Quota Procedure in Foreign Trade Control and Its Impact on the Domestic Economy

Yıl 2023, , 41 - 63, 20.06.2023

Kader Akdağ Sarı

https://doi.org/10.36484/liberal.1214567

Öz

The Republican administration had taken independent and effective decisions in foreign trade since the restrictions imposed by the Treaty of Lausanne on Turkish foreign trade ended in 1929. In the same years, the government tried to implement regulations that would control the increasing foreign trade deficit caused by the Great Depression. One of the most important measures had been the Quota and Barter Procedure, which was put into effect in 1931 with the law numbered 1873. While the structure of imports changed from 1933 to 1938 as a result of the foreign trade interventions, Turkey had had foreign trade surpluses since the 1930s. However, this method damaged the developing trade and industry sectors in the country. In addition to the restriction on imported raw materials, the disruptions in the procedure reduced production.
The objective of the study is to investigate how the various economic sectors were affected by the Quota and Barter Procedure, one of the protectionist and restrictive policies on international commerce in the 1930s.

Anahtar Kelimeler

Quota and Barter Procedure, Intervention, Foreign Trade, Protectionism

Dış Ticaret Kontrolünde Kontenjan Usulü ve İktisadi Hayata Etkisi

Öz

Lozan Antlaşması’nın Türk dış ticareti üzerinde getirmiş olduğu kısıtlamaların 1929 yılı itibariyle son bulmasıyla, Cumhuriyet idaresi dış ticarette bağımsız ve etkin kararlar almış, yine aynı yıllarda Dünya Ekonomik Buhranının sebep olduğu artan dış ticaret açığını kontrol altına alacak düzenlemeleri hayata geçirmeye çalışmıştır. En önemli tedbirlerden biri de 1931’de 1873 sayılı kanunla uygulamaya konan Kontenjan Usulü’dür. Dış ticaret üzerindeki müdahalelerle 1933’den 1938’e kadar ithalatın yapısı değişirken, 1930’lardan itibaren Türkiye dış ticaret fazlası vermiştir. Ancak Kontenjan ve Takas Usulü, yurtiçinde gelişmekte olan ticareti ve sanayi kesimini zarara uğratmıştır. İthalatı yapılan hammaddelerin kısıtlanmasının yanı sıra usuldeki aksaklıklar, üretimin azalması sonucunu doğurmuş, oluşan belirsizlik ortamı, ticari faaliyetlerin aksamasına sebep olmuştur.

Çalışmanın amacı; 1930’lu yıllarda dış ticaret üzerindeki korumacı tedbirlerden Kontenjan ve Takas Usulü’nün, iç piyasada ticaretten sanayiye her türlü iktisadi kesim üzerindeki etkilerinin incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Kontenjan ve Takas Usulü, Müdahale, Dış Ticaret, Korumacılık

Kaynakça

• BCA. (1932, Temmuz 13). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı), Yer Numarası: 30.51.19.
• BCA. (1932a, Eylül 18). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı), Yer numarası: 31.62.13
• BCA. (1932b, Kasım 16). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı), Yer numarası: 31-70-10.
• BCA. (1932c, Kasım 16). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı), Yer Numarası: 31-70-6.
• BCA. (1933a, Ekim 3). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı)., Yer numarası: 39.69.2
• BCA. (1933b, Ekim 12). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı)., Yer Numarası: 39.70.7
• BCA. (1935, Şubat 17). (30-18-1-2 Kararlar Daire Başkanlığı)., Yer Numarası: 52-11-14.
• TBMMZC, İ:9, C X, 26.11.1932.
• TBMMZC, İ:49, C:8, 19.5.1932.
• TBMMZC, İ:50, C XV,15.5.1933.
• TBMMZC, İ:51, C XV, 16.5.1933.
• TBMMZC, İ:53, C XV, 18.5.1933.
• TBMMZC, İ:65, C XVIII, 26.5.1937.
• Adnan. (1933, Şubat 11). İktisat vekilinin tetkikleri. Son Posta, 1.
• Ahmet Şükrü. (1932, Temmuz 23). Altı aylık ticaret muvazenesi lehimizedir. Milliyet, 1.
• Akşam. (1931, Aralık 17). Kaçakçılıkla mücadele, 2.
• Akşam. (1932a, Mart 17). Kontenjan değişmiyor, 1.
• Akşam. (1932b, Nisan 8). İthal edilecek malın tüccara taksimi isteniyor, 1.
• Akşam. (1932c, Nisan 9). İzmirde kahve buhranı, 5.
• Akşam. (1932d, Eylül 6). Harici ticaretimiz, 1-2.
• Akşam. (1935, Eylül 10). 22 bin travers girecek mi?, 5.
• A.S. (1932, Eylül 8). Millî Sanayi Birliğinde Bir kaç saat. Vakit, 8.
• Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1969). 1927 Sanayi Sayımı.Ankara.
• Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. (1939). İstatistik Yıllığı 1938-39. İsanbul: Hüsnütabiat Basımevi.
• Boratav, K. (1974). 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, K. (2011). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009 (15. bs). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Cevat Nizami. (1932, Eylül 9). Kontenjan. Akşam, 1-2.
• Cumhuriyet. (1929a, Mart 8). İthalat artıyor, 2.
• Cumhuriyet. (1929b, Temmuz 3). Manifatura ithalatının fazlalığı fena neticeler veriyor, 2.
• Cumhuriyet. (1932a, Kanunisani). Gümrük varidatımız 20.000.000 lira tutacak, 1.
• Cumhuriyet. (1932b, Şubat 29). Şekerden sonra kahve ve limon ihtikârı, 3.
• Cumhuriyet. (1933a, Mart 6). Kâğıt ve demir gelmiyor!, 4.
• Cumhuriyet. (1933b, Mayıs 30). Küçük paketlerle yapılan ithalat., 2.
• Cumhuriyet. (1933c, Eylül 16). Dünya buhranı, Türkiye ve diğer memleketler, 4.
• Cumhuriyet. (1933d, Eylül 21). Yeni kararnamenin faydaları, 1.
• Cumhuriyet. (1934a, Mayıs 1). Kambiyo, kontenjan tedbirlerinin esbabı, 3.
• Cumhuriyet. (1934b, Haziran 21). İhracat tacirleri ne istiyorlar?, 2.
• Cumhuriyet. (1934c, Haziran 22). Tarihi evrak, 3.
• Cumhuriyet. (1934d, Aralık 12). Sanayicilerin kongresi, 3.
• Felek. (1932, Ekim 20). Bozguncu Esnaf. Milliyet, 4.
• Halil Murat. (1931, Kasım 28). Memleket iktisadiyatını korumak için cezrî tedbirler, şiddetli icraata lüzum vardır.. Milliyet, 4.
• İstanbul Ticaret Odası. (2012). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu İstanbul Ticaret Odası 1923- 1960 (U. Gülsoy & B. Nazır, Ed.). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Kanuntbmmc01001873.pdf. (t.y.). Geliş tarihi 05 Kasım 2022, gönderen https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc010/kanuntbmmc010/kanuntbmmc01001873.pdf
• Kaymakçı, Ö. B. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarihi, Düşünsel Bir Deneme: Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kazgan, G. (1977). Türk Ekonomisinde 1927-35 Depresyonu, Kapital Birikimi ve Örgütleşmeler. Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları 1923-1938 içinde (ss. 231-274). İstanbul: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayını.
• Kazgan, G. (2013). Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2009) “Ekonomi Politik” Açısından Bir İrdeleme (4. bs). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Keyder, Ç. (1992). Türk Demokrasisinin Ekonomi Politiği. İ. C. Schich & E. A. Tonak (Ed.), Geçiş Sürecinde Türkiye içinde (ss. 38-75). İstanbul: Belge Yayınları.
• Keyder, Ç. (2010). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (16. bs). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurun. (1935, Ağustos 15). Takas yolsuzluğu, 1.
• Mango, A. (2012). Atatürk Modern Türkiye’nin kurucusu (F. Doruker, Çev.; 9. bs). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mehmet Asım. (1932, Mart 24). Kontenjan usulü ve iktisadi hayatımız. Vakit, 1-2.
• Milliyet. (1932a, Ocak 10). Biriken paketler ancak üç ayda çıkabilecek!, 3.
• Milliyet. (1932b, Nisan 5). Limon bulmak kabil olmuyor, 6.
• Milliyet. (1932c, Mayıs 6). Kontenjan kaçakçılığı., 2.
• Milliyet. (1932d, Mayıs 15). Şeker az mı kalacak, 3.
• Milliyet. (1932e, Mayıs 17). İstanbulun şekerleri taşraya gönderiliyor, 3.
• Milliyet. (1932f, Temmuz 14). Talimatname bekleniyor, 3.
• Milliyet. (1932g, Ağustos 17). Kontenjandan zarar görmüş vaziyette değiliz, 2.
• Milliyet. (1932h, Ağustos 28). Fabrikacılar yarın toplanıyor, 6.
• Milliyet. (1932i, Ağustos 30). Fabrikacılar dün vaziyeti görüştüler, 3.
• Milliyet. (1932j, Kasım 20). 16 Teşrinisaniye kadar beyannamesi verilen eşya son tahdit listesinden istisna edildi, 1.
• Milliyet. (1933a, Ağustos 24). Takas usulü niçin kaldırıldı?, 1-5.
• Milliyet. (1933b, Ekim 8). Kontenjana çay konacak, 3.
• Pamuk, Ş. (2011). 20. Yüzyıl Türkiye’sinde İktisadi Değişim: Bardağın Yarısından Fazlası Dolu Mu? R. Kasaba (Ed.), & Z. Bilgin (Çev.), Türkiye Tarihi 1839-2010: Modern Dünyada Türkiye: C. IV içinde (ss. 275-311). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Seyfi, A. R. (1934, Kânunusani). Türkiye’de 1933 İktisat Senesi Mühim Hâdiseleri. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, 50, 17-21.
• Silier, O. (1975). 1920’lerde Türkiye’de Milli Bankacılığın Genel Görünümü. Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler/ Tartışmalar 1973 (ss. 485-533). Ankara: Mars Matbaası.
• Son Posta. (1932a, Mart 4). Bulgarlara satılan evrak, 3.
• Son Posta. (1932b, Mart 11). Takas komisyonu üç esas üzerinde duruyor, 1.
• Son Posta. (1932c, Mart 11). Tarihi evrak sefaretimize iade edildi, 3.
• Son Posta. (1932d, Mart 20). İster inan ister inanma, 3.
• Son Posta. (1932e, Mart 22). Takas meselesi, mühim bir meseledir, 2.
• Son Posta. (1932f, Mayıs 15). Kırtasiyecilikten vazgeçmeliyiz, 2.
• Son Posta. (1932g, Haziran 27). Piyasamızda birtakım sahte tacirler türedi, 1.
• Son Posta. (1932h, Temmuz 11). Tarihi evrak nihayet müzeye teslim edildi, 10.
• Son Posta. (1932i, Temmuz 22). Çorapçılar, 1.
• Son Posta. (1932j, Ağustos 24). Fabrikacılar müşkül vaziyette kaldıklarını ileri sürdüler, 3.
• Son Posta. (1932k, Ağustos 25). Memleketin iktisadiyetile oynuyorlar, 3.
• Son Posta. (1932l, Eylül 4). Gümrük idaresinde beklenilmiyen bir mesele çıktı, 1.
• Son Posta. (1932m, Eylül 6). Piyasadaki Bedbinlik kökünden izale edilecek, 1.
• Son Posta. (1932n, Eylül 8). Fabrikaların hükümetten istedikleri şey anlaşıldı!, 1, 14.
• Son Posta. (1932o, Eylül 9). Planlı iktisat siyasetine doğru. Son Posta, 3.
• Son Posta. (1932p, Eylül 13). Tacirler, fabrika işletenlere ayni fikirde değil!, 11.
• Son Posta. (1932q, Eylül 16). Bize kabahat bulanlara hayret ediyoruz, 1, 11.
• Son Posta. (1932r, Eylül 18). Kontenjan sisteminin kusurları, 3.
• Son Posta. (1932s, Eylül 19). Kararlar verildi: Vekiller Heyeti vesika ticaretini ilga etti, 1.
• Son Posta. (1932t, Eylül 27). İster inan ister inanma, 3.
• Son Posta. (1932u, Ekim 11). İster inan ister inanma, 3.
• Son Posta. (1933, Haziran 2). Gümrükte İthalât Dünden itibaren durdu, 1.
• Son Posta. (1935a, Şubat 19). Kaşar peyniri mi? Kaşkaval peyniri mi?, 3.
• Son Posta. (1935b, Haziran 26). Takas yolsuzluğu tahkikatı sona erdi, 2.
• Son Posta. (1935c, Ağustos 7). Takas Yolsuzluğu, 2.
• Tekeli, İ., ve İlkin, S. (1982). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi İdari İlimler Fakültesi Yayını.
• Tezel, Y. S. (1977). 1923-1938 Döneminde Türkiye’nin Dış İktisadi İlişkileri. Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları 1923-1938 içinde (ss. 193-229). İstanbul: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayını.
• Tunçay, M. (1992). T.C.’nde Tek, Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931) (3. bs). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Vakit. (1932a, Mart 12). İhtikâr meseleleri, 6.
• Vakit. (1932b, Eylül 19). Sanayiciler memnun!, 1.
• Vakit. (1932c, Aralık 7). Kontenjan, 3.
• Vakit. (1933a, Şubat 12). Kontenjan kaçakçılığı nasıl yapılıyor?, 3.
• Vakit. (1933b, Ağustos 24). Takas kaldırıldıktan sonra borsada, 10.
• Vakit. (1934, Mart 4). Takas yolsuzluğu, 3.