NAKKAŞ OSMAN’IN PADİŞAH PORTRELERİNDE GÖRÜLEN KOZMİK KURGU VE İKTİDARI TALTİF EDİCİ UNSURLAR, LEVNÎ’NİN BU KALIBA GETİRMİŞ OLDUĞU YENİLİKLER

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 79 - 93, 01.07.2020

Zaliha Peçe

Öz

Özet
Günümüzde “Gelenekte yenilik” kavramı gerek geleneksel sanatlar alanında eser üreten sanatkârlar gerekse bu alanda akademik çalışmalar yapan araştırmacılar arasında sıkça tartışıla gelen bir sorunsal haline dönüşmüştür. Geleneksel olanın aynı anda hem yaşadığı çağın nabzını tutması, hem de geleneksel olanın izlerini taşıması mümkün müdür? Şayet mümkün ise bu nasıl gerçekleştirilebilir? Bu minvalde yenilik nedir? Yenilik, geçmiş formların küçük değişikliklerle şimdiye taşınma hali midir? Yoksa yenilik formlar ötesi bir yaklaşım mıdır? Bu çalışmamızda Osmanlı döneminde, geleneksel ikonografiye dâhil olan bir görsel imge kalıbının nasıl bir değişim ve yenilik sürecinden geçmek suretiyle sonraki yüzyıllara aktarıldığını tespit etmeye ve bu suretle yukarıda dile getirmiş olduğumuz sorunsalın cevabını bulmaya çalıştık. Bu cevabı bulabilmek adına Osmanlı İmparatorluğu’nda gerek idari, gerek sosyo-kültürel, gerekse sanat alanında keskin kırılmaların yaşandığı 16. ve 18. yüzyıla ait 1579 tarihli Kıyafetü’l-İnsaniyye fî Şemâili’l-Osmâniyye (TSMK, H. 1563) ile 1710 tarihli Kebir Musavver Silsilenâme (TSMK, A. 3109) adlı iki ayrı padişah portre albümü içerisindeki Nakkaş Osman ve Levni’ye ait padişah imgelerini karşılaştırmayı uygun gördük. Çalışmamız sonunda Kıyafetü’l-İnsaniyye fî Şemâili’l-Osmâniyye adlı eserde Nakkaş Osman tarafından oluşturulup daha sonraki yıllarda diğer nakkaşlar tarafından da devam ettirilen bir padişah portre kalıbının yaklaşık iki yüzyıl sonra Levni tarafından ne şekilde yorumlanarak Kebir Musavver Silsilenâme’de yer aldığını ve bu doğrultuda geleneksel bir formun, aktarılmış olduğu zamanın ruhunu da barındıracak şekilde nasıl yeni bir forma dönüştürüldüğünü tespit etmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Padişah Portreciliği, Geleneksel Türk Sanatları, Minyatür, Yenilik, Kozmoloji, Yer-gök, Perde, İktidar Sembolleri, Nakkaş Osman, Levni, Kıyafetü’l-İnsaniyye fî Şemâili’l-Osmâniyye, Kebir Musavver Silsilenâme

Kaynakça

• Anafarta, Nigar. (1966). Topkapı Sarayı Padişah Portreleri, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları.
• Atasoy, Nurhan. (1972). Nakkaş Osman’ın Padişah PortreleriAlbümü. Türkiyemiz, 6, 2-14.
• Atıl, Esin. (1999). Levnî ve Surnâme, Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü. İstanbul: Koçbank.
• Beksaç, A, Engin. Akkaya, Tayfun. (1990). Kaynak ve Kökleriyle Avrupa Resim Sanatı Gelişim ve Değişim Süreci İçinde Başlangıcından Rönesans Sonuna. İstanbul:Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çağman, Filiz. (2000). İstanbul Sarayının Yorumu:Üstad Osman ve Dizisi. Padişahın Portresi Tesavir-i Âl-i Osman. İstanbul: Türkiye İş Bankası. 164-187.
• Çağman, Filiz. Tanındı, Zeren. (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri. İstanbıl: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar. (2011). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı.
• Çöteloğlu, Aysel. (2012). Topkapı Sarayı Müzesi Resim Koleksiyonu ve Padişah Portreleri. İstanbul: BKG Yayınları.
• Dixon. Andrew Graham. (2013). Sanat Atlası. İstanbul: Boyut.
• İrepoğlu, Gül. (1999). Lale Devri’nin ‘Çelebi’ Nakkaşı: Levnî. Sanat Dünyamız, 73, 235-243.
• İrepoğlu, Gül. (2000). Yenilik ve Değişim. Padişahın Portresi Tesavir-i Âl-i Osman. İstanbul: Türkiye İş Bankası. 378-439.
• İrepoğlu, Gül. (2003). Lâle Devri’nin Bir Görgü Tanığı Jean-Bapiste Vanmour, İstanbul: Koçbank.
• İrepoğlu, Gül. (2003). Levnî/Nakış, Şiir, Renk. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• Ögel, Bahaeddin. (2014). Türk Mitolojisi. İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
• Peçe, Zaliha. (2015). Nakkaş Osman ve Levnî’ye Ait Padişah Portrelerinin Kompozisyon ve teknik Açıdan Karşılaştırılması. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Renda, Günsel (2002). Osmanlılarda Portreli Nişanlar. Uluslar arası Sanat Tarihi Sempozyumu (10-30 Ekim 2001), 491-501.
• Renda, Günsel. (1973). Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki H. 1321 No.lu Silsilenâme’nin Minyatürleri. Sanat Tarihi Yıllığı V, 443-480.
• Renda, Günsel. (1994). Osman (Nakkaş). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi.157-158.
• Renda, Günsel. (1996). Ressam Konstantin Kapıdağlı Hakkında Yeni Görüşler. 19 Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı, İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları, 139-162.
• Taş, İsmail. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogeni-Kozmoloji. Konya: Kömen.