OSMANLI KİTAP SANATLARINDA DELÂİLÜ’L-HAYRÂT ELYAZMALARI

Yıl 2022, Sayı: 6, 1 - 19, 25.08.2022

Mehmet Memiş

Öz

Bilindiği gibi Osmanlı kültüründe yazma kitapların başında Mushaf’lar gelmektedir. Kitap sanatlarının en seçkin örneklerini de bu eserler üzerinde görmek mümkündür. Ancak başka alanlarda yazılmış olup hat, tezhip, minyatür ve ciltleriyle sanat değeri taşıyan eserlerin sayısı da bir hayli fazladır. Müze ve kütüphânelerimizi zenginleştiren bu tür eserler arasında tasavvuf erbabı tarafından okunmak üzere tertip edilmiş olan evrâd kitapları önemli yer tutmaktadır. Bu makalede, Osmanlı toplumunda yaygın olarak yazılıp okunan Delâilü’l-Hayrât adlı küçük boyutlu evrâd kitapları ve bunların ihtiva ettiği sanat unsurları ele alınacaktır. Şâzeliyye tarîkatının Cezûliyye kolunun kurucusu, Kuzey Afrikalı sûfi Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî (ö. 870 / 1465) tarafından derlenmiş olan bu mecmua, Hz. Muhammed (a.s) için okunan salavât-ı şerîfe ve çeşitli duâları içermektedir. Cezûlî’nin bu risalesi müridleri arasında bir tarîkat evrâdı olarak okunmuş ve çok sayıda istinsah edilmiştir. Delâilü’l-Hayrât yazmalarının çoğu imzasız olmakla birlikte ünlü hattatların kaleminden çıkan ve diğer kitap sanatları bakımından da üstün değere sahip bir hayli seçkin örneği bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Delâilü’l-Hayrât, Evrâd, kitap sanatları, hat sanatı, Osmanlı sanatı

Kaynakça

• Bain, A. (1999). The Late Ottoman En'am-ı Şerif: Sacred Text and Images in An Islamic Prayer Book, Doktora Tezi, Canada: Universty of Victoria, In The Department of History in Art.
• Bozkurt, N. (2007). “Ravza-i Mutahhara”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c.34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 475.
• Derman, Ç. (1999). “Osmanlı Asırlarında Üslup ve Sanatkarlarıyla Tezhip Sanatı”. Osmanlı. c. 11. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları. 108-119.
• Derman, M.U. (2002). Sakıp sabancı Müzesi Hat Koleksiyonundan Seçmeler. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi.
• Duran, G. (2009). “18. Yüzyıl Tezhip Sanatı”. Hat ve Tezhip Sanatı (ed. A.R. Özcan). s. 397-415.
• Gruber. C. (2020). Osmanlı-İslam Sanatında Tapınma ve Tılsım (çev. E. Gökyaran). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Güler, S. (2017). Türkiye Kütüphaneleri’ndeki Delâilü’l-Hayrât’larda Minyatür. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Kara, M. (1992). “Şâzeliyye Literatürü Üzerine Bir Deneme”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. c. 4. s. 19-28.
• Kara, M. (1995). “Evrâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 533-535.
• Kubbealtı Vakfı Yazma Eserler Kataloğu. (2021). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Pala, İ. (Haz.). (2008). Hakani Mehmet Bey-Hilye-i Saadet. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Salâhî, M. (1313). Kâmûs-ı Osmânî c. I. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Şemseddin Sâmi. (1317). Kâmus-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tanındı, Z. (2009). “Kitap ve Tezhibi”. Osmanlı Uygarlığı (haz. H. İnalcık, G. Renda) c. II. s. 865-891.
• Tanındı, Z. (2019). Yazıda Ahenk ve Renk - Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonundan Sanatlı Kitaplar Belgeler ve Hüsn-i Hatlar. c. 1. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Uludağ, S. (1993). “Cezûlî Muhammed b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 7. İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 515-516.
• Uludağ, S. (1994). “Delâilü’l-hayrât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 113-114.
• Yılmaz, A. (2004). Türk Kitap Sanatları Tabir ve Istılahları. İstanbul: Damla Yayınevi