Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sosyal Liberal Bir Akademisyen: Fikir Tarihimizden Özgürlükçü Düşünceler

Yıl 2016, Sayı: 82, 55 - 77, 01.08.2016

Salih Zeki Haklı

Öz

1878 senesinde İstanbul’da doğan Devletler Hukuku Ordinaryüs Profesörü (İbrahim) Ethem Menemencioğlu, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında akademisyenlik ile idarî ve diplomatik görevlerde bulunmuş ve 1961 ilâ 1965 yılları arasında TBMM Cumhuriyet Senatosu’nda İstanbul üyeliği yapmıştır. Menemencioğlu birçok önemli siyasî, diplomatik ve idarî görev üstlenmesinin yanı sıra sayısız kitap, makale ve tercüme eser üretmesine karşın Türkiye’de unutulmuş önemli bir fikir adamıdır. Bilhassa demokrasi ve bireysel hürriyetlerle ilgili kaleme aldığı görüşlerinin yaşadığı dönemin genel zihniyet dünyasının çok uzağında olduğu dikkate alındığında bu unutmanın fikir dünyamız açısında büyük bir kayıp olduğu görülmektedir. Menemencioğlu bu eserlerinde Cumhuriyet devrimlerini gönülden desteklemekle birlikte yaşanan değişimin daha kalıcı ve etkili olabilmesi için çok partili siyasî hayata geçilmesinin, değişim sürecinin kademeli şekilde gerçekleşmesinin ve halkın gelenek ve yaşantısının bu süreçte dikkate alınmasının önemli olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca fikir hürriyeti, din ve vicdan hürriyeti, eğitim hürriyeti gibi bireysel hürriyetlerin garanti altına alınması sonucunda daha güçlü bir siyasî sistemin ve daha sağlıklı bir toplumsal düzenin kurulabileceğine inanmaktadır. Fikirleri itibariyle oldukça özgün olan bu fikir adamının tanınmasının fikir geleneğimiz açısından büyük bir önem taşıdığı aşikârdır

Anahtar Kelimeler

Sosyal liberalizm, bireysel hürriyetler, demokrasi

A Social Liberal Academician in the Early Years of the Republic: Prof. Dr. Ethem Menemencioğlu

Öz

Professor İbrahim Ethem Menemencioğlu who was born in 1878 had served during first years of Turkish Republic as an academician, a bureaucrat, a diplomat and an Istanbul senator in Turkish Parliament between 1961 and 1965. Unfortunately he was felt into oblivion in Turkey although he performed very important duties in bureaucracy and diplomacy, furthermore he wrote too many books or articles and translated books about democracy, freedom and totalitarianism. It is seen that the oblivion is a great loss for Turkish intellectual environment because of his works about democracy and freedom was ahead of time. Although Professor Menemencioğlu supported revolution of Turkish Republic readily, he was also stated that Turkey has to embrace multi-party democratic system, has to achieve the alteration gradually and has to take into consideration tradition and life style of Turkish people in order to obtain permanent and effective political and social consequences. Besides, he is believed that a stronger political system and healthier social order can be established if the state grants individual freedom such as freedom of thought, freedom of religion and conscience and freedom of education. This remarkable thinker has to be remembered in Turkish thought since he was very important intellectual

Anahtar Kelimeler

Social liberalism, individual liberties, democracy

Kaynakça

• AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2009.
• BAKIREZER, Güven, “Türkiye’de Sosyal Liberalizm (1908-1945)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, c. 7, Ed. Murat Yılmaz, İletişim Yayınları, İstanbul.
• BOZKURT, Mahmut Esat, “Ders Notları”, İlk İnkılâp Tarihi Ders Notları, Türk Dünyası Araştır- maları Vakfı, Haz. Oktay Aslanapa, İstanbul, 1997.
• GÜRİZ, Adnan, Hukuk Felsefesi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1999.
• KELSEN, Hans, Demokrasi Mahiyeti-Kıymeti, Çev. Ethem Menemencioğlu, Devlet Basımevi, İstanbul, 1938.
• KÖKER, Levent, “Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Kemalizm, c. 2, Ed. Ahmet İnsel, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• MENEMENCİOĞLU Ahmed Bey, Menemencioğulları Tarihi, Haz. Yılmaz Kurt, Akçay Yayınları, Ankara, 1997.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Hürriyeti Fikriye Hürriyeti Diniye”, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Haziran 1931, Sayı: 3.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Devletin Me’suliyeti”, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Eylül 1931, Sayı: 6.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Mussolini”, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Mart 1932, Sayı: 12.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Rus Eski Rejimi ve Bolşevik İnkılâbı”, Mülkiye Mecmuası, Haziran 1932, Sayı: 15.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Ferdin Muhtariyeti: II. Hürriyet”, Mülkiye Mecmuası, Ekim-Kasım 1932, Sayı: 19-20.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “İlmi Eserler: Demokrasi Mahiyeti Kıymeti – Kelsen”, Mülkiye
• Ethem Menemencioğlu, İnkılabımız İdeoloji ve Realite Karşısında, s. 72. Mecmuası, Mart 1933, Sayı: 24.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Cümhuriyette Otorite”, Mülkiye Mecmuası, Ekim 1933, Sayı: 31.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, İnkılabımız İdeoloji ve Realite Karşısında, ?, ?, 1934.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Mülkiye Dördüncü Yaşına Girerken”, Mülkiye İçtimaî İlimler Mec- muası, Nisan 1934, Sayı: 37.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, “Görgü, Bilgi, Taklit”, Mülkiye İçtimaî İlimler Mecmuası, Haziran 1934, Sayı: 39.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Devletler Umumi Hukuku 1, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1938.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Amme Hukuku Ders Notları, Ankara Hukuk Fakültesi Talebe Ce- miyeti, Ankara, 1938, s. 136.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Devletler Umumi Hukuku 1, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1938.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Leon Duguit’nin Cemiyet, Hukuk Ve Devlet Nazariyeleri, T.C. Maarif Vekilliği Siyasal Bilgiler Okulu, Ankara, 1939.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Medeniyet Nizamı (Diplomasi Yoliyle), Türkiye Basımevi, İstanbul, 1950.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Âmme Kudreti ve Şahsiyet Nazariyesi, Türk Hukuk Kurumu Yayın- ları, Ankara, 1959.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Millet ve Medeniyet Camiası Nizamı, Türk Hukuk Kurumu Yayın- ları, Ankara, 1959.
• MÜCELLİDOĞLU, Ali Çankaya, Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olaylarıyla Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı) (1859-1968), c. 2, Ankara, 1968-1969.
• NOLDE, Boris, Rus Eski Rejimi ve Bolşevik İnkılâbı, Çev. Ethem Menemencioğlu, Mektep Neş- riyat Yurdu, İstanbul, 1932.
• OKYAR, Ali Fethi, Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu Nasıl Feshedildi, ?, İstanbul, 1987.
• PEKER, Recep, “Ders Notları”, İlk İnkılâp Tarihi Ders Notları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Haz. Oktay Aslanapa, İstanbul, 1997.
• PREZZOLINI, Guiseppe, Faşizm, Çev. Ethem Menemencioğlu, Mektep Neşriyat Yurdu, İstan- bul, 1932.
• SORGUÇ, Bahir, 1920’den 1981’e Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1982.
• SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• TOROS, Taha, “Menemencioğulları Şeceresine Bir Bakış I-II”, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/ xmlui/handle/11498/25577
• Türkiye Köylü Partisi Gaye-Prensipler, Tüzük, Program, Beyanname, Türkiye Basımevi, İstanbul 1952.
• YILDIRIM, Sema ve ZEYNEL, Behçet Kemal (Ed.), TBMM Albümü (1920-2010), 4. Cilt 1960- 1983, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, https://www.tbmm.gov.tr
• Milliyet Gazetesi, 28.08.1965, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1965/08/28
• http://www.galatasaray.org/s/galatasaray-baskanlari/139