Mürekkep Resimlerinde Erken Asya İzleri

Yıl 2021, Sayı: 4, 52 - 64, 27.07.2021

Mahir Kurtulan

Öz

Mürekkep Resimleri içerisinde görülen bazı form ve sahnelerin izleri, köklerine bağlı bir karışım olarak geliştiği düşünüldüğünde, Asya steplerinde süregelen Hayvan Üslubu geleneğinden başlayıp Orta ve Batı Asya coğrafyasında görülen ilk uygarlıklara kadar dayanmaktadır. Bu eserler üzerinde görülen kültürel ortaklık ya da benzerlikler zamanla kişilik kazanan birer sanatsal arketip halini alarak Saz Üslubu resimlerinin ana yapısını oluşturmuştur.
Birbirinden tetiklenerek gelişen bu sanatın kaynağı, erken Asya kültürlerinden itibaren oldukça güçlü bir çizgisel değer ile kişilik kazanır. Mürekkep Resimleri içerisinde görülen en erken iz, çizgisel değerlerin resimlerin ana ifade biçimine hâkim olduğu kompozisyon yapılarına kadar dayanır. Hayal gücünün de dahil olduğu betimlemelerde görülen bu ifade biçimi ile önemli bir kola ayrılan Minyatür Sanatı, sanat tarihi terminolojisine Mürekkep Resimleri terimi ile girmiştir. Orta Asya steplerinde süregelen Hayvan Üslubu geleneğinden başlayıp, sarayların en sanatsal resimlerine dönüşen bu üslup, etkilendiği tüm kültür ortamlarından beslenerek, 16. yüzyılda olgunluk seviyesine ulaşmış ve Osmanlı kültüründe Saz Üslubu olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mürekkep resimleri, saz üslubu, minyatür, asya

Kaynakça

• Arseven, C. E. (1956). Türk Sanatı Tarihi: Menşeinden Bugüne Kadar Heykel, Oyma ve Resim (Cilt 3, 1. Fasikül). İstanbul: Maarif Basımevi.
• Arseven, C. E. (1983). “Türk Sanatı (Orta ve Ön Asya Türk Sanatı- İptidai Devirler, Orta ve Ön Asya Mimari, Heykel, Minyatür”. M.E.B. Sanat Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. 2053-2064.
• Atila, O. (2016). Kitap Sanatlarında Vakvak Üslubu (Yayınlanmamış sanatta yeterlik tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, İstanbul.
• Bakırcı, F. (2018). Uygurca Bir Sivil Hayat Belgesi: Maitrisimit. Journal of Old Turkic Studies, 2(1), 7- 23. doi: 10.35236/jots.346108
• Berkli, Y . (2010). Uygur Resim Sanatının Üslup Özellikleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(45), 155-166. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbd/issue/36408/412019
• Biçer Özcan, Ş. (2010). Uygur Yazmalarında Sayfa Düzeni (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Sanatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Biçer Özcan, Ş. (2016). Minyatür Sanatının Tarihi Seyri ve Önemli Sanat Merkezleri. E. Kök (Ed.), Minyatürde Yüzleşme: Sempozyum Bildirileri (s. 1-8) içinde. İstanbul: Pendik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Canby, S. R. (1993). Persian Painting. New York: Thames and Hudson.
• Çoruhlu, Y. (1992). Erken Devir Türk Sanatındaki Hayvan Tasviri Geleneğinin Uygurlardaki Devamı üzerine Bazı Notlar. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 1(2), 357-363.
• Çoruhlu, Y. (1993). Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine Gök ve Yer Sembolizmi Açısından Bir Bakış. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (87), 17-42.
• Esin, E. (1962). Eurasia Göçebelerinin Sanatının ve İslamiyet’ten Evvelki Türkistan san’atının Türk Plastik ve Tersimî Sanatlar Üzerindeki Bazı Tesirleri. Milletlerarası 1. Türk Sanatları Kongresi: Kongreye Sunulan Tebliğler (s. 152-174) içinde. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Esin, E. (1970). Evren: Selçuklu San'atı Evren Tasvîrinin Türk İkonografisinde Menşe'leri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi 1, 161-191. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Esin, E. (1973). “Türk Ul-Acem”lerin eseri Samarrada Cavsak Ul-Hakani'nin duvar resimleri. Sanat Tarihi Yıllığı, (5), 309-358. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/iusty/issue/34603/382153
• Esin, E. (1979). Budist Resim Sanatının Doğuşu ve Gelişimi. I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi: Tebliğler (s. 107-154) içinde. İstanbul: Tercüman Gazetesi ve Türkiyat Enstitüsü.
• İnal, G. (1979). Uzak Doğuda Resim ve İslam’da Minyatür. Sanat Tarihi Yıllığı, (8), 109-128. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue/34330/380417
• İnal, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1973). İslam’da Resim Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1985). Bozkır Rüzgarı Siyah Kalem. İstanbul: Ada Yayınları.
• Kodaman, M. (2010). Orta Asya Hayvan Üslubu'nun Modern Resim Eğitiminde Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Resim-İş Öğretmenliği Bilim Dalı, İstanbul.
• Kubbealtı Lugatı. http://www.lugatim.com/s/M%C3%82BUT
• Kurtulan, M. (2019). Orta ve Batı Asya Sanatında Mürekkep Resmi Geleneği ve Hayvan Mücadele Sahneleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, İstanbul.
• Mahir, B. (1984). Osmanlı Resim Sanatında Saz Üslubu (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Mahir, B. (1987). Osmanlı Sanatında Saz Üslubundan Anlaşılan. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 2, 123-140.
• Mahir, B. (2012). Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Mülayim, S. (2016). İlhanlı Dönemi Anadolu Plastiğinde Asya Çağrışımları. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (1), 275-297. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/sema/issue/27099/281303
• Özbay, B. (2014). Huastuanift, Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pekpelvan, B. (1998). Saz Üslubu Formsal Diyalektiğinin Çağdaş Anlayıştaki Sentezine Dönük Bir Yöntem Araştırması (Yayınlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Anasanat Dalı, İzmir.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2007). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü (9. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yılmaz, N. (19 Şubat 2013). Uygur Duvar Resmi. Lebriz Sanal Dergi. Erişim adresi: http://lebriz.com/pages/lsd.aspx?lang=TR&sectionID=1&articleID=1095&bhcp=1
• Yücel, E. (2000). İslam Öncesi Türk sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.