The Two Sui Generis Intellectuals from The Empire to The Republic: Ahmet Ağaoğlu and Yusuf Akçura

Yıl 2021, , 101 - 125, 03.12.2021

Barış Aydın

https://doi.org/10.36484/liberal.1026059

Öz

The role of Turkic immigrants is noteworthy during the establishment stage of the Republic of Turkey. Ahmet Ağaoğlu and Yusuf Akçura pursued a bourgeois nation-state project based on Turkishness with a quite rational mentality for the formation of the young Republic at the level of a Western type of contemporary civilization. Ağaoğlu dedicated himself to the idea of modern national development by imagining the nation in a historical and evolutionary and progressive context. In addition, Ağaoğlu made efforts for the construction of a western-type liberal democracy in the country and was imposed by the new regime by being stamped as an opponent in this respect. Akçura, as a convinced bourgeois rationalist, believed in the nation as a progressive social and cultural program based on a single ethnicity and turned it into a highly rational and pragmatic project. In contrast, Akçura did not pursue an opposition from the front, like Ağaoğlu; He preferred to remain silent even if he did not approve the developments. According to this study, Ağaoğlu and Akçura are distinguished from their contemporaries in that they consider the salvation of the young Republic as an essentially modernist bourgeois nation-state project which should be fortified by socio-economic practices rather than by a heroic nation-state discourse.

Anahtar Kelimeler

Nation-state building, Pan-Turkism, national identity, Turkism, nationalism, Turkic immigrants

İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Nev-İ Şahsına Münhasır İki Münevver: Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş evresinde muhacir Türklerin rolü dikkat çekicidir. Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura genç Cumhuriyetin Batı tipi bir muasır medeniyet seviyesinde teşekkülü için oldukça rasyonel bir anlayışla Türklük temelli bir burjuva ulus devlet projesi peşinde olmuşlardır. Ağaoğlu, ulusu tarihsel anlamda evrimci ve ilerlemeci bir bağlamda tahayyül ederek modern bir milli inkişaf tasavvuruna gönül vermiştir. Ayrıca Ağaoğlu ülkede batı tipi bir liberal demokrasinin inşası için çaba sarf etmiş ve bu yönüyle muhalif diye damgalanarak yeni rejimin yaptırımlarına da
maruz kalmıştır. Akçura da inanmış bir burjuva rasyonalisti olarak ulusu tek bir etnisiteye dayalı ilerici bir toplumsal ve kültürel program biçiminde düşünmüş ve bunu hayli rasyonel ve pragmatik bir projeye tahvil etmiştir. Buna mukabil Akçura, Ağaoğlu gibi cepheden bir muhalefet yürütmemiş; gelişmeleri onaylamasa bile sessiz kalmayı tercih etmiştir. Bu çalışmaya göre Ağaoğlu ve Akçura, genç Cumhuriyetin selametini hamasi bir milli devlet söylevinden ziyade sosyo-ekonomik pratikler eliyle tahkim edilmesi gereken esasen modernist bir burjuva ulus-devlet projesinde görmeleri nedeniyle çağdaşlarından ayrıksı bir konumdadır.

Anahtar Kelimeler

Ulus-devlet inşası, Pan-Türkizm, milli kimlik, Türkçülük, milliyetçilik, muhacir Türkler

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (1972). Üç Medeniyet. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (1930). Serbest İnsanlar Ülkesinde. İstanbul: Sanayii Nefise Matbaası.
• Ağaoğlu, A. (2012). Hukuk-ı Esassiye Ders Notları. Haz. B. Erozan. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (2010). Mütareke ve Sürgün Anıları. Haz. E. Eğribel ve U. Özcan. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Ağaoğlu, S. (1998). Babamın Arkadaşları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akçura, Y. (1998). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akçura, Y. (1981). Yeni Türk Devletinin Öncüleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akçura, Y. (1978). Türkçülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi. İstanbul: Türk Kültür Yayını. Arai, M. (2001). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği. Çev. T. Güney. Ed. M. Ö. Alkan. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. İstanbul: İletişim Yayınları. 180-195.
• Aydın, S. (1993). Modernleşme ve Milliyetçilik. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Berkes, N. (1978). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları. Berkes, N. (1956). Unutulan Adam. Sosyoloji Konferansları (XIV): 194-203.
• Berktay, H. (1991). Dört Tarihçinin Portresi. Toplum ve Bilim (54/55): 19-47.
• Berktay, H. (1983a). Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuat Köprülü. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Berktay, H. (1983b). Tarih Çalışmaları. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 9). İstanbul: İletişim Yayınları. 2456-2473.
• Birsel, S. (1975). Kahveler Kitabı. İstanbul: Koza Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (1998). Türk Sağının Üç Hali. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Bozarslan, H. (2015). Türkiye Tarihi. Çev. I. Ergüden. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Coşar, S. (1997). Ahmet Ağaoğlu: Türk Liberalizminin Açmazları. Toplum ve Bilim (74): 155-175.
• Eğribel, E. ve Özcan, U. (2010). Mütareke, Sürgün ve İmparatorluğun Tasfiyesine Dair. Ahmet Ağaoğlu. Mütareke ve Sürgün Hatıraları. İstanbul: Doğu Kitabevi, 7-17.
• Emrence, C. (2006). 99 Günlük Muhalefet: Serbest Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erozan, B. (2012). Hukuk-ı Esasiye Ders Notları Üzerine: Ahmet Ağaoğlu, Siyasal ve Entelektüel Bağlam. Haz. B. Erozan. Ahmet Ağaoğlu ve Hukuk-ı Esasiye Ders Notları. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. 19-76.
• Erozan, B. (2011). Ahmet Ağaoğlu ve ‘Nizamlı Hürriyet’: Bir Cumhuriyetçi Yorum Denemesi. Doğu Batı (57). 197-223.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930). Çev. A. Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Georgeon, F. (1996). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876–1935). Çev: A. Er. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Georgeon, F. (2002). Yusuf Akçura. Ed. T. Bora. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Milliyetçilik (Cilt 4). İstanbul: İletişim Yayınları. 505-514.
• Kadıoğlu, A. (1999). Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Landau, J. M. (1999). Pantürkizm. Çev. M. Akın. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Meriç, C. (1998). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öğün, S. S. (2000). Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih Bağlamında Milliyetçilik. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Öğün, S. S. (1995). Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Özcan, U. (2002). Ahmet Ağaoğlu ve Rol Değişikliği: Yüzyıl Dönümünde Batıcı Bir Aydın. İstanbul: Donkişot Yayınları.
• Özdoğan, G. G. (2001). “Turan”dan “Bozkurt”a. Çev. İ. Kaplan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkan, A. (2005). Yusuf Akçura ve Ahmet Ağaoğlu’nun Türkiye’nin Kültür ve Düşünce Hayatına Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE.
• Poulton, H. (1999). Silindir Şapka, Bozkurt ve Hilal. Çev. Y. Alogan. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Sakal, F. (1999). Ağaoğlu Ahmed Bey. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sarınay, Y. (2004). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Shissler, A. H. (2005). İki İmparatorluk Arasında: Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye. Çev. T. Ulaş-Belge. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Soysal, A. G. (2001). Ahmet Ağaoğlu. Ed. M. Ö. Alkan. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Cilt 1). İstanbul: İletişim Yayınları. 202-207.
• Soysal, A. G. (2001). Tatarlar Arasında Türkçülük. Ed. M. Ö. Alkan. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Cilt 1). İstanbul: İletişim Yayınları. 196-213.
• Süleymanlı, M. (2010). Ahmet Ağaoğlu’nun Zihniyetine Tesirleri Bakımından Sürgün Yılları. Ahmet Ağaoğlu. Mütareke ve Sürgün Hatıraları. İstanbul: Doğu Kitabevi, 33-46.
• Swietochowski, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. Çev. N. Mert. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Şimşir, B. N. (1985). Malta Sürgünleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Toprak, Z. (1995). Milli İktisat-Milli Burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uyar, H. (1997). Ağaoğlu Ahmet’in Akın Gazetesi. Toplumsal Tarih (41). 43-50.
• Ülken, H. Z. (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Üstel, F. (1997). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, M. (2002). Ahmet Ağaoğlu. Ed. U. Kocabaşoğlu. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Moderleşme ve Batıcılık (Cilt 3). İstanbul: İletişim Yayınları. 304-313.