Erken Dönem Cumhuriyet’te Ahmet Ağaoğlu’nun Kemalizm’i Liberal Perspektiften Yorumlama Çalışmaları

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 90, 35 - 57, 15.06.2018

Salih Zeki Haklı

Öz

Türkiye’de Tek Parti Dönemi olarak adlandırılan 1923 ilâ 1946 yılları arasında sadece milliyetçi, devletçi ve sosyalist görüşlerin hâkim olduğuna ilişkin genel bir kanaat bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar bu dönemde mezkûr ideolojilerle birlikte liberal görüşlerin de etkin konuma sahip olduğunu göstermektedir. Nitekim Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında siyasî, idarî ve akademik sahada önemli görevler üstlenmiş Ahmet Ağaoğlu’nun fikirleri incelendiğinde, liberal düşüncenin Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki durumu ve etkinliği hususunda belirli bir görüşe ulaşmak mümkündür. Ahmet Ağaoğlu, bir fikir adamı olduğu kadar aynı zamanda aktif siyasetin de içine yer almış birisidir. Bu nedenle onun liberalizmle olan ilişkisi sadece entelektüel bir ilgiyle sınırlı kalmamakta ve ‘devleti kurtarmak’ eksenindeki Türk modernleşmesinin temel kaygısıyla kesişmektedir. Bu çalışmamızda eserlerinden hareketle Ağaoğlu’nun bireycilik, hürriyet, demokrasi ve devletçilik kavramlarını nasıl yorumladığı ve de Kemalizm’i liberal açıdan yorumlama gayreti incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Ağaoğlu, Kemalizm, Tek Parti Dönemi, Türk Liberalizmi, Bireycilik, Devletçilik

The Efforts of Liberal Interpretation of Kemalism by Ahmet Agaoglu in the Early Republican Period of Turkey

Öz

There is a widely common acceptance that merely nationalist, statist and socialist notions had dominated politics in the Early Republican Period between 1923 and 1946 which is called as Single-Party Era in Turkey. A certain number of studies has displayed that not only these ideologies had an influential position but also liberalism had a strong voice during the period. A thorough analysis of the writings of Ahmet Agaoglu who performed important duties in politics, administration and academia would possibly lead to a particular view with regard to the effectiveness of liberalism in the early period of Turkish Republic. Ahmet Agaoglu was an intellectual as well as he was actively involved in politics. So, his dealing with liberalism had not only been limited to intellectual interests but also had intersected with the primary concerns of ‘Rescuing the State’ in the axis of Turkish modernization. In this article, with reference to Ağaoğlu’s pieces, his efforts to interpret Kemalism in accordance with liberalism and how he interpreted the notions of individualism, freedom, democracy and statism will be examined.Keywords: Electoral systems, Majority systems, Proportional representation systems, electoral alliance, Presidential government system.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Agaoglu, Kemalism, Single Party Era in Turkey, Turkish Liberalism, Individualism, Statism

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmet, Serbest İnsanlar Ülkesinde, Sanayii Nefise Matbaası, İstanbul 1930.
• AĞAOĞLU, Ahmet, Devlet ve Fert, Sanayiinefise Matbaası, İstanbul 1933.
• AĞAOĞLU, Ahmet, “Bir İzah”, Kooperatif Dergisi Seçilmiş Makaleler, İstanbul 1933, Sayı: 8, ss. 136-139.
• AĞAOĞLU, Ahmet, Ben Neyim, ?, İstanbul 1939.
• AĞAOĞLU, Ahmet, Gönülsüz Olmaz, ?, Ankara 1941.
• AĞAOĞLU, Ahmet, İhtilal mi İnkılap mı?, Alaeddin Kıral Basımevi, Ankara 1942.
• AĞAOĞLU, Ahmet, Üç Medeniyet, Doğu Kitapevi, İstanbul 2013.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İnkılap ve Kadro, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
• BAKIREZER, Güven, “Batı Medeniyeti Hayranı Liberal Bir Aydının Çelişkisi ve Sınırları: Ahmet Ağaoğlu”, Toplumsal Tarih, İstanbul 1997, Sayı: 41, ss. 36-42.
• BAŞAR, Ahmet Hamdi, “Plan Mefhumu Hakkında”, Kooperatif Dergisi Seçilmiş Makaleler, İstanbul 1932, Sayı: 2, ss. 85-94.
• BAŞAR, Ahmet Hamdi, “Ağaoğlu-Kadro Münakaşası: Şark-Garp Tezadı Hakkında Tezatlı İddialar”, Kooperatif Dergisi Seçilmiş Makaleler, İstanbul 1932, Sayı: 7, ss. 131-135.
• BAŞAR, Ahmet Hamdi, “Ağaoğlu Ahmet Beye Cevabımız”, Kooperatif Dergisi Seçilmiş Makaleler, İstanbul 1933, Sayı: 9, ss. 145-149.
• BAŞAR, Ahmet Hamdi, “İktisadi Devletçilik Hakkında Konferans”, Kooperatif Dergisi Seçilmiş Makaleler, İstanbul 1933, Sayı: 10, ss. 150-177.
• BAŞAR, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, AİTİA Yayınları, Ankara 1981.
• BORATAV, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, Savaş Yayınları, Ankara 1982.
• GEORGEON, François, “Azerbaycanlı Bir Entellektüelin Ortaya Çıkışı: Ahmed Ağaoğlu’nun Fransa Yılları 1888-1894”, Toplumsal Tarih, İstanbul, 1994, Sayı: 1, ss. 6-12.
• GÜNEŞ, Turan, Türk Demokrasisinin Analizi, Ümit Yayıncılık, Ankara 1996.
• HAKLI, Salih Zeki, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sosyal Liberal Bir Akademisyen: Prof. Dr. Ethem Menemencioğlu”, Liberal Düşünce, Ankara 2016, Sayı: 82, ss. 55-77.
• HAKLI, Salih Zeki, “The Rethinking of the July 15 Coup Attemp on Bureaucratic Communitarianism in Turkey”, Bilig, Ankara 2016, Sayı: 79, ss. 89-106.
• HAKLI, Salih Zeki, Özgür Toplumda Birey ve Cemaat, Liberte Yayınevi, Ankara 2017.
• KARA, İsmail, Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam I, Dergâh Yayınları, İstanbul 2009.
• KORALTÜRK, Murat, Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları, Meşrutiyet, Cumhuriyet ve Tek Parti Dönemi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
• KÖKER, Levent, “Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Kemalizm, C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul 2004, ss. 97-112.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kumru Basımevi, çev.: Metin Kıratlı, Ankara 2000.
• ÖZAVCI, Hilmi Ozan, Intellectual Origins of the Republic Ahmet Ağaoğlu and the Genealogy of Liberalism in Turkey, Brill, Leiden 2015.
• SHISSLER, A. Holly, İki İmparatorluk Arasında Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye, çev.: Taciser Ulaş Belge, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
• SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, YKY Yayınları, İstanbul 2006.
• SOYSAL, A. Gün, “Ahmet Ağaoğlu”, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2004, ss. 202-207.
• TRAK, Ayşe, “Devlet ve Fert: Gecikmiş Bir Kitap Eleştirisi”, Toplum ve Bilim, İstanbul 1981,Sayı: 14, ss. 64-83.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi III (Birinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1991.
• UYAR, Hakkı, “Ağaoğlu Ahmet’in ‘Liberal Muhalif’ Gazetesi: Akın 1933”, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Liberalizm, C. 7, İletişim Yayınları, İstanbul 2005, ss. 224-231.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Ahmet Hamdi Başar”, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul 2001, ss. 408-412.
• YILMAZ, Murat, “Ahmet Ağaoğlu ve Liberalizm Anlayışı”, Türkiye Günlüğü, Ankara 1993, Sayı: 23, ss. 56-71.