Hicrî Sekizinci Yüzyıl Divân Yazarlarından Muhammed b. el-Evşânî ve Medhu Rasulillah Adlı Divânı

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 27 - 51, 31.03.2024

Mehmet Şirin Güzel

Öz

Edebi bir tür olarak medhiyeler, dini veya toplumsal öneme sahip kişilere yönelik övgü temalı şiirler-dir. Bu tür şiirlerde, övülen kişinin ahlaki değerleri, faziletleri, liderlik yetenekleri, beşeri özellikleri, hikmeti, adaleti ve dini bağlılığı vurgulanır. Asırlar boyunca İslam toplumunda önemli şahsiyetlere olan sevgi, saygı ve bağlılığın ifadesi olarak medhiyeler dizilmiştir. Arap edebiyatında medhiyelerin en yaygın ve bilinen örneği, Hz. Peygamber’e yazılmış medhiyelerdir. İslam tarihi boyunca pek çok şair, onun hayatı, risalet görevi, insanlığa katkıları ve ahlaki özellikleri üzerine şiirler yazmıştır. Hz. Peygam-ber’e medhiye yazan şairlerden biri de hicrî sekizinci yüz yıl Siirt alimlerinden Muhammed b. el-Evşanî’dir. Bu çalışmada Muhammed b.-el-Evşânî’nin kaleme aldığı Medh-u Rasulillah adlı divânı ince-lenmiştir. Hicri yedi yüz yetmiş yedi yılında kaleme alınan divan, yaklaşık iki bin yüz beyitten oluşmak-tadır. Dolayısıyla bu hacimli eserin tahkiki, makale konusunu aştığından bu çalışmada sadece içerik analiziyle yetinilmiştir. Bu kapsamda öncelikle giriş bölümünde İslam coğrafyasında medhiye gelene-ğinin tarihi serencamı hakkında bilgi verilmiş ardından ana hatlarıyla söz konusu divan tanıtılmış ve müellifi hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak divan, tematik açıdan incelenmiştir. Eserin içerik analizi, tespit edilebilen tek yazma nüshası üzerinden yapılmıştır. Müellifin Allah rasulüne duyduğu muhabbet saikiyle kaleme aldığı divanda tazarru, istiğfar ve eleştiri türü kasideler yer alsa da çoğunluğunu med-hiye türünden kasideler oluşturduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Şiir, Divan, Medhiye, İbnü’l-Evşânî.

Etik Beyan

Bu makale Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde devam etmekte olan "Muhammed İbnü'l-Evşânî ve Medhu Rasulillah Adlı Divanının Tahkiki" başlıklı yüksek lisans tezinin birinci bölümünden üretilmiştir.

Kaynakça

• Almasri, Asmaa. "Şi‘ru’l-medîhi’n-nebevî muhtevâhu ve eşkâlühu fî bilâdi’ş-Şâm fi’l-ahdi’l-Osmânî". İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Cürcani, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Ali. et-Ta’rîfât, ts..
• Çetin, Abdurrahman. “Gâyetü’n-nihâye”. DİA. 13/414. İstanbul, 1996. https://islamansiklopedisi.org.tr/gayetun-nihaye
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi: Osmanlı Dönemi Mısır ve Bilâdü’ş-Şam Bölgesi. Erzurum: Fenomen, 2015.
• Demirayak, Kenan. “Banet Su’ad Kasidesi Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24 (07 Şubat 2013).
• Dereli, Muhammet Vehbi. Osmanlı Dönemi Edebiyat Şairlerinden Âişe el-Bâûniyye ve Peygamber Methiyeleri. Gece Kitaplığı: Ankara, 2023.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi (DİB). “Yazma Eserler”. 18 Ekim 2022. Erişim 18 Ekim 2022.
• https://yazmaeserler.diyanet.gov.tr/details?id=1063&materialType=YE&query=el-U%C5%9Fani Durmuş, İsmail. “Methiye”. DİA. 29/406. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2004.
• Durmuş, İsmail. “Muhammed: Arap Edebiyatı”. DİA. C. 30. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Fidan, İbrahim. Osmanlı Dönemi Arap Şairlerinden İbnu’n-Nakîb el-Hüseynî ve Şiirleri. Gece Kitaplığı: Ankara, 2016.
• Hımsî, Nu‘aym. Nahve fehmin cedîdin li edebi’d-duveli’l-mutetâbi‘a ve tarihihi -I-. Dımaşk: Mudîriyyetu’l-Kutub ve Matbû‘atu’l-Câmi‘ıyye, 1981.
• Ergin, Mehmet Mesut. “Osmanlı Döneminde Arap Şiirinde Peygamber Methiyeleri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/1 (01 Nisan 2007). https://dergipark.org.tr/tr/pub/marife/issue/37833/437006
• İbn Manzur. Lisânu'l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Cezerî. Gâyetü’n-nihâye fî esmâʾi ricâli’l-kıraat uli’r-rivâye. Daru’l-Lü’lü, 2017.
• İbnü’l-Cezerî. Gâyetü’n-nihâye fî tabakati’l-Kurra. Beyrut-Lübnan: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Evşânî, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed. Medh-u Rasulillah. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, 892.71 23, 1a-2b.
• İyişenyürek, Orhan. “İbn Ma’tuk’un Divanındaki Peygamber Methiyeleri”, 145-194.
• Küçüksarı, Mücahit. Osmanlı Dönemi Arap Şairlerinden İbrahim es-Sefercelani ve Şiirleri. Çizgi Kitapevi: Konya, 2017.
• Küçüksarı, Mücahit. İbn Hicce el-Hamevi ve Divanı. Palet Yayınları: Konya, 2018.
• Mekkî, Mahmud Ali. el-Medâihu’n-nebeviyye. Mısır: eş-Şeriketu’l-Mısriyyetu’l-‛Âlemiyye, 1991.
• Mubârek, Zeki. el-Medâihu’n-nebeviyye fi’l-edebi’l-‛Arabî. Kahire: Hindavi Vakfı, 1935.
• Muhammed, Mahmud Salim. el-Medâihu’n-nebeviyye hatta nihâyeti’l-‛asri’l-Memlûkî. Dımaşḳ: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Nebhânî, Yusuf b. İsmail. el-Mecmûʿatü’n-nebhâniyye. Dâru’l-Fik, ts.
• Nişanyan, Sevan. Sözlerin Soyağacı, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Adam Yayınları, 1978.
• Özkal, Ramazan. Osmanlı Dönemi Arap Edebiyatı El-Muhibbi. Palet Yayınları: Konya, 2023.
• Pala, İskender. “Ansiklopedik Divan Şiir Sözlüğü”. 313. Kapı Yayınları, 06 Aralık
• 2018.https://turuz.com/storage/shiir-2018/2021-Ansiklopedik_Divan_Shiiri_Sozlughu-Iskender_Pala-1989-511s.pdf
• Parlak, Nizamettin. “Hz. Muhammed (s.a.s) İçin Yazılan Şiirlerin Endülüs’teki Yansımaları: Kasîde fî Medhi’n-Nebî Geleneği”. Akademik Siyer Dergisi 2 (30 Haziran 2020), 69-79.
• Pekparlatır, Selçuk. Osmanlı Dönemi Şairlerinden Yusuf el-Esîr ve Şiiri. Palet Yayınları: Konya, 2020.
• Şen, Ahmet. “Osmanlı Dönemi Arap Şairlerinden Ahmed el-Behlûl ve Hz. Peygamber’e Methiyelerinde Muhteva” 837-870 (2019).
• Ti, Abdülmecid. “el-Medîhu’n-nebevî fi’ş-şi‘ri’l-‘Arab”. http://www.nidaulhind.com/2016/12/blog-post_31.html. 2022. Erişim 08 Mayıs 2022. https://www.nidaulhind.com/2016/12/blog-post_31.html
• Uğur, Mücteba. Hz Peygamber’e İlk Medhiyeler. “Diyanet İlmi Dergi Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s) -özel sayı-” 2000 (2003).