Sivil-Asker Uyumunun Anayasa Yapım Siyasetine Etkisi: 1971-1973 Anayasa Değişiklikleri

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 93, 35 - 58, 29.03.2019

Mutlu Yıldırım

Öz

Anayasa yapımı, demokrasiye geçiş aşamasında siyasal kurumların yaratılması ve demokrasinin pekişmesi bağlamında ciddi fırsatlar sunmaktadır. Anayasa yapım siyasetinde ideal olan mutabakata dayalı, toplumun tüm katmanlarının temsil edilebildiği, uzlaşılarak ulaşılan genel görüş birliğine dayalı oydaşmacı bir anayasa yapım tarzının benimsenmiş olmasıdır. Türkiye’nin anayasa yapım tecrübesi ise geniş bir toplumsal mutabakata dayanması ve siyasal kurumların yaratılması açısından bir dizi kaçırılmış fırsat olarak görülmektedir. Çok partili hayata geçtikten sonra hayat bulan 1961 ve 1982 Anayasaları askeri darbelerin sonucunda, oydaşmanın uzağında askeri seçkinlerin dayatmasıyla hayata geçirilmiştir. 1971 ve 1973 anayasa değişiklikleri ise her ne kadar demokrasinin örselenmesi bağlamında sorunlu olsa da yapılış tarzı gereği sivil ve asker uyumunu yansıtması bağlamında diğerlerinden ayrılmaktadır ki bu çalışma da söz konusu anayasa değişikliklerini sivil-asker uyumu bağlamında değerlendirmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyaset, Demokrasi, Anayasa, Sivil, Asker, Uyum

The Impact of the Civil and Military Harmony in the Constitution Making Policy: 1971 – 1973 Constitutional Amendments

Öz

Making a constitution in the transition to democracy provides serious opportunities in the context of creating political institutions and the consolidation of democracy. The ideal constitution-making policy must be based on social consensus and on the representation of all layers of society. Turkey’s constitution-making experience is seen as a series of missed opportunities in terms of a broad social consensus and creation of political institutions. The 1961 and 1982 Constitutions which were made after the transition to multi-party system had been implemented as results of military coups and the imposition of military elites; far from consensus. Although the constitutional amendments of 1971 and 1973 were problematic in the context of democracy they reflect the harmony of civilian authorities and military forces and were separate from the others. This study aims to evaluate the 1971 and 1973 constitutional amendments with regards to the harmony of civil authorities and military elites.

Anahtar Kelimeler

Politics, Democracy, Constitution, Civil, Military, Harmony

Kaynakça

• ALBRIGHT, David, “Comparative Conceptualization of Civil-Military Relations”, World Politics, 1980, Volume 32, July, Isuue 4.s.553-576.
• ARCAYÜREK, Cüneyt, Çankaya’ya Giden Yol, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• BATUR, Muhsin, Anılar ve Görüşler “Üç Dönemin Perde Arkası”, Milliyet Yayınları, İstanbul 1985.
• BLAND, Douglas, “Managing the ‘Expert Problem’ in Civil-Military Relations”, European Security,1999, Vol. 8, No. 3.s.25-43.
• BONIME-BLANC, Andrea, Spain’s Transition to Democracy: The Politics of Constitution Making, Westview Press, 1987.
• BURK, James, “Morris Janowitz and the Origins of Sociological Research”, Armed Forces and Society, 1993,Vol. 19, No.2.s.167-185.
• ERDOĞAN, Mustafa, Anayasa Hukuku, Orion Kitapevi, Ankara 2011.
• ERİM, Nihat,12 Mart Anıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• ETZIONI-HALEVY, Eva, “Civil-Military Relations and Democracy: The Case of the Military-Political Elites’ Connection in Israel”, Armed Forces and Society, 1996,Vol. 22, No. 3. S.401-417.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Yönetsel Yargı, Tuhan Kitapevi Yayınları, Ankara 2005.
• HALE, William, Türkiye’de Ordu ve Siyaset: 1789’dan Günümüze, Hil Yayınları, İstanbul 1996.
• HUNTINGTON, Samuel, “Civilian Control and the Constitution”, The American Political Science Review, 1956, VolL.s. 676-699.
• KUNTER, Nurullah, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul 1989.
• LINZ, Juan J, Totaliter ve Otoriter Rejimler, Liberte Yayınları, Ankara 2008.
• ÖRS, Birsen, Türkiye’de Askeri Müdahaleler Bir Açıklama Modeli, Der Yayıncılık, İstanbul 1996.
• ÖZBUDUN, Ergun, Çağdaş Türk Politikası Demokratik Pekişmenin Önündeki Engeller, Doğan Kitap, İstanbul 2003.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınlar, Ankara 1995.
• ÖZBUDUN, Ergun, GENÇKAYA, Ömer Faruk, Türkiye’de Demokratikleşme ve Anayasa Yapım Politikası, Doğan Kitap, İstanbul 2010.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Rejim ve Asker, Afa Yayınları, İstanbul 1989.
• ÖZTÜRK, Osman Metin, Ordu ve Politika, Fark Yayınları, Ankara 2006.
• PERLMUTTER, Amos, “The Praetorian State and the Praetorian Army”, Comparative Politics,1969, Vol. 1, No. 3, s. 382-404.
• SCHIFF, Rebecca, “Civil-Military Relations Reconsidered: A Theory Of Concordance”, Armed Forces Society,1995, Vol.22, No.1.s.7-24.
• SOYSAL, Mümtaz, 100 Soruda Anayasa’nın Anlamı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1979.
• TANÖR, Bülent, İki Anayasa 1961-1982, Beta Basım Yayın, İstanbul 1986.
• YAZICI, Serap,Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Yetkin Yayınları, Ankara 1997.
• YILDIRIM, Mutlu, Türkiye’nin Demokratikleşme Sürecinde Çıkış Güvencelerinin Rolü ve Etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli 2017.
• YILDIRIM, Mutlu, Türkiye’de Sivil Asker İlişkileri Bağlamında 1966-1973 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli 2010.
• Milliyet, 2.5.1972, s.1, bkz.http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/82xxY2UZcThfMDlnj1DV2A_x3D__x3D_ (erişim:11.10.2018). Milliyet, 16.7.1980, s.1, bkz.http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/wKF66_x2F_Fkc5ZZCLFg0sU7sQ_x3D__x3D_ (erişim:15.10.2018). “1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanunu”, 13.5.1971, http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/uhamer/Ter%C3%B6rle%20M%C3%BCcadeleye%20%C4%B0li%C5%9Fkin%20Ulusal%20Mevzuat/1402%20Say%C4%B1l%C4%B1%20S%C4%B1k%C4%B1y%C3%B6netim%20Kanunu.pdf (erişim:15.10.2018).
• “Yüksek Askeri Şuranın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”, Resmi Gazete, 26 Temmuz 1972, http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14257.pdf (erişim:15.10.2018). Darbeleri Araştırma Komisyonu Tutanakları: Süleyman Demirel ile Görüşme, 07.06.2012, http://www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/docs/tutanak_son/Süley¬man%20Demirel-07.06.2012.pdf (erişim:11.10.2018).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 158. Birleşim, Dönem: 3, Cilt: 7, Toplantı:2, 29.8.1971, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c017/mm__03017158.pdf (erişim:11.10.2018).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 58. Birleşim, Dönem: 3, Cilt: 33, Toplantı: 4, 15.2.1973, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c033/mm__03033058.pdf (erişim:15.10.2018)
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt: 10, Toplantı: 12, 39. Birleşim, 1.3.1973. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/CS__/t12/c010/cs__12010039.pdf (erişim:15.10.2018)
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Cilt: 10, Toplantı: 12, 44. Birleşim, 15.3.1973. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/CS__/t12/c010/cs__12010044.pdf (erişim:15.10.2018)
• “Bunalımlı Yıllar (1971-1980)”, http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/1269/unite07.pdf (erişim:11.10.2018)