TEZHİB SANATINDA TERMİNOLOJİ

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 116 - 124, 01.07.2020

Fatma Çiçek Derman

Öz

Istılah ve tâbir (Arabça), deyim (Türkçe), terim (Fransızca) kelimeleri eş anlamlı olup bunun ilmine terminoloji denilir. Sanat ve meslek kollarının özel kelimelerine verilen isimlerdir. Istılahların en önemli özelliklerinden biri, sanat veya bilim kavramına tek karşılık olmasıdır. Terimlerin anlamları sabittir ve yoruma açık değildir. Bunlar, aynı işi gören kimselerin üzerinde anlaştıkları, ama bu işin dışında olanların ancak sorarak öğrendikleri sözlerdir. Tanzimat’dan sonra Batı dünyasından gelen Fransızca kavram ve terimler Türk diline girmeye başlamıştır. Bunu önlemek maksadıyla 1913 yılında Maarif-i Umumiye Nezâreti tarafından, Istılâhat-i İlmiyye Encümeni adıyla bir cemiyet
kurulmuştur. Batı kaynaklı terimlere Türkçe karşılıklar bulmak gayesiyle çalışmaya başlayan cemiyet uzun süreli olmamıştır. Aynı zaman diliminde, Medresetü’l-Hattâtîn hocası olan mücellid ve müzehhib Bahaddin Efendi vasıtasıyla, nesilden nesile devam edegelen ve yazıya geçirilmemiş olan pek çok deyim de doğru şekliyle günümüze ulaşmıştır. Bu iki kanaldan gelen ıstılahlar, örneklerle makalede anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sanat, meslek, ıstılah, terminoloji

Kaynakça

• Arseven, C. E. (1983). Sanat ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Atasoy, N. ve Raby, J. (1989). 1520’ler: Bir deneme devri. İznik içinde. İstanbul: Türkiye Ekonomi Bankası.
• Ayverdi, İ. (2006). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Dayıgil, H. F. (t. y.). Türkiye çini eserleri. İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 3, s. 433-435). İstanbul.
• Demiriz, Y. (1986). Osmanlı kitap sanatında natüralist üslûpta çiçekler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Derman, F. Ç. (2009). Tezhip sanatında kullanılan terimler, tabirler ve malzeme. Ali Rıza Özcan (Ed.) Hat ve Tezhip Sanatı içinde (s. 525-535). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Derman, M. U. (1996). Sabancı Koleksiyonu’ndan dört hat şaheseri. P Sanat-Kültür-Antika, 1, 96-99.
• Kühnel, E. (1949). Die Arabeske: Sinn und Wandlung eines Ornaments. Wiesbaden: Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung.
• Meriç, R. M. (1953). Türk nakış san’atı tarihi araştırmaları 1: Vesîkalar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Öney, G. (1976). Türk çini sanatı. İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Şemseddin Sami. (1905). Kâmus-ı Fransevî: Fransızcadan Türkçeye lügat kitab. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Uçman, A. (1999). Istılahât-ı ilmiyye encümeni, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 19, s. 207-209). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uçman, A. (2003, Kasım). Istılahât-ı ilmiyye encümeni. Tarih ve Toplum Dergisi, 239 (Özel Sayı), 10-18.