EHL-İ SÜNNET’TE İMÂMET ANLAYIŞI: EŞ’ARÎ VE MÂTÜRÎDÎLÎK ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 96 - 113, 30.03.2023

Mehmet Mehdi Demirel

Öz

İslâm düşünce tarihinin başlangıcından bu yana mezheplerin yer verdikleri ve tartıştığı konuların başında şüphe yok ki imâmet konusu olagelmiştir. Tarih boyunca Müslüman nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan Ehl-i Sünnet Mezhebi’nin en büyük itikadî mezheplerinden olan Mâtürîdîlik ve Eş’arîliğin meydana gelme süreçleri, imâmete (hilâfet) dair görüşlerinin tarihi süreç içerisindeki olaylar bağlamındaki yeri; imâmetin gerekliliğinin bu iki ana ekole göre ele alınmış dönemin şartları çerçevesinde incelenmiştir. Müslüman toplumlarda aynı zaman diliminde birden çok imam/halife bulunmasının mümküniyeti ve bu durumun yol açabileceği olası tehlikeler ve bunun çözümüne dair değerlendirmeler ele alınmıştır. İmam seçiMİ Eş’arî ve Mâtürîdî anlayışın tezleri doğrultusunda incelenmiştir. Yine imamın görev sorumlulukları ve imamın görev süresi ile alakalı tartışmalar çerçevesinde çıkan görüşler, imamda bulunması gereken özellikler ve bu özelliklerin imam seçimine etkisi ve son olarak da imamın hangi koşullarda görevden alınıp alınamayacağı konuları ehli sünnet anlayışı çerçevesinde izah edildi. Bu konular işlenmeden önce ise imâmetin hem sözlük hem de terim anlamı üzerinde duruldu, genel manada kavramsal tahlili yapıldı. Eş’arîlik ve Mâtürîdîlik mezheplerinin imâmete yani İslâm devlet başkanlığı kurumuna bakış açıları ele alınmaya çalışıldı. İslam tarihinde Hz. Peygamber’den sonraki dönemlerde meydana gelen hadiselerin imâmetin gelişim sürecine etkisi incelendi. Daha sonra ise Eş’arîlik ve Mâtürîdîliğin imâmet konusuyla alakalı görüşleri ana hatlarıyla ortaya konmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Eş’arîlik, Mâtürîdîlik, İmamet, Hilafet, Mezhep, Ehl-i Sünnet

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-Hafa. Beyrut, 1988.
• Akaya, Necla. “İslam Hukuku’nda Kadının Siyasi Hakları”. İslami Araştırmalar Dergisi V/4 (1991).
• Aliyyu’l-Kari. Fıkh-ı Ekber Şerhi. çev. Hüseyin Erdoğan. İstanbul: Hisar Yayınları, 2010.
• Amidi, Ebû’l-Hasan Seyfuddin Ali b. Muhammed b. Salim. Ebkaru’l-Efkar fi Usuli’d-Din. Beyrut: Daru’l-Kutub el-İlmiyye, 2003.
• Aydınlı, Osman. Mu’tezili İmâmet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci. Ankara: Araştırma Yayınları, 2003.
• Bağdadi, Ebu Mansur. Usulü’d-din. Beyrut: Daru’l-Afaki’l-Cedide, 1981.
• Beyhaki, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin el-. el-İ’tikad ve’l-Hidaye ila Sebili’r-Reşad Ala Mezhebi’s-Selefi Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemaeti. Beyrut: Daru’l-Yemame, 1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. Istanbul, 1975.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Mısır, 1907.
• Cüveynî, İmamü’l-Haremeyn. Gıyasü’l-Ümem fî’t-Tiyâsi’z-Zulem. İskenderiye, 1979.
• Cüveynî, İmamü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-İrşâd. Mısır, 1950.
• Çeti̇n, Maksut. Mâturidiliğin Siyaset (hilâfet/İmâmet) Anlayışı. Atatürk Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2013.
• Dalkıran, Sayın. Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Sünnetin Şi’i Akidesine Tenkitleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2000.
• Ebû Yûsuf. Kitâbü’l-Ḫarâc. İstanbul, 1973.
• Ebû Zehra, Muhammed. İslamda Fıkhi Mezhebler Tarihi, ts.
• Eş’ari, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail. el-İbane an Usuli’d-Diyane. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Evkuran, Mehmet. Sünni Paradigmayı Anlamak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir. el-Okyânusü’l-basit fi tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhit. çev. Âsım Efendi. Beyrut, 1986.
• Hamidullah, Muhammad. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1990.
• Hizmetli, Sabri. “Tarihi Rivayetlere Göre Hz. Osman’ın Öldürülmesi”. AÜİF Dergisi XXVII (1986).
• İbn Arabi, Ebû Bekir. el-Avasım vel-Kavasım. Katar: Daru’s-Sekafe, 1987.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Halil Kendir. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem el-İfriki el-Mısri. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Daru Sadır, ts.
• İbn-ül Âbidin, Muhammed Emin. Kitâb-ül eyman. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 2004.
• Karaman, Hayrettin. Anahatlarıyla İslam Hukuku. Istanbul, 1984.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu. çev. Selen Y. Kölay. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2006.
• Mâturidi, Ebû Mansur Muhammed. Kitabu’t-Tevhîd. Ankara: İsam Yayıncılık, 2003.
• Mâturidi, Ebû Mansur Muhammed. Te’vîlâtu’l-Kur’ân (Te’vîlâtu Ehl-i Sünne). Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Hafız Ebû’l-Huseyn b. Haccac. Sahihu Müslim. Riyad: Daru Tayyibe, 2006.
• Nebhan, Muhammed Faruk en-. İslam Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları. çev. Servet Armağan. Istanbul, 1980.
• Nesefî, Ebü’l-Mu’în. Tebsıratü’l-Edi̇lle. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Nesefî, Ömer. İslâm İnancının Temelleri. İstanbul: Bayrak Yayınları, 9. Basım, 1990.
• Onat, Hasan. Emeviler Devri Şîî Hareketleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Özen, Şükrü. “Büyük Türk Bilgini İmâm Mâturidi ve Mâturidilik”,. Mâturidi ve Siyaset: Hilâfetin Kureyşiliği Meselesi. İstanbul: M.Ü. İfav Yayınları, 2009.
• Pezdevi, Ebû’l-Yusr, Muhammed. Ehl-i Sünnet Akaidi. çev. Şerafettin Gölcük. Kayıhan Yayıncılık, 1994.
• Rayyıs, Ziyauddin. en-Nazariyyatu’s-Siyasiyyetu’l-İslamiyye. Kahire: Daru’t-Turas, 1976.
• Rıza, Muhammed. Ali b. Ebi Talib Rabiu’l-Hulefai’r-Raşidin. Daru Alemu’l-Kutub, 2005.
• Şehristâni, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim. el-Milel ve’n-Nihal. Beyrut: Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekafiyye, 1994.
• Şemseddîn Sâmi. Kamûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2015.
• Taftazani, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Kelâm İlmi ve İslam Akaidi (Şerhu’l-Akaid). Istanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Taftazani, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Şerhu’l-Makasıd. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1998.
• Tâhâ, Hüseyin. el-Fitnetü’l-Kübrâ. Kahire, 1966.
• Tehanevi, Muhammed Ali b. Muhammed. Keşşafu Istılahati’l-Fünun. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Siyâset İlişkileri, İstanbul. İstanbul: Dergah Yayınları, 2008.