Re-Examining the Meaning of Surah Al-Fatiha (A Semantic, Hermeneutic and Methodical Analysis)

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 94 - 156, 04.10.2024

Kazım Dönmez

Öz

Abstract
In our research, the meaning of the Surah Al-Fatiha, which is the essence, main idea and dynamo of the Quranic message, and its place in understanding the divine message, has been re-examined and critically in terms of the existing exegesis, semantics, hermeneutics and methodology. The absence of an agreed method on this issue is the most important deficiency. This deficiency occurs in the failure to establish this process correctly and completely, with all its parts, from the reasons for the revelation of the surahs to the interpretation of the verses. It is also not clear which of the reasons for the revelation shows the real reality and which is a reference based on interpretation. The deficiencies in the way the works of interpretation handle the subject also contribute to this confusion. It is assumed that there is no need for the developments that occur after the revelation of the surahs, and although the preceding or preceding context is connected, the following or subsequent ones are left unconnected. The situations in which the verses are included in cause-effect relationships cannot be fully determined, and at least one end remains open to interpretation. Although we are aware of the relevance of the Surah Al-Fatiha to the main themes of the Quran, a path cannot be provided to follow the developments of these main themes in the verses chronologically, and therefore, an intellectual follow-up cannot be made. It is not possible to determine where the Prophet carried the context and historical function of the Surah within the scope of the 'post-revelation developments' from the static status provided by the traditional 'virtues of the Surah' narrations. Instead of resorting to the self-explanatory capacity of the text, linguistic, literary and philosophical interpretations are increasingly being made. Quranic stories and biography of the prophet have moved away from being the main material of interpretation. It is seen that instead of attributing the verses to their temporally close contexts, they are attributed to their temporally distant contexts by following the order of the mushaf, and therefore semantic developments are skipped.
The following semantic differences have been identified in Surah al-Fatiha: There is an expansion of meaning in the word ‘âlemîn’ from humans to jinn, angels and from there to everything. There is a change and expansion of meaning in the word 'Rab' from Lord to educator. There has been a change of meaning in the word There is a change of meaning in the word 'Rahman', the word was previously a proper noun and qualified adjective, but later became a common noun and an qualifier adjective. There is a change and expansion of meaning in the word 'Mâlik' from dominion to ownership. In the word 'Din', the meaning of religion, which has been replaced by the meaning of account and response, has come to the fore over time. In the word 'Ibadat', the meaning of obeying and taking command came to the fore instead of the meaning of worshipping. The verb ‘to reach the blessing’ has undergone a change of meaning from the meaning of revelation blessing to all kinds of blessings. The expression 'Sırat-ı müstakim' has been given meanings such as Islam and the Quran, which have not yet been formed in the process of revelation. ‘Those who go astray from the path and those who are subject to wrath’ has completely broken away from the context of polytheism and has shifted to the context of Jews and Christians.

For these reasons, the meaning of the surah as a whole has gradually shifted from its Meccan context to a purely Medinan context. The new translation of Surah Fatiha, in accordance with the context in which it was first revealed and its original meaning before these changes in meaning, has also been shown at the end of the research.

Anahtar Kelimeler

Surah Fâtiha, Semantics, Hermeneutic, Method, Rab, Rahmân, Qur'an

Fâtiha Suresi’nin Anlamının Yeniden İncelenmesi (Semantik, Hermenötik ve Metodik Bir Analiz)

Öz

Öz
Araştırmamızda Kur’an mesajının özü, anafikri ve dinamosu olan Fâtiha suresinin anlamı ve ilahi mesajın anlaşılmasındaki yeri mevcut tefsir birikimi, anlambilim, yorumbilim ve yöntembilim açısından yeniden ve eleştirel bir biçimde incelenmiştir. Bu konuda üzerinde uzlaşmaya varılmış bir usulün yokluğu en önemli eksikliktir. Bu eksiklik, surelerin nüzul sebeplerinden ayetlerin tevillerine uzanan süreçte bu sürecin parçalarıyla birlikte doğru ve tam olarak kurulamamasında ortaya çıkmaktadır. Nüzul sebeplerinin hangisinin gerçek olgusallığı gösterdiği, hangisinin ise yoruma dayalı bir atıf olduğu konusunda da bir netlik sağlanamamaktadır. Tefsir eserlerinin konuyu ele alış tarzlarındaki eksiklikler de bu karışıklığa etki etmektedir. Surelerin nüzullerinin akabinde meydana gelen gelişmelere ihtiyaç olmadığı varsayılmakta, bağlamın önü veya öncesi bağlansa da arkası veya sonrası bağlanmadan bırakılmaktadır. Ayetlerin sebep sonuç ilişkileri içinde yer aldığı durumlar tam tespit edilememekte, en azından bir ucu yoruma açık kalmaktadır. Fâtiha suresinin Kur’an’ın ana konularıyla ilgisinin farkında olsak da bu ana temaların ayetlerde ortaya çıkan gelişimlerini, kronolojik olarak takip edecek bir izlek sunulamamakta dolayısıyla fikri takip de yapılamamaktadır. Geleneksel ‘surenin fazileti’ rivayetlerinin sağladığı statik statüden ‘nüzul sonrası gelişmeler’ kapsamında Hz. Peygamber'in surenin bağlamını ve tarihi fonksiyonunu nereye taşıdığının tespitine geçilememektedir. Metnin kendini açıklama kapasitesine başvurmak yerine gittikçe artan bir eğilimde dilbilimsel, edebi ve felsefi yorumlar yapılmaktadır. Kur'an kıssaları ve siyer bilgileri tefsirin ana malzemesi olmaktan uzaklaşmıştır. Ayetlerin zamansal olarak yakın bağlamlarına atfedilmesi yerine mushaf tertibine uyularak zaman açısından uzak bağlamlarına atfedildiği bu nedenle semantik gelişmelerin atlandığı görülmektedir.
Fâtiha suresinde semantik olarak şu farklılıklar tespit edilmiştir: Âlemîn kelimesinde insanlardan cinlere, meleklere oradan da her şeye doğru anlam genişlemesi vardır. Rab kelimesinde efendiden terbiyeye doğru anlam değişmesi ve anlam genişlemesi vardır. Rahmân kelimesinde anlam değişmesi oluşmuş kelime önceden özel isim ve mevsuf iken sonradan cins isme ve sıfata dönüşmüştür. Mâlik kelimesinde hakimiyetten yan anlam olan mülkiyete doğru anlam değişmesi ve genişlemesi vardır. Din kelimesinde zamanla hesap ve karşılık anlamı yerine muahhar olan din anlamı öne çıkmıştır. İbadet kelimesinde tapmak anlamı yerine itaat edip emrine girmek anlamının öne çıkmıştır. ‘Nimete erdirmek’ fiili vahiy nimeti anlamından her türlü nimete doğru anlam genişlemesine uğramıştır. Sırat-ı müstakim’ ifadesine henüz nüzul sürecinde oluşmamış İslam, Kur’an gibi anlamların verilmiştir. 'Yoldan sapanlar ve gazaba uğrayanlar' ise şirk-müşrik bağlamından tamamen kopup Yahudiler ve Hristiyanlar bağlamına kaymıştır.
Bu nedenlerle bir bütün olarak surenin anlamı, zamanla Mekki bağlamından soyutlanarak tamamen Medeni bir bağlamda anlam kaymasına uğramıştır. Fatiha suresinin bu anlam değişmeleri öncesindeki ilk nazil olduğu bağlama ve orijinal anlamına uygun olarak yeni çevirisinin nasıl olması gerektiği de araştırmanın sonunda gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fâtiha Suresi, Semantik, Hermenötik, Metod, Rahman, Rab, Kur'an, Tefsir

Kaynakça

• Ahmed b Hanbel, Müsned. https://www.hadisveritabani.info
• Albayrak, Halis. Tefsir Usulü. İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• ____________. Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine (Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri). İstanbul: Şule Yayınla-rı, 2. Baskı, 1993.
• Altuntaş, Halil – Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, 12. Basım, 2011.
• Buhârî, Muhammed ibn İsmail. el-Camiu’s-sahîh. Riyad: Mektebet’u Dar’is-Selam, 2. Basım, 1419/1999.
• Cerrahoğlu İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 6. Baskı, 1988.
• Çalışkan, İsmail. Kur’an’da Din Kavramı. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1998.
• Coşkun, Muhammed. Kur’an Yorumunda Sîret-Nüzûl İlişkisi. İstanbul: Fikir Yayıncılık, 2014.
• Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 2010.