Osmanlı Liberallerinde Toplum ve Demokrasi Anlayışı

Yıl 2010, Sayı: 58, 69 - 93, 01.01.2010

Haluk Alkan Atila Doğan

Öz

Osmanlı liberal düşüncesi üzerinde, bu düşüncenin dinamikleri, yaklaşım farklılıkları ve Türkiye Cumhuriyetine tarihsel ve güncel anlamda yapmış olduğu etkilerle ilgili çalışmalar sınırlı sayıdadır. Yapılan çalışmalarda da düşünce analizinden çok zamanın siyasal ortamı içinde almış oldukları konum ya da kişiler bazında düşüncelerin aktarılması öne çıkartılmaktadır. Bu olgudan hareketle çalışma, Osmanlı liberal düşüncesinde toplum ve demokrasi konuları üzerindeki başlıca yaklaşım farklılıklarını belirlemek ve bu farklılıkların özellikle demokrasiye bakış yönüyle sonuçlarını analiz etmek amacındadır. Çalışmada önemli gördüğümüz iki yaklaşım ele alınmaktadır. Bunlardan ilki Ulûm-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası çevresinde dile getirilen görüşlerdir. İkinci yaklaşım ise daha çok Prens Sabahaddin’in kişiliğinde öne çıkan ve örgütsel olarak Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti tarafından ileri sürülen düşüncelerdir. Çalışmada öncelikle her iki yaklaşım ayrı ayrı kendi düşünsel bütünlükleri içinde ele alınmakta, daha sonra toplum ve demokrasiye ilişkin yaklaşımlarındaki benzerlik ve farklılıklar karşılaştırılmaktadır

Kaynakça

• Ahmet Şuayib, Rıza Tevfik, Mehmet Cavid, “Mukaddime ve Program”, Ulûm-u İktisa- diye ve İçtimaiye Mecmuası, Cilt 1, Sayı 1, 15 Kanun-u Evvel 1325, s. 1-10.
• Ahmet Şuayib, “Devlet ve Cemiyet” Ulûm-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası, Sayı 1, 15 Kânûn-i Evvel 1324, s. 54-71.
• Ahmet Şuayib, “Avalim-i İçtimaiye”, Ulûm-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası, Cilt 2, Sayı 7, 1 Temmuz 1325, s. 289-321.
• Ahmed Şuayib, “Fransa İhtilal-i Kebiri (5)”, Cilt 1, Sayı 13-1, 1 Kânûn-i Sâni 1325, İkinci Sene, s.119-134.
• Akşin, Sina, “31 Mart Olayına Değin Sabahattin Bey ve Ahrar Fırkası”, Ankara Üni- versitesi Siyasal Bilgiler Fakülte Dergisi, Cilt 27, 1972, s. 541-560.
• Alkan, Mehmet Ö., Prens Sabahaddin Gönüllü Sürgünden Zorunlu Sürgüne Bütün Eserleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Asaf Nefi, “Demokrasi ve Sosyalizm”, Ulûm-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası, Cilt 2, Sayı 6, 1 Haziran 1325, s. 161-171
• Asaf Nefi, “Mücadele-i Hayatiye ve Tekamül-ü Cemiyet”, Ulûm-u İktisadiye ve İçti- maiye Mecmuası, Cilt 2, Sayı 8, 1 Ağustos 1325, s. 455-480.
• Bakırezer, Güven, “Türkiye’de Sosyal Liberalizm”, Liberalizm, Cilt 7, İletişim Yayın- ları, İstanbul 2005, s. 139-163.
• Bedi Nuri, “Kabiliyat-i İçtimaiye”, Ulûm-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası, Cilt 2, Sayı 7, 1 Temmuz 1325, s. 322-353.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’de Liberalizm (1860-1990), İmge, Ankara, 1992.
• Doğan, Atila, “Ulûm-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası’nda Liberal Anlayış”, Li- beralizm, Modern Türkiyede Siyasi Düşünce 7, Derl. T. Bora- M. Gültekingil