DİN – SANAT İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA ESKİ TÜRKLERDE KÜLT-SANAT ETKİLEŞİMİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 9 - 22, 30.06.2022

Metin Kar

Öz

Bu çalışmada din ve sanat/zanaat ilişkisi zemininden eski Türk toplumlarında kült oluşumları ve sanata olan etkisini ortaya koymak amaçlanmıştır. Söz konusu açıklamaya geçmeden önce din ve sanat/zanaat terim çiftinin taşıdıkları anlamlar üzerinde kavram arkeolojisi yapılarak durulmuştur. Din kavramı gerek insan deneyimleri gerekse de literatür açısından olsun tanımlanmaya direnen; fakat varoluşun en önemli kavrayışlarından biri olmayı sürdüren bir fenomene ilişkindir. Sanat/zanaat kavramı da tanım konusunda en az din kadar kendine özgü güçlükler barındırmaktadır. Bu nedenle bu iki kavram çiftinin belirli bir düzleme alınıp açıklanması zorunludur. Çalışmada ulaşmak istenilen amaçlarından ilki din fenomenin toplumsal bir olgu olduğu, ikincisi sanat ve zanaat ayrımının tarihsel bir kopuşu ifade ettiği ve nihayet üçüncüsü, din ve sanat/zanaat ilişkisinin sembol aracılığıyla kültlerde kendilerine yer bulduğu fikri ile eski Türk topluluklarındaki çeşitli kültlerin sanat/zanaat eserlerine nasıl yansıdığına yapılan vurgudur. 

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Din, Kült, Sanat, Sembol

CULT-ART IN OLD TURKS IN THE CONTEXT OF RELIGION-ART RELATIONSHIP INTERACTION

Öz

In this study, it is aimed to reveal the cult formations in old Turkish societies and their effects on art from the ground of religion and art/craft relations. Before the explanation in question, the meanings of the terms religion and art/craft were discussed by making concept archeology. The concept of religion resists being defined in terms of both human experiences and literature; but it concerns a phenomenon that remains one of the most important insights into existence. The concept of art/craft also has its own difficulties in definition, at least as much as religion. For this reason, it is essential that these two pairs of concepts are taken to a certain level and explained. The first aim of the study is that the phenomenon of religion is a social phenomenon, the second is that the separation of art and craft expresses a historical break, and finally, the third, that the relationship between religion and art / crafts finds a basis in cults through symbols, and how various cults in old Turkish communities are reflected in art / crafts is the emphasis.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Religion, Cult, Art, Symbol

Kaynakça

• Referans1 Asad, Talad., Dinin Soykütükleri, 2014, çev. Ayet Aram Tekin, Metis Yayınları: İstanbul.
• Referans2 Avcıoğlu, Doğan., Türklerin Tarihi, I. Cilt, 1995, Tekin Yayınevi: İstanbul.
• Referans3 Boratav, Pertev Naili., 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 1978, Gerçek Yayınları: İstanbul.
• Referans4 Cox, James., Kutsalı İfade Etmek, 2004, çev. Fuat Aydın, İz Yayıncılık: İstanbul.
• Referans5 Eliade, Mircea., Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu, 2015, çev. Mehmet Aydın, Kabalcı Yayıncılık: İstanbul.
• Referans6 Eroğlu, Türker ve Kılıç, Hatice., Türk İnançları ve İnanışlar, 2010, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 49, 749-770.
• Referans7 Farago, France., Sanat, 2006, çev. Özcan Doğan, DoğuBatı Yayınları: İstanbul.
• Referans8 Gölpınarlı, Abdülbaki ve Boratav, Pertev Naili., Pir Sultan Abdal, 1991, Dergâh Yayınları: İstanbul.
• Referans9 Güngör, Harun., Eski Türklerde Din ve Düşünce, Türkler, C.3, 2002, Yeni Türkiye Yayınları: Ankara.
• Referans10 Hassan, Ümit., Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, 1986, Varlık Yayınları: Ankara.
• Referans11 İnan, Abdülkadir., Tarihte ve Bugün Şamanizm, 1995, Türk Tarih Kurumu: Ankara.
• Referans12 James, Wendy., Törensel Hayvan Yeni Bir Antropoloji Portresi, 2013, çev. Sevda Çalışkan, Türkiye İş Bankası Yayınları: İstanbul.
• Referans13 Kaya, Muharrem., Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğindeki İzleri, 2001, Folklor/Edebiyat Cilt: 7, Sayı: 25.
• Referans14 Ocak, Ahmet Yaşar., Bektaşî Menkıbelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, 1983, Enderun Kitabevi: İstanbul.
• Referans15 Ocak, Ahmet Yaşar., Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, 2000, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Referans16 Ögel, Bahaeddin., Türk Mitolojisi I. Cilt, 1971, Millî Eğitim Bakanlığı: İstanbul.
• Referans17 Örnek, Sedat Veyis., 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, 1988, Gerçek Yayınları: İstanbul.
• Referans18 Shiner, Larry., Sanatın İcadı, 2017, çev. İsmail Türkmen, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
• Referans19 Tezcan, Mahmut., Kültürel Antropoloji, 1996, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.
• Referans20 Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/ (Son Erişim: 17.03.2022)