DOKUZUNCU TAPINAK VE PRANİDHİ SAHNELERİNDE BUDA TASVİRİ

Yıl 2021, Sayı: 4, 82 - 93, 27.07.2021

Güneş Ayırtır

Öz

Özet
Orhun Kitabeleri’nde, 717 yılında adı geçen Uygurlar, yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur ve Uygur sanatı bu yüzden Türk sanat tarihinde özgün bir yere sahiptir.

745'te Göktürk hakimiyetini yıkarak, Ötüken'de devlet kuran Uygurlar, yaklaşık yüz yıl kadar süren bir gelişmeden sonra bir kısmı Turfan Uygurları diğer kısmı Sarı Uygurlar olarak ayrıldılar ve bugün Sincan Özerk Bölgesi’nde, Çin sahasında yaşamaktadırlar.

Bezeklik Bin Buda Külliyesi, Murtuk Vadisi'nde kayalara oyulmuş kırk tapınaktan oluşmuştur. Kumda gömülü halde bulunan Bezeklik tapınaklarının da bulunduğu bu alan, devrin önemli tarihini gözler önüne sermektedir. Burada Buda dinine adanmış heykel ve freskolar yer almaktadır.

Alman arkeolog Albert von Le Coq'un 20. yüzyılda yapmış olduğu bu kazılar sonucunda, gün ışığına çıkartılan 9. tapınak ve içindeki on üç sunum sahnesi, 8. ve 13. yüzyıllar arasına tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

BEZEKLİK, BUDİZM, UYGURLAR

Teşekkür

ŞEHNAZ BİÇER AYŞE KARGIN VERDA BİNGÖL

Kaynakça

• And, M. (2007). Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası (3. bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayırtır, G. (2018). Bezeklik Duvar Resimlerindeki 9. Tapınak Pranidhi Sahnelerinin Desen ve Tasvir Analizi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, İstanbul.
• Biçer Özcan, Ş. (2010). Uygur Yazmalarında Sayfa Düzeni (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Sanatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Buzcu, M. M. (2010). Bezeklik Mağara Tapınaklarındaki Duvar Resimleri. Mustafa Murat Bozcu’ya ait 2009-2010 Bahar yarıyılı Orta Asya Türk resim sanatı doktora dersi seminer çalışması. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Erişim adresi: www.academia.edu/19766147/BEZEKLIK_MAĞARA_TAPINAKLARINDAKİ_DUV AR_RESİMLERİ
• Caferoğlu, A. (1983). Türk Kavimleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1998). Erken Devir Türk Sanatının ABC'si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Diyarbekirli, N. ve Önder, M. (1993). Başlangıcından Bugüne Türk sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eliade, M. (2012). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (A. Berktay, Çev.) (Cilt 2). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, E. (1972). İslamiyetten önce Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar. Türk Kültürü El Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Esin, E. (1982). Bezeklik Külliyesinde Dokuzuncu Tapınak. Türkiyemiz Dergisi, (37), 1-6.
• Esin, E. (1985). Türk Kültür Tarihi, İç Asya’daki Erken Safhalar. Erdem, 1(2), 409-431. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/erdem/issue/44677/554986 Gültepe, N. (2013). Türk Mitolojisi (3. bs.) İstanbul: Rese Yayınları.
• von Le Coq, A. (1928). Buried Treasures of Chinese Turkestan (A. Barwell, Çev.). Londra: G. Allen&Unwin.
• von Le Coq, A. (1979). Chotscho (2. bs.). Graz.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1985). Bozkır Rüzgarı Siyah Kalem. İstanbul: Ada Yayınları.
• İpşiroğlu, N. ve İpşiroğlu, M. Ş. (2012). Oluşum Süreci İçinde Sanatın Tarihi. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Salman, F. (2013). Başlangıcından Anadolu Selçukluların Sonuna Kadar Türklerde kıyafet Biçimleri. Erzurum: Zafer Ofset Matbaacılık. Tiryakioğlu, S. (1960). Dinler Tarihi. İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Yitik, A. İ. (2007). Budizm. Ş. Gündüz (Der.), Yaşayan Dünya Dinleri İçinde. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Zeren, M. E. (2015). Maniheizm ve Budizm'in Uygurlar'ın Kültür Hayatına Etkileri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı.