Devlet Başkanı ve Siyasî Parti İlişkisi Üzerine

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 91-92, 113 - 142, 29.12.2018

M. Erkut Ayvaz

Öz

Bu çalışmada geçmişte Türkiye’nin gündeminde yer almış olan “siyasî parti üyeliği bulunan cumhurbaşkanı/devlet başkanı” konusuna işaret edilecektir. Bu sebeple Türkiye’nin yeni sistem arayışında bir tercih olabileceğine yönelik geçmişte tartışılan, “partili cumhurbaşkanlığı” üzerinde durularak, karşılaştırmalı bir perspektif sunulmaya çalışılacaktır. Bu doğrultuda Türkiye’deki “partili cumhurbaşkanlığı” meselesine tarihsel bir bakış açısıyla değinildikten sonra, üç demokratik hükûmet sistemi olarak kabul edilen başkanlık, parlamenter ve yarı başkanlık sistemlerindeki devlet başkanı – siyasî parti ilişkisine yönelik genel bir çerçeveye işaret edilecektir. Son olarak ise partili cumhurbaşkanlığı mefhumunun yarı başkanlık sisteminin geçerli olduğu ülke örneklerindeki işlevselliği üzerinde durularak iki yarı başkanlık sistemi örneği ele alınacaktır. Zira devletin başı olan devlet başkanının siyasî partilerle olan ilişkisinin en dikkat çekici ve etkili olduğu örnekler –mevcut Türk tipi başkanlık sistemi şimdilik dikkate alınamadığı varsayılarak– yarı başkanlık sistemi uygulamalarıdır.

Anahtar Kelimeler

Devlet Başkanı, Cumhurbaşkanı, Siyasî Parti İlişkisi, Yarı Başkanlık, Başkanlık, Başkanlaşma

On the Relations Between the President and the Political Party

Öz

This paper will focus on one of Turkey’s most debated topics based on the problem of its governmental system, namely the political party membership of the president. By this, firstly, Turkey’s near past, during which the president has been a member of a political party, will be briefly addressed. Following this, a general framework regarding the three democratic systems of government will be drawn; parliamentary, presidential, and semi-presidential systems. In this sense, the president-party relations in those systems will be elaborated as well. Finally, two semi-presidential examples will be addressed due to the fact that the phenomenon of a president, who is a member of a political party, is most effective in a semi-presidential system –until detailed works on Turkey’s current presidential system will be published.

Anahtar Kelimeler

President-Party Relations, Presidentialism, Semi-Presidentialism, Presidentialization

Kaynakça

• ABERG, Jenny ve Thomas Sedelius, “A Systematic Review of Semi-Presidential Studies: Struggling to Move beyond Linz”, ECPR Conference Paper, 2016.
• ABULABAN, Abdurrahman, The Presidentialisation of Turkish Parliamentary Democracy, ECPR Conference Paper, 2000.
• ARSLAN, Ali, “Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı ile Siyasî Parti Üyeliğinin Birbirinden Ayrılması Süreci (1923-1961)”, atam.gov.tr, www.atam.gov.tr/dergi/sayi-34/turkiyede-cumhurbaskanligi-ile-siyasi-parti-uyeliginin-birbirinden-ayrilmasi-sureci-1923-1961 (Erişim: 21 Ekim 2018)
• ARSLAN, Ali, “Partili Cumhurbaşkanlığı”, Hukukçular Birliği Dergisi, 9 Haziran 2014 www.hukukbir.com/partili-cumhurbaskanligi (Erişim: 20 Ekim 2018)
• ARTER, David, “Finland”, Ed. Robert Elgie, Semi-Presidentialism in Europe, Oxford Univ. Press, New York 1999, s. 48-66.
• ASLAN, Ali, “Türkiye için Başkanlık Sistemi. Demokratikleşme, İstikrar, Kurumsallaşma”, SETA Analiz, Sayı: 122, Nisan 2015.
• AYVAZ, M. Erkut, “How Do We Remember Adnan Menderes in Contemporary Turkish Politics?”, The New Turkey, 19 Eylül 2018 https://thenewturkey.org/how-do-we-remember-adnan-menderes-in-contemporary-turkish-politics/ (Erişim: 20.10.2018).
• AYVAZ, M. Erkut, “Sistem sorununun çözümünde yarı başkanlık modeli”, Star Açık Görüş, 29 Mayıs 2016.
• AYVAZ, M. Erkut, “Cumhurbaşkanlığını doğru kavramsallaştırmak”, Yeni Şafak, 2 Aralık 2016.
• AYVAZ, M. Erkut, “Ulusal meclis seçimleri ve Macron’un ilk ‘partili’ sınavı”, AA, 24 Mayıs 2017 https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/ulusal-meclis-secimleri-ve-macronun-ilk-partili-sinavi/825008 (Erişim: 19.10.2018).
• BABACAN, Nuray, “Mustafa Şentop: Yarı Başkanlık bize daha uygun”, Hürriyet, 30 Ocak 2015 www.hurriyet.com.tr/gundem/mustafa-sentop-yari-baskanlik-bize-daha-uygun-28081587 (erişim: 20 Kasım 2018).
• BACHELOT Carole ve Florance Haegel, “The Presidentialization of Dominant Parties in France”, içinde: Gianluga Passarelli (ed.), The Presidentialization of Political Parties, ss. 88-106.
• BELGE, Murat, Militarist Modernleşme – Almanya, Japonya ve Türkiye, İletişim Yayınları, 3. baskı, İstanbul 2012.
• BERNSTEIN, Jonathan,, “Obama Is Partisan. So What?”, BloombergView, 11 Eylül 2015, https://www.bloomberg.com/view/articles/2015-09-11/obama-is-partisan-so-what- (Erişim: 20 Ekim 2018)
• BLUME, Georg, “Ein Jahr Macron: Die Kritik am König wächst”, Spiegel Online, 7 Mayıs 2018 www.spiegel.de/politik/ausland/frankreich-emmanuel-macron-ein-jahr-im-amt-viel-kritik-a-1206649.html (Erişim: 19.10.2018)
• BUCUR, Cristina, “Cabinet ministers under competing pressures: Presidents, prime ministers, and political parties in semi-presidential systems”, Comparative European Politics, Mart 2017, Cilt 15, Sayı 12, ss. 180-203.
• BUCUR, Cristina ve Jose Antonia Cheibub, “Presidential Partisanship in Government Formation: Do Presidents Favor Their Parties When They Appoint the Prime Minister?”, Political Research Quarterly, 2017, Vol 70, Issue 4, ss. 1-15.
• ÇAKIRÖZER, Utku, “Prof. Kalaycıoğlu: Başbakan’ın İsteği Demokrasiye Aykırı”, Cumhuriyet, 8 Haziran 2012.
• CLIFT, Ben, “Dyarchic Presidentialization in a Presidentialized Polity: The French Fifth Republic”, Ed. Thomas Poguntke ve Paul Webb, The Presidentialization of Politics, Oxford University Press, New York 2005, ss. 221-245.
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan AK Parti’ye Üye Oldu”, AA, 2 Mayıs 2017 https://www.aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/cumhurbaskani-erdogan-ak-partiye-uye-oldu/809584. (Erişim: 20 Ekim 2018) ;
• DIKEN, “Anayasa Komisyonu Başkanı Şentop: Fransa modeline yakınız, ‘yarı başkanlık’ tartışılabilir.” 22 Şubat 2016 www.diken.com.tr/anayasa-komisyonu-baskani-sentop-fransa-modeline-yakiniz-yari-baskanlik-tartisilabilir/ (Erişim: 20 Kasım 2018).
• DOWDING, Keith, “Beneath the surface: Replies to three critics”, Parliamentary Affairs, 2013, Sayı: 63, ss. 663–672.
• DURAN, Burhanettin ve diğerleri (edit.), Türkiye’de Siyasal Sistemin Dönüşümü ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi, SETA Yayınları, İstanbul 2017.
• ELGIE, Robert, “France”, Ed. Robert Elgie, Semi-Presidentialism in Europe, Oxford Univ. Press, New York 1999, ss. 67-85.
• ELGIE, Robert ve diğerleri, “Proximity, Candidates, and Presidential Power: How Directly Elected Presidents Shape the Legislative Party System”, Political Research Quarterly, 2014, Cilt 67, Sayı 3, ss. 467-477.
• ELGIE, Robert ve Gianluca Passarelli, “Presidentialisation: One Term, Two Uses – Between Deductive Exercise and Grand Historical Narrative”, Political Studies Review, 2018.
• ELGIE, Robert, Semi-Presidentialism, Sub-Types and Democratic Performance, Oxford University Press, New York 2011.
• ELGIE, Robert, “Three waves of semi-presidential studies”, Democratization, Cilt 23, Sayı 1, 2016, ss. 49-70.
• EYÜBOGLU, Ercan, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru”, içinde: İhsan Kamalak (ed.), (Yarı)Başkanlık Sistemi ve Türkiye: Ülkeler, Deneyimler ve Karşılaştırmalı Analiz, Kalkedon Yayınları, İstanbul 2014, ss. 111-221.
• FARREL, Martin F., “Republic of Finland”, Neil Schlager and Jayne Weisblatt (edit.), World Encyclopedia of Political Systems and Parties, 4. Baskı, Infobase Publ., New York 2006, ss. 433-445.
• GÖZLER, Kemal, Cumhurbaşkanı Hükûmet Çatısması, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa 2000.
• GÖZLER, Kemal, Devlet Başkanları: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa 2001.’
• GROTZ, Florian ve Ferdinand Müller-Rommel, “Präsidenten und Regierungen in der Vergleichenden Politikwissenschaft”, Ed. Lauth, Hans-Joachim, Kneuer, Marianne, Pickel, Gert, Handbuch Vergleichende Politikwissenschaft, Springer Fachmedien, Wiesbaden 2016, ss. 483-495.
• GÜLENER, Serdar ve Nebi Miş, “Cumhurbaşkanlığı Sistemi”, SETA Analiz, Sayı: 190, Şubat 2017.
• GÜLENER, Serdar, “Partili cumhurbaşkanlığı ne anlama geliyor?”, Sabah, 12 Aralık 2015.
• GÜR, Serap, Presidentialism: What it Holds for the Future of Turkey, Doktora Tezi, Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College, Dept. of Political Science, 2015.
• HARTMANN, Jürgen ve Udo Kempf, Staatsoberhäupter in Demokratien, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2011.
• HEPER, Metin ve Menderes Çınar, “Parliamentary Government with a Strong President: The Post-1989 Turkish Experience”, Political Science Quarterly, Sayi 111 (Güz 1996), ss. 483-503.
• HEPER, Metin, “The Executive in the Third Turkish Republic, 1982-1989”, Governance, 3, 3 (Temmuz 1990), ss. 299-319.
• HÜRRIYET, “‘Türkiye’nin yönetim sistemi fiilen değişmiştir’”, 15 Ağustos 2015.
• İÇENER, Zeyneb Çağlıyan, Presidents, the State and “democracy” in Turkey the Ideas and Praxis of Süleyman Demirel, Basılmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara 2010.
• JOCHEM, Sven, Die politischen Systeme Skandinaviens, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2012.
• KARVONEN, Lauri, “The Personalization of Politics: A Study of Parliamentary Democracies”, Colchester, UK: ECPR Press, 2010.
• KÖKER, Levent, “Yeni Anayasa Sürecini İzleme Raporu: Yeni Anayasada Temel İlkeler ve Hükümet Sistemi Tercihi”, TESEV Raporu, Ekim 2013.
• KÜÇÜK, Adnan, “Türkiye’de Partili Cumhurbaşkanlığı Dönemi”, Hür Fikirler, 4 Temmuz 2018 (Erişim: 25.11.2018) www.hurfikirler.com/turkiyede-partili-cumhurbaskanligi-donemi/
• LIN, Jih-wen, “The Rules of Electoral Competition and the Accountability of Semi-Presidential Governments”, Ed. Robert Elgie, Sophia Moestrup, Yu-Shan Wu, Semi-Presidentialism and Democracy, Palgrave Macmillan, Hampshire 2011, ss. 61-79.
• LOBO, Marina Costa, Personality Goes a Long Way, in: Government and Opposition, Ocak 2018, Cilt 53, Sayı 1, ss. 159-179.
• MAINWARING, Scott, “The Presidentialism, Multipartism, and Democracy: The Difficult Combination”, Comparative Political Studies, 07/1993; 26(2), ss. 198-228. MAINWARING, Scott ve Aníbal Pérez-Liñán, “Cross-Currents in Latin America”, Journal of Democracy, Vol. 26, Number 1, January 2015.https://www.researchgate.net/publication/273352913_Cross-Currents_in_Latin_America (Erişim: 14.08.2018)
• MİŞ, Nebi Ali Aslan, M. Erkut Ayvaz ve Hazal Duran, Dünyada Başkanlık Sistemi Uygulamaları, SETA Rapor, 2. Baskı, İstanbul 2016.
• MİŞ, Nebi, “Erdoğan’ın AK Partiye Dönüşünün Anlamı”, TürkiyeGazetesi, 29 Nisan 2017.
• MİŞ, Nebi ve M. Erkut Ayvaz, “Demokratik Hükümet Sistemlerinde Devlet Başkanı/Cumhurbaşkanı Siyasal Parti İlişkisi”, Ed. Burhanettin Duran ve Nebi Miş, Türkiye’de Siyasal Sistemin Dönüşümü ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi, SETA Yayınları, İstanbul 2017, ss. 281-319.
• ÖZBUDUN, Ergun, “Başkanlık Sistemi ve Türkiye”, Liberal Perspektif Analiz, Sayı: 1, Özgürlük Araştırmaları Derneği, Ankara 2015.
• ÖZBUDUN, Ergun, “The Status of the President of the Republic under the Turkish Constitution of 1982: Presidentialism or Parliamentarism?”, State, Democracy and the Military: Turkey in the 1980s, içinde: Metin Heper ve Ahmet Evin (edit.), Walter de Gruyter, Berlin ve New York 1988.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Devlet Krizi: TC Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, AFA Yayınları, İstanbul 1989.
• ÖZSOY, Şule, Başkanlı Parlamenter Sistem: Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçildiği Parlamenter Hükümet Modeli ve Türkiye için Tavsiye Edilebilirliği, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2009.
• PASSARELLI, Gianluca (edit.), The Presidentialization of Political Parties. Organizations, Institutions and Leaders, Palgrave Macmillan, New York 2015.
• PÉREZ-LIÑÁN, Aníbal, Presidential Impeachment and the Political Instability in Latin America, Cambridge University Press, Cambridge 2007.
• http://www.academia.edu/2310737/Presidential_Impeachment_and_the_New_political_Instability_in_Latin_America (Erişim: 11.10.2017)
• POGUNTKE, Thomas ve Paul Webb, “The Presidentialization of Politics in Democratic Societies: A Framework for Analysis”, Ed. Thomas Poguntke ve Paul Webb, The Presidentialization of Politics, Oxford University Press, New York 2005, ss. 1-25.
• PÜTZ, Christine, Parteienwandel in Frankreich, Präsidentschaftswahlen und Parteien zwischen Tradition und Anpassung, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2004.
• PÜTZ, Christine, “Rolle und Funktion der Parteien in der V. Republik”, Ruß, Sabine / Schild, Joachim / Schmidt, Jochen / Stephan, Ina (edit.): Parteien in Frankreich. Kontinuität und Wandel in der V. Republik, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2000, ss. 77-98.
• RIEMER, Neal ve Douglas W. Simon, The New World of Politics: An Introduction to Political Science, Collegiat Press, San Diego 1997.
• SABAH, “Cumhurbaşkanı Erdoğan Resmen Yeniden AK Parti Genel Başkanı”, 21 Mayıs 2017 https://www.sabah.com.tr/gundem/2017/05/22/erdogan-yeniden-genel-baskan. (Erişim: 20 Ekim 2018)
• SAMUELS, David J., “Presidentialized Parties”, Comparative Political Studies, 2002, Vol.35(4), ss. 461-483.
• SAMUELS, David J. ve Matthew S. Shugart, Presidents, Parties and Prime Ministers, Cambridge University Press, New York 2010.
• SEDELIUS, Thomas, “The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers. Semi-Presidentialism in Central and Eastern Europe”, (Örebro Studies in Political Science 15, 2006), s. 20.
• SKACH, Cindy, Borrowing Constitutional Designs: Constitutional Law in Weimar Germany and the French Fifth Republic, Princeton University Press, Princeton, NJ 2009.
• SKINNER, Richard M., Barack Obama and the Partisan Presidency: Four More Years?, Society, Vol. 49, No. 4 (2012), ss. 423-429.
• SKINNER, Richard M., “Barack Obama and the Partisan Presidency”, Ed John C. Green ve Daniel J. Coffey, The State of the Parties: The Changing Role of Contemporary American Parties, Lunham: Rowman & Littlefield Publ., ABD 2011, ss. 309-322.
• SKINNER, Richard M., “George W. Bush and the Partisan Presidency”, Political Science Quarterly, Cilt: 123, Sayı: 4, Kış 2008-09, ss. 605-622.
• SOMER, Murat, “Muhalefet alternatif başkanlık modelini önermeli”, Al Jazeera Türk, 30 Kasım 2015. http://www.aljazeera.com.tr/gorus/muhalefet-alternatif-baskanlik-modelini-onermeli (erişim: 20 Kasım 2018).
• TAVITS, Margit, Presidents with Prime Ministers. Do Direct Elections Matter?, Oxford Univ. Press, New York 2008.
• USLU, Hasan Faruk, De Facto Presidentialization in Turkey Under Erdoğan’s Leadership, Basılmamış Doktora Tezi, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2015.
• YAZICI, Serap, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013.
• YILMAZ, Turan, “Başkanlıkta Fransız modeline dönüş”, Hürriyet, 22 Şubat 2016.
• YÜKSEL, Cüneyt, “Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri”, Yasama Dergisi, 2013, Sayı 25, ss. 38-70.
• ZAZNAEV, Oleg, “Understanding Semi-Presidentialism in Political Science: A Review of the Latest Debate”, World Applied Sciences Journal, 2014, Cilt: 30, Sayı: 2, ss. 195-198.
• “1924 Anayasası”, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm (Erişim 3 Mayıs 2016).