From Empire To Republic: Filling “The Power Vacuum” in Turkish Politics

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 101, 169 - 190, 25.03.2021

Ömer Baykal

https://doi.org/10.36484/liberal.874237

Cited By: 1

Öz

As a result of the de facto loss of the empire after the Armistice of Mudrus, a power vacuum occurred. The efforts of the elites, many of whom served in the army during the period of innovation and also acted for the preservation of the state, changed the purpose and method in a short time after the armistace. Mustafa Kemal Pasha, who put the discourse of national sovereignty in circulation in Anatolia, filled the power vacuum through the parliament and the army he led, and became a political leader. Mustafa Kemal Pasha's efforts, beyond a personal success, laid the foundations for the soon-to-be-established modern republic. The study aims to analyze Mustafa Kemal Pasha's struggle with traditional elites and the historical role played by the First Assembly in this period in terms of power relations.

Anahtar Kelimeler

Power Vacuum, Union and Progress, Mustafa Kemal, Grand National Assembly

İmparatorluktan Cumhuriyete: Türk Siyasetinde “İktidar Boşluğunun” Doldurulması

Öz

Mondros Mütarekesi sonrası imparatorluğun fiilen varlığını yitirmesi neticesinde bir iktidar boşluğu oluşmuştur. Devletin muhafazası amacıyla hareket eden, birçoğu yenileşme döneminde ordu içerisinde görev yapmış olan elitlerin ortaya koyduğu çaba, kısa süre içerisinde amaç ve yöntem değiştirmiştir. Ulusal egemenlik söylemini Anadolu’da dolaşıma sokan, öncülük ettiği meclis ve yönettiği ordu üzerinden iktidar boşluğunu dolduran Mustafa Kemal Paşa siyasi lider konumuna evirilmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın göstermiş olduğu çaba şahsi bir başarının ötesinde kısa
süre sonra kurulacak olan modern cumhuriyetin temellerini oluşturmuştur. Çalışma, Mustafa Kemal Paşa’nın geleneksel elitler ile olan mücadelesini ve Birinci Meclisin bu sürede oynadığı tarihsel rolü, iktidar ilişkileri bakımından çözümlemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İktidar Boşluğu, İttihat ve Terakki, Mustafa Kemal, Birinci Meclis

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (2010), “1914-1918 Savaşı Sırasında Jön Türk Politikasının İkilemi”, Mehmet Ö. Alkan (haz.), Tarık Zafer Tunaya Anısına: Yadigâr-ı Meşrutiyet, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, ss. 37-53.
• Akal, Emel (2012), Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akbal, İsmail ve Hacıfettahoğlu, İsmail (2018), “Milli Mücadele Dönemi-I (1919-1920): Teşkilatlanma Aşaması ve Kongreler Dönemi”, Adem Çaylak, Seyit Ali Avcu (ed.), Osmanlı’dan Günümüze Osmanlı’nın Siyasal Hayatı, Ankara: Savaş Yayınları, ss. 211-240.
• Akşin, Sina (1985), “Milli Mücadele ve İstanbul Hükümetleri”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.5, İstanbul: İletişim Yayınları, ss.1176-1183.
• Akşin, Sina (1998), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Cilt II Son Meşrutiyet (1919-1920), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aslan, Yavuz (1997), “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti (23 Nisan 1920-30 Ekim 1923)”, Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca (ed.), Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss. 37-56.
• Atatürk, Mustafa Kemal (1967a), Nutuk Cilt: I 1919-1920, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü.
• Atatürk, Mustafa Kemal (1967b), Nutuk Cilt: II 1919-1920, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü.
• Ateş, Toktamış (2016), Türk Devrim Tarihi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aydemir, Şevket Süreyya (1993), Tek Adam Mustafa Kemal 2. Cilt 1919-1922, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydın, Suavi ve Türkoğlu, Ömer (2010), “İttihad ve Terakki Cemiyeti Programının ve Eyleminin Radikal Dönüşümü: 1908 Öncesi ve Sonrası”, Ferdan Ergut (der.), II. Meşrutiyet’i Yeniden Düşünmek, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 260-285.
• Aydın, Suavi (2009). “Türk Düşüncesinde Alman Etkisi”, Ömer Laçiner (ed.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Dönemler ve Zihniyetler, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 947-970.
• Bayar, Celal (1967), Ben de Yazdım Cilt V, İstanbul: Baha Matbaası.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik (1959), Atatürk Anadolu’da (1919-1921) I, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik (1992), Trakya’da Milli Mücadele 1. Cilt, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Clogg, Richard (2013), Yunanistan’ın Kısa Tarihi. Çev. Dilek Şendil, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Criss, Bilge (2014), İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çarıklı, Hacim Muhittin. (1967), Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuvayı Millîye Hatıraları (1919-1920), Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Çevik, Zeki (2002), Milli Mücadele’de “Müdafaa-i Hukuk’tan Halk Fırkası’na Geçiş 1918-1923, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Demirbaş, Bülent (1985), “Mondros Mütarekesi ve Sonrası”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.4, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 1110-1119.
• Demirbaş, Osman (2009), “İttihat ve Terakki Cemiyet ve Milli Mücadele”, H. Aytuğ Tokur (yay. haz.), 90. Yılında Milli Mücadele Sempozyumları, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, ss.135-148.
• Demirel, Ahmet (2005), “Milli Mücadele Döneminde Birinci Meclis’teki Liberal Fikirler ve Tartışmalar”, Murat Yılmaz (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 164-184.
• Demirel, Ahmet (2011), Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, Ahmet (2012), Tek Partinin Yükselişi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, Ahmet (2017), İlk Meclis’in Vekilleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dursunoğlu, Cevat (2001), Milli Mücadelede Erzurum, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Er, Alev. (1985), “Millî Mücadele’de Siyasal Kuruluşlar”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.4, İstanbul: İletişim Yayınları, ss.1120-1136.
• Goloğlu, Mahmut (1971), Cumhuriyete Doğru 1921-1922, Ankara: Başnur Matbaası.
• Hanioğlu, Sükrü (2001), “İttihat ve Terakki Cemiyeti”. İslam Ansiklopedisi, c. 21, İstanbul: TDV Yayınları, ss.476-484.
• İğdemir, Uluğ (1986). Sivas Kongresi Tutanakları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• İnan, Arı (1982), Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Jaeschke, Gotthard (1989), Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Karaca, Taha Niyazi (2004), Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Kaya, Erol (2002), “Misak-ı Milli’nin Sınırları”, Türkler, Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca (ed.) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.71-77.
• Kuyaş, Ahmet (2016), Tarihi Düşünmek, İstanbul: Kırmızıkedi Yayınevi.
• McMeekin, Sean (2016), “Birinci Dünya Savaşı ve Cumhuriyetin Kuruluşu”, Metin Heper, Sabri Sayarı (der.), Dünden Bugüne Türkiye, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. ss. 45-58.
• Orbay, Rauf (1993), Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım 2, İstanbul: Emre Yayınları.
• Özbudun, Ergun (2008), 1921 Anayasası, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Özkaya, Yücel (2011), İstiklal Harbinde Yararlı ve Zararlı Cemiyetler, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Sakallı, Bayram (1997), Milli Mücadelenin Sosyal Tarihi, İstanbul: İz Yayınları.
• Sarıçoban, Gülay (2019), “The Second Group in the First Turkish Grand National Assembly”, Gaziantep University Journal of Social Science, s. 18: Gaziantep, ss. 1574-1591.
• Selek, Sabahattin (1981), Anadolu İhtilali, İstanbul: Örgün Yayınları.
• Sevinç, Murat ve Demirkent, Dinçer (2017), Kuruluşun İhmal Edilmiş İstisnası, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sezgin, Ömür (2005), Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu, Ankara: İmge Kitabevi.
• Shaw, Stanford (2000), From Empire to Republic C-3, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Şengil, Mizyal Karaçam (1996), Birinci Dönem TBMM’nde Düşünce Akımları (1920). İstanbul: Cem Yayınları.
• Tanör, Bülent (1978), “Lozan’a Giden Yıllarda Türk Anayasa Tezinin Doğuşu”, Lozan’ın 50. Yıl Armağana, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, ss. 199-228.
• Tanör, Bülent (1985), “Milli Mücadelede Kongreler”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.4, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 1137-1150.
• Tanör, Bülent (2004), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (1989), Ege’deki Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşı’na Geçerken Uşak Heyet-İ Merkeziyesi ve İbrahim (Tahtakılıç) Bey, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Toprak, Zafer (2020), “Mondros’tan Sevr'e, Sevr’den Lozan’a”. Toplumsal Tarih. s.320, İstanbul, ss. 26-37.
• Tunaya, Tarık Zafer (1995), Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul: Arba Yayınları.
• Tunaya, Tarık Zafer (2006), Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, Tarık Zafer (2011), Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 3 İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunçay, Mete (1992), T.C.’nde Tek Parti Yönetimin Kurulması (1923-1931), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Türkmen, Zekeriya (2001), Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Yayınları.
• Türkmen, Zekeriya (2020), “Cumhuriyet’i Kuran Meclisin 100. Yılında Mütâreke ve İşgalden Türkiye Büyük Millet Meclisine”, Türkiye Günlüğü, s. 142, Ankara, ss.5-13.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Gizli Zabıt Ceridesi”, s.1, c.1, www.tbmm.gov.tr (E.T. 12 Ağustos 2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Zabıt Ceridesi”, s.1, c.5, www.tbmm.gov.tr (E.T. 01 Ağustos 2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Zabıt Ceridesi”, s.2, c.10, www.tbmm.gov.tr (E.T. 14 Temmuz 2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, “Zabıt Ceridesi”, s.3, c.24, www.tbmm.gov.tr (E.T. 19 Ağustos 2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, “Zabıt Ceridesi”, s.4, c.15, www.tbmm.gov.tr (E.T. 06.Ağustos 2020).
• Unat, Faik Reşit (1944), “TBMM’nin I. Devresinde A+RMHC Grubunun Kuruluşuna ve Çalışmalarına Ait Bazı Vesikalar”, Tarih Vesikaları, s.13: İstanbul, ss.4-6.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet (1974), Devirden Devire Cilt I, Ankara: Bilgi Yayınları.
• Zürcher, Erik Jan (2005), Savaş, Devrim ve Uluslaşma, çev. Ergun Aydınoğlu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Zürcher, Erik Jan (2005), Milli Mücadele’de İttihatçılık, İstanbul: İletişim Yayınları.