GAYBÎ BİLGİNİN KAYNAĞI AÇISINDAN GELECEKLE ALAKALI HADİSLERE YAPILAN İTİRAZLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 80 - 95, 30.03.2023

Doğuş Sercan

Öz

Bu çalışmada Hz. Peygamber’in gayb bilgisinin kaynağına yöneltilen itirazlar değerlendirilmiştir. Bu itirazlara geçilmeden önce İslam inancında gaybın ne olduğundan bahsedilmiş gayb konusunun evrensel bir merak konusu oluşuna ve Hz. Peygamber’in kâhinden farkına dair değerlendirmelere yer verilmiştir. Hadis kaynaklarında gaybla alakalı rivayetler “fiten”, “melahim”, “eşrâtü’s-sâa”, “delâilü’n-nübüvve” kavramları altında işlenmiştir. Hz. Peygamber’in gayb bilgisine yöneltilen itirazlar kaynağı ve muhtevası açısından olmak üzere tasnif edilerek kaynağı açısından olan itirazları ortaya çıkaran bir faktör olarak oryantalist çalışmalara işaret edilmiştir. Bu çalışmaların etkisiyle yaşanan tartışmalar hadisler etrafında şüpheler oluşturmuş ve bunun sonucunda da farklı bir peygamber tasavvuru oluşmuştur. Bu durumun en belirgin yansıması da pozitivist, rasyonalist anlayışa uymayan nasların reddedilmesi veya te’vil edilmesi olmuştur. İslam âlimleri insana göre gaybı; mutlak ve izafî olmak üzere iki kategoriye ayırıp gaybla ilgili kavram kargaşasının önüne geçmiştir. Kaynağı açısından yapılan itirazların, Kur’an dışında vahiy alması mümkün olmayan bir peygamber tasavvurunun neticesi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mâtürîdî, Eş’arî ve Mu‘tezilî âlimlerin görüşleriyle de tezat olan bu itirazların metodolojik ve mantıkî tutarsızlıkları belirtiltilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Gayb, Fiten, Vahiy, Tutarlılık

Kaynakça

• Adem, Apak. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu. İstanbul: Kuramer, 2017.
• Ahatlı, Erdinç. Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği. Ankara: Diyanet İşleri Başkanliği Yayınları, 2011.
• Akcaoğlu, Faik. Hz.Peygamber’in Kur’an Vahyi Dışında Bilgilendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2010.
• Arslan, İhsan. “Hz. Peygamber’in Gayb Bilgisine İlişkin Rivayetlerin Tahlili”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/49 (Nisan 2017), 706-745.
• -----, Hz.Peygamberi Doğru Anlamak-I Beşer, Ğayb ve Mucize Bağlamında. İstanbul: Okurakademi, 2. Basım, 2018.
• Aydemir, Halis. “Teknik Gelişmelere İşaret Eden Hadislerin Güncel Değeri”. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi, 2012.
• Balcı, İsrafil. Hz.Peygamber ve Gayb. Ankara: Ankara Okulu, 2. Basım, 2016.
• Birışık, Abdülhamit. “Kur’aniyyûn”. DİA. C. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillah İsmâîl b. İbrâhîm . Sahîhu’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selam, 1999.
• Bulut, Halil İbrahim. “Mûcizelerin Muhatapları Üzerindeki Etkileri”. Usûl İslam Araştırmaları 9 (Haziran 2008), 153-172.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr . Kitâbu Hüceci’n- Nübüvve - Nübüvvetin Delilleri. çev. Yasin Ulutaş - Abdulhamit Sinanoğlu. Ankara: Ankara Okulu, 1. Basım, 2020.
• Cürcânî, Ali İbn Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Tarifat. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• -----, Türker, Ömer. Şerhu’l-Mevâkıf Mevâkıf Şerhi. ed. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2015.
• Çelebi, İlyas. “Fiten ve Melâhim”. DİA. C. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• -----, “Gayb”. DİA. C. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• -----, İslam İnancında Gayb Alemi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Demirel, M.Elif. Çevrimiçi Popüler Testleri Çözmeye Yönlendiren Faktörlerin Benlik Saygısı Çerçevesinde İncelenmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el- Ezdi es-Sicistanî. Sünenü Ebî Dâvûd. Riyad: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 12. Basım, 2015.
• Erdem, Fatih. Eski Mezopotamya’da Kehanet Geleneği. Denizli: Pamukkale Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2020.
• Eren, Şadi. Gayb Bilgisi. İzmir: Işık, 1995.
• Ertürk, Mustafa. Metin Tenkidi Prensipleri Açısından Sahih-i Buhari’deki Bazı Fiten Hadislerinin Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 1995.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsü’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Genç, Mustafa. Sünnet-Vahiy İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2005.
• Gün, Faruk. Kelâm İlminde Gayb Âlemi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2020.
• Gündoğar, Hamdi. İtikatta Sünnetin Yeri. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2003.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Siyasi-İctimai Hadiselerle Hadis Münasebetleri. Ankara, Doçentlik Tezi, 1967.
• Hıdır, Özcan. İsrâiliyyât-Hadis İlişkisi (Hadis-Yahudi Kültürü Tartışmaları). İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2000.
• Hoşab, Fahri. “Nebevî Beyân ve Kur’an Dışı Vahiy”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Hadis Özel Sayısı 4 (2017).
• İbn Manzûr, Cemaleddîn Muhammed. Lisanü’l-Arabi’l-Muhit. Beyrut: Dâru Lisâni’l-Arab, 1970.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât-Kuran Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Kâdî Abdulcebbâr. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve Mûcizelerle Hz. Peygamber’in Hayatı. ed. Hüseyin Hansu. çev. M.Şerif Eroğlu - Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2017.
• Kırış, Şemsettin. Beyhakî ve Delâilü’n-Nübüvve’si. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2009.
• Margoliouth, D.Samuel. Muhammed ve İslam'ın Yükselişi. Ankara Okulu, Ankara, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Açıklamalı Tercüme. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM yayınları, 15. Basım, 2020.
• Meriç, Altay Cem. Peygamberliğin İspatı -Haber Delili-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b el-Haccâc b. Müslim el-Kuşayri. el-Câmiu’s-sahih. Beyrut: Dâru Tarihi’t- Türasi’l-Arabi, 2001.
• Önkal, Ahmet. “Vahiy-Sünnet İlişkisi ve Vahy-i Gayr-i Metluv”. Ankara, 1997.
• Özten, Ersan. Peygamberlerin Gaybı Bilme İmkânı. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2009.
• Râzî, Fahreddin . Me’âlimü Usûli’d- Din - Kelam İlminin Esasları. çev. Muhammet Altaytaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Sâbûnî, Nûreddin . Mâtürîdiyye akaidi el-Bidâye fī Usûli’d-Dîn tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İFAV, 18. Basım, 2018.
• Sarp, Refiye Öznil. Fiten ve Melâhim Edebiyatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Sifil, Ebubekir. Müslümanca Bir Hayat İçin. İstanbul: Rıhle Kitap, 2. Basım, 2016.
• Şimşir, Muhammet Salih. Antik Mısır Dininde Kâhinlik, Sihir ve Büyü. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Makâsıdu’l-Kelâm Fî ‘Akâidi’l-İslâm Kelâm İlminin Maksatları. ed. Ahmet Kaylı. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2019.
• Tekineş, Ayhan. “Muhaddislere Göre Fitnelerden Kurtuluş Çareleri: Kitabu’l-fiten’ler Örneği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2005), 101-130.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. Mısır, 1975.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM yayınları, 6. Basım, 2019.
• Toraman, Ali. Eski Yunan ve Roma’da Askeri ve Siyasi Alanda Kehanet. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Yamanus, Ayşe Nur. “Sünnetin Otoritesi ve Vahy-i Gayr-i Metluv Olgusuna Oryantalistlerin Yaklaşımı”. İslam Araştırmaları ve Oryantalizm. ed. Bilal Gökkır - Necmettin Gökkır. 91-106. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2016.