu için bu aslında siyerî tefsirdir. O, nüzul sebeplerinden hareketle ayetlerin lafızları içine girer ve sebep bilgilerine göre ayrıntılı bir şekilde tefsir eder. Siyerî tefsirin yoruma dayalı kısmı bu bağlama göre şekillenir. Mukâtil’de bağlamın ve tefsirin en özgün yönlerinden biri de onun tevil anlayışıdır. O, tevile orijinal anlamı olan akıbet ve sonuç manasını vermektedir. Bununla da ayetlerin inmesinden sonra meydana gelen akıbetleri ve sonuçları kastetmektedir. Bu kapsamda ayetin nüzulünden sonraki olayları, Hz. Peygamber’in söylediği ve yaptığı şeyleri, ayetin nüzulü ile ilgili kişilerin başlarına gelenleri, hatta ahiretteki hallerini, ayetlerden çıkan hükümleri, varsa tahsis, istisna ve nesh gibi durumları mutlaka zikreder. Böylece ayetlerin o şekilde anlaşılmasının nedeni, nüzullerinden sonra meydana gelen gelişmeler olur. Nüzulden önceki gelişmeler sonraki gelişmelerle bütünleştirilir.Anlam, nüzulden sonraki olgular bağlamında kesinleşir.

Anahtar Kelimeler

Mukatil, Tefsir, Siyer, Tevil, Sebep

Kaynakça

• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri” Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat
• Fakültesi Dergisi 21, (1976), 27-35.
• Tefsir Tarihi, Ankara: DİB Yayınları, 1988.
• Coşkun, Muhammed. Kur’ân Yorumunda Sîret-Nüzul İlişkisi. İstanbul: Fikir Yayınları, 2014.
• Çelik İbrahim, Mukâtil b. Süleyman ve Tefsirdeki Metodu. Bursa: Uludağ Üniversitesi İlahiyat
• Fakültesi, y.y. t.y. Yayınlanmamış Doçentlik Çalışması, 2000.
• “Kur’ân’da Haberi Sıfatlar ve Mukâtil b. Süleyman’a Atfedilen Teşbih Fikri” Uludağ
• Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2, 1987.
• Çetiner, Bedrettin. Fatha’dan Nas’a Esbabu’n-Nüzül. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3.Basım, 2010
• Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlam’ın Tarihi. İstanbul: Tibyan Yay. 1997.
• Dönmez, Kazım. Mukâtil b. Süleyman’ın Fıkhî Görüşleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal
• Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• “Siret İlminin Kronik Problemi: Anakronizm” Türkiye’de Siret Yazıcılığı Sîret Sempozyumu-I,
• ed. Tahsin Koçyiğit, 723-744. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Efe, Seyfullah. Mukâtil b. Süleyman Tefsirinde Esbâb-ı Nüzûl. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi,
• Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Elkoca, Eyüp. Nüzul Sürecinde Kur’an-Siyer İlişkisi (Mukâtil b. Süleyman Örneği), İstanbul: Siyer
• Yayınları, 2.b, 2021.
• Ferid, Ahmed. Tesfîr’u Mukâtil b. Süleyman. 3 Cilt. Lübnan: Beyrut, Dâr’ul-Kutub’il-İlmiyye,
• /2003.
• Hamurcu, Mahmut Fevzi. Mukâtil b. Süleyman ve İlk Fıkhi Tefsir. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
• İbn Hişam, Abdulmelik. es-Sîret’un-Nebeviyye. thk. Mustafa Sekkâ vd., 4 Cilt. Lübnan: Beyrut, Dâr’ul-
• Hayr, 1992/1412.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Lübnan: Beyrut, Müessetü’r-Reyyân,
• /2003.
• Kısa Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Mahmut Kısa. Konya: Armağan Kitaplar Yayınları, 2013.
• Koç, Mehmet Akif. Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi, Es-Salebi (427/1036) Tefsirinde Mukâtil b.
• Süleyman (150/167) Rivayetleri, Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2005.
• Mertoğlu, M. Suat. “Mukâtil b. Süleyman ve Tefsire Dair Eserlerinin Klasik Dönemdeki Tedavülü”
• Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 26/50 (2021-1). 183-222
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şihâte. 4 Cilt. Mısır:
• Kâhire, el-Hey’et’ul-Mısriyyet’ul-Âmme lil-Kitâb. 1979-1988.
• Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Lübnan: Beyrut: Dar’ul-Kutubi’l-
• ‘İlmiyye. 1424/2002.
• Kitâbu tefsiri hamse mie aye mine’l-Kur’ân. thk. Yeşiyâhu Goldfeld. Şefâ Amr: Matba‘atu
• Dâri’l-Meşrik, 1980.
• el-Vucûh ve’n-nezâir. nşr. Ali Özek. İstanbul: İSAV İlmî Neşriyat. 1993.
• el-Vucûh ve’n-nezâir. nşr. Hâtem Salih ed-Dâmin. Irak: Bağdad, Merkezu Câmi‘atu’l-Mâcid
• li’s-Sekâfeti ve’l-Turâs. 1427/2006.
• Kur’ân Terimleri Sözlüğü. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İşaret Yayınları, 2004.
• Ahkâm Ayetleri Tefsiri. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İşaret Yayınları, 2005.
• Tefsîr-i Kebîr. çev. M. Beşir Eryarsoy. 4 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 2006.
• Özaktan, Fatih. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Siyerin Rolü. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2017.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kurân ve Bağlam, İstanbul: Şule Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman İbn Ebî Bekr es-. Lübâbu'n-Nukûl fî Esbâbi'n-Nuzûl, thk.
• Muhammed el-Fâdilî. Lübnan: Beyrut, Saydâ, Mektebetu’l-‘Asriyye, 1999/1420.
• Şihâte, Abdullah Mahmud. Tefsir’u Mukâtil b. Süleyman, el-Cüz’ul-Hâmis. Mısır: Kâhire, el-Hey’et’ul-
• Mısriyyet’ul-Âmme lil-Kitâb 1979-1988. Doktora Tezi, 1989.
• Türker, Ömer. Mukâtil b. Süleyman`ın Kur`an-ı Te’vîl Yöntemi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal
• Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• “Mukâtil b. Süleyman” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/134-136. Ankara:
• TDV Yayınları, 2020.
• Vâhidî, Ebu'l-Hasen Ali İbn Ahmed el-. Esbâbu'n-Nuzûl. thk. Kemâl Besyûnî Zağlûl. Lübnan:Beyrut, Dâru’Kutubi’l-‘İmiyye, t.s.