Turgut Özal ve Yeni Kamu Yönetimi: 1983 – 1993 Arası Yıllarda Türkiye’de Kamu Yönetimi Reformu

Yıl 2022, Sayı: 105, 147 - 175, 23.03.2022

Mücahit Bektaş , Hamza Ateş

https://doi.org/10.36484/liberal.1034210

Cited By: 1

Öz

1980’li yıllar kamu yönetiminde büyük değişimlerin yaşandığı yıllar olmuştur. Bu çalışmada Türkiye’de yaşanan değişimler Turgut Özal’ın merkeze alındığı bir bakış açısıyla incelenmiştir. Çünkü Yeni Kamu Yönetimi reformlarının ağırlıklı olarak Özal’ın aktif olduğu yıllarda uygulamaya konulması ve onun vefatıyla da kesintiye uğraması, Özal’ın belirleyici bir aktör olduğunu göstermektedir. Çalışmada, Özal’ın, Yeni Kamu Yönetimi reformlarını Türkiye’nin ihtiyaçlarına göre yeniden şekillendirdiği ve bu yönüyle İngiltere ve Amerika gibi diğer ülkelerden önemli oranda farklılaştığı görülmüştür. Buradan yola çıkarak Yeni Kamu Yönetimi’nin her şeye uyan tek bir model dayatmadığı, ülkelerin kendilerine özgü ihtiyaçlarına göre reformları şekillendirebildiği anlaşılmaktadır. Bu iddiayı desteklemek için, Özal’ın uygulamaları ile Amerika ve İngiltere’de özelleştirme ve yerelleşme gibi belli başlı reform politikaları karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak, yalnızca Türkiye ile değil, İngiltere ve Amerika’nın da kendi aralarında farklılaştıkları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Kamu Yönetimi, Turgut Özal, Özelleştirme, Yerelleşme

Turgut Özal and the New Public Management: Public Administration Reform in Turkey Between 1983-1993

Öz

The 1980s were years of great changes in public administration. In this study, the changes in Turkey are examined from a perspective that puts Turgut Özal in the center. Because the fact that the New Public Management reforms were mainly put into practice during Özal's active years and were interrupted by his death shows that Özal was the main actor. In the study, it was seen that Özal reshaped the New Public Management reforms according to the needs of Turkey, and in this respect, the reforms in Turkey were significantly different from other countries such as UK and US. Based on this, it is claimed that the New Public Management does not impose a one-size-fits-all model, and can shape reforms according to the unique needs of countries. In order to support this claim, Özal's practices and major reform policies such as privatization and localization in the United States and England have been compared. As a result, it has been understood that not only Turkey, but also UK and US differ in that term.

Anahtar Kelimeler

New Public Management, Turgut Özal, Privatization, Decentralization

Kaynakça

• ANAP. (1983a). Anavatan Partisi Programı, Anavatan Partisi 6 Kasım 1983 Seçim Beyannamesi, Hükümet Programı. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/609, (E.T.: 19.10.2020).
• ANAP. (1983b). Anavatan Partisi Tüzüğü. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/642, (E.T.: 19.10.2020).
• Anayasa Mahkemesi. (1990). 20.10.1988 günlü, 3481 sayılı “İdarî Usul ve İşlemlerin Yeniden Düzenlenmesi ile İlgili Yetki Kanunu” nun, Anayasa’nın Başlangıç’ıyla 2., 5., 6., 7., 87., 91. ve 128. maddelerine aykırılığı ileri sürülen 1., 2., 3. ve 4. maddelerinin iptali istemi. Resmi Gazete website: http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr/Karar/Content/1f81866e-cd35-415d-95f9-af1d572316c5?excludeGerekce=False&wordsOnly=False, (E.T.: 19.10.2020).
• Ascher, K. (1987). The Politics of Privatisation: Contracting Out Public Services. London: Macmillan.
• Aşıkoğlu, R. (1992). Türkiye’de Özelleştirme. Eskişehir A.Ü. İİBF Dergisi, 10(1–2), 265–280.
• Ateş, H. (2018). A Brief History of Administrative Reform in Turkey. Içinde M. Rusev, E. Straus, C. Avcıkurt, A. Soykan, & B. Parlak (Ed.), Social Sciences Researches in the Globalizing World (ss. 171–182). Sofia: St. Kliment Ohridski University Press.
• Aydın, R. (2020). Neoliberalleşme Döneminde Türk Kamu Yönetiminin Merkezileşme Süreci: 1980 1980’li Yıllarda Yönetsel Merkezileşmenin Araçları. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 7(13), 267–295.
• Aydınlı, H. İ. (2003). 1980 Sonrası Türk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desentralist Eğilimler. Kocaeli Üniversitesi SBE Dergisi, 5(1), 73–86.
• Aykaç, Z. (1985). Sermaye Piyasası Kanunu ve Çok Ortaklı Şirketler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 40(1), 229–253. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001465
• Ayman-Güler, B. (1987). Büyük Kentler İçin Yönetim Arayışları. Türk İdare Dergisi, 59(374), 117–143.
• Babüroğlu, O., & Göçer, A. (1994). Whither Organizational Culture? Privatization Of The Oldest State-Owned Enterprise In Turkey. Industrial & Environmental Crisis Quarterly, 8(1), 41–54.
• Beer, C. T., Bartley, T., & Roberts, W. T. (2012). NGOs: Between Advocacy, Service Provision, and Regulation. Içinde D. Levi-Faur (Ed.), The Oxford Handbook of Governance (ss. 325–338). Oxford: OUP.
• Bektaş, M., & Olgun, İ. (2017). Belediye Şirketleri ve İştirakler. Içinde H. Ateş & M. Bıyıklıoğlu (Ed.), Belediye Yönetimi ve Kamusal İlişkiler (ss. 225–263). Istanbul: DER.
• Beriş, H. E. (2008). Türkiye’de 1980 Sonrası Devlet Sermaye İlişkileri ve “Parçalı Burjuvazi”nin Oluşumu. Ekonomik Yaklaşım, 19(69), 33–45.
• Bıçakçı, A. B., & Hürmeriç, P. (2014). The historical development of public relations in Turkey: the rise of a profession in times of social transformation. Içinde B. St. John, M. Opdycke Lamme, & J. L’Etang (Ed.), Pathways to Public Relations: Histories of practice and profession (ss. 257–272). New York: Routledge.
• Boratav, K. (2005). Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002 (9. baskı). Ankara: İmge.
• Buğra, A. (1994). State and Business in Modern Turkey: A Comparative Study. Albany: SUNY.
• Buğra, A. (2013). Devlet ve İşadamları (8. baskı). İstanbul: İletişim.
• Çapar, S. (2009a). Düzenleyici Kurumlara Türkiye’den Üç Örnek: SPK, BDDK, Şeker Kurumu. Türk İdare Dergisi, 81(462), 197–223.
• Çapar, S. (2009b). Türkiye’de ve Yunanistan’da Düzenleyici Kurumlar. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (83), 375–393.
• Çetin, T. (2014). Structural and regulatory reform in Turkey: Lessons form public utilities. Utilities Policy, 31, 94–106. https://doi.org/10.1016/j.jup.2014.10.004
• Çiçek, A. C. (2018). Türk Siyasal Hayatında “Toplayıcı” Bir Parti Olarak Anavatan Partisi (1983-1989). MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(4), 73–98.
• Çöker, Z. (1986a). İçişleri Bakanlığı Tarafından Belediyelere Mahalli İdareler Fonundan Yapılan Yardımlar. Türk İdare Dergisi, 58(373), 27–48.
• Çöker, Z. (1986b). İçişleri Bakanlığı Tarafından İllere Özel İdare Fonundan Yapılan Yardımlar. Türk İdare Dergisi, 58(371), 33–56.
• Demirel, T. (2018). Turgut Özal: Reformcu Bir Siyasetçi Hakkında Bazı Notlar. Muhafazakâr Düşünce, 15(55), 57–76.
• Dudley, L., & Bogaevskaya, A. (2006). Contracting as policy: worldwide implications. Içinde G. Hodge (Ed.), Privatization and market development: global movements in public policy ideas (ss. 36–62). Cheltenham: Edward Elgar.
• Ergun, T. (1991). Yönetimin Yeniden Düzenlenmesi Gereksinmesi ve Kamu Yönetimi Araştırma Projesi. Amme İdaresi Dergisi, 24(4), 11–23.
• Eroğlu, M., & Erkan, F. (2009). The Role of Competition Law in the Turkish Privatization Process. Ankara Law Review, 6(2), 107–139.
• Eryılmaz, B. (1989). Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Kurumsal Yöntemler. Türk İdare Dergisi, 61(382), 17–59.
• Eryılmaz, B. (2002). Belediyelerde Demokrasi Geleneği ve Değişim İhtiyacı. Çağdaş Yerel Yönetimler, 11(3), 6–21.
• Eşkinat, R., & Gerek, S. (1993). Türkiye’de Özelleştirme. Eskişehir A.Ü. İİBF Dergisi, 11(1–2), 79–85.
• Gül, H., & Gül, S. S. (2007). Sosyal Devletten Çalışma Refahına Geçişte Sosyal Haklar ve Yoksullar. Amme İdaresi Dergisi, 40(3), 1–30.
• Gültekin, N. B. (1993). Privatization in Turkey. Içinde V. V. Ramanadham (Ed.), Privatization: A global perspective (ss. 39–49). London: Routledge.
• Heper, M. (1973). Osmanlı - Türk Devletinde Bürokrasinin Siyasal Rolü: Kamu Yönetimi Kuramı Açısından Bazı Gözlemler. Amme İdaresi Dergisi, 6(2), 29–40.
• Heper, M. (2001). The State and Bureaucracy: The Turkish Case in Historical Perspective. Içinde A. Farazmand (Ed.), Handbook of Comparative and Development Public Administration (2. Ed., ss. 1019–1028). New York: Marcel Dekker.
• Hodge, G. (2006). Introduction. Içinde G. Hodge (Ed.), Privatization and market development: global movements in public policy ideas (ss. 1–8). Cheltenham: Edward Elgar.
• Karataşlı, Ş. S. (2015). The Origins of Turkey’s “Heterodox” Transition to Neoliberalism: The Özal Decade and Beyond. Journal of World-Systems Research, 21(2), 387–416.
• Keleş, R. (1992). Belediyeciliğimizde Son Gelişmeler ve Yerel Özerklik. Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(2), 9–14.
• Keyder, Ç. (1987). State and Class in Turkey: A Study in Capitalist Development. London: Verso.
• Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (19. baskı). İstanbul: İletişim.
• Koçak, B. (2020). Prens Sabahaddin: İktisadi Kalkınma Fikirleri. İzmir İktisat Dergisi, 35(4), 829–838.
• Larner, W. (2003). Neoliberalism? Environment and Planning D: Society and Space, 21(5), 509–512.
• Leblebici, D. N., Kurban, A., & Sadioğlu, U. (2012). Türk Yönetim Sisteminde Bagımsız Düzenleyici Kurullar Üzerine Kuramsal Tartısmalar. Hacettepe Üniversitesi İİBF, 30(2), 81–109.
• MDP. (1983). Milliyetçi Demokrasi Partisi Seçim Beyannamesi. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/637, (E.T.: 19.10.2020).
• Meriç, O. (1987). İl Mahalli İdaresiyle İlgili Yeni Düzenlemenin Değerlendirilmesi. Türk İdare Dergisi, 59(376), 2–16.
• Neziroğlu, İ., & Yılmaz, T. (2013a). Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri: Cilt 5 - (26 Mart 1971-17 Kasım 1974). Ankara: TBMM.
• Neziroğlu, İ., & Yılmaz, T. (2013b). Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri: Cilt 7 - (12 Kasım 1979-9 Kasım 1989). Ankara: TBMM.
• Neziroğlu, İ., Yılmaz, T., & Erdem-Efe, G. (2014). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları - Cilt 8 (Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi): Saim Bülend Ulusu, Halil Turgut Özal, Yıldırım Akbulut. Ankara: TBMM.
• ÖİB. (2020). Türkiye’de Özelleştirme. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı website: https://www.oib.gov.tr/turkiyede-ozellestirme, (E.T.: 05.11.2020).
• Oktay, T. (1998). Türkiye’de Büyükşehir Belediye Yönetiminin Tarihsel Gelişimi ve Mevcut Sistemin Değerlendirilmesi. Öneri, 2(9), 63–70.
• Oktay, T. (2008). Belediye Kurumunun Tarihsel Gelişimi. Içinde R. Bozlağan & Y. Demirkaya (Ed.), Türkiye’de Yerel Yönetimler (ss. 119–156). Ankara: Nobel.
• Ömürgönülşen, U. (2005). Staff Cutback As A Strategy of the Policy of the Withdrawal of Goverment: A General Assesment of the Motherland Party Goverments’ Strategy of Staff Cutback in the Turkish Civil Service (1984-1990). Hacettepe Üniversitesi İİBF, 23(1), 371–417.
• Öniş, Z. (1991a). The Evolution of Privatization in Turkey: The Institutional Context of Public-Enterprise Reform. International Journal of Middle East Studies, 23(2), 163–176.
• Öniş, Z. (1991b). The Political Economy of Turkey in the 1980s: The Anatomy of Unorthodox Liberalism. Içinde M. Heper (Ed.), The Strong State and Economic Interest Groups. The Post-1980 Turkish Experience (ss. 27–40). New York: Walter de Gruyter.
• Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his Economic Legacy: Turkish Neo-Liberalism in Critical Perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113–134. https://doi.org/10.1080/00263200410001700338
• Özcan, G. B., & Turunç, H. (2008). The Politics of Administrative Decentralization in Turkey Since 1980. Içinde J. Killian & N. Eklund (Ed.), Handbook of Administrative Reform: An International Perspective (ss. 177–196). London: CRC.
• Özen, H. (2011). Turgut Özal. Içinde E. Toros (Ed.), Türkiye’de Siyasi Liderlik: Dönemler, Özellikler ve Karşılaştırmalar: Menderes, Demirel, Özal ve Erdoğan Örnekleri (ss. 121–177). Ankara: Atılım Üniversitesi.
• Pirie, M. (1985). Privatization Techniques and Results in Great Britain. Içinde J. C. Goodman (Ed.), Privatization (ss. 11–24). Dallas: The National Center for Policy Analysis.
• Pirler, O. (1995). Ekonomik Tedbirler ve Yerel Yönetimler. Çağdaş Yerel Yönetimler, 4(2), 21–30.
• Ramanadham, V. V. (1993). Privatization: Constraints and Impacts. Içinde V. V. Ramanadham (Ed.), Constraints and impacts of privatization (ss. 1–63). London: Routledge.
• Sezen, S. (2007). Independent regulatory agencies in Turkey: are they really autonomous? Public Administration and Development, (27), 319–332. https://doi.org/10.1002/pad.448
• Sezgin, Ş. (2010). Piyasa Ekonomisinin Şartları ve Özelleştirme. Akademik İncelemeler Dergisi, 5(2), 154–171.
• Subaşi, E. (2017). Kapitalist Devlet, Güvenlik ve Toplumsal Düzen: 12 Mart 1971 Muhtırasını Açıklamak (Yayımlanmamış doktora tezi). Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Subaşi, E. (2019). Bir Yeniden Hegemonikleştirme Hamlesi Olarak 12 Mart Döneminde Reform Siyaseti ve Başarısızlığı. Mülkiye Dergisi, 43(1), 27–61.
• Tan, T. (1988). Kamu Hizmeti, Özelleştirme ve Bürokrasinin Azaltılması Üzerine. Türk İdare Dergisi, 60(378), 73–90.
• Tandırcıoğlu, H. (2002). Geçiş Ekonomilerinde Özelleştirme. Dokuz Eylül Üniversitesi SBE Dergisi, 4(3), 198–226.
• TBMM. (1981). Sermaye Piyasasının Düzenlenmesi ve Denetimi Hakkında Kanun Tasarısı ve Bütçe-Plan Komisyonu Raporu. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MGK_/d01/c004/mgk_01004065ss0217.pdf, (E.T.: 19.10.2020).
• TBMM. (1983). Anavatan-Halkçı-Milliyetçi Demokrasi Partileri Seçim Beyanname ve Programları. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/678, (E.T.: 19.10.2020).
• Tortop, N. (1992). Demokratik Mahalli İdare Anlayışının İlkeleri. Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(3), 3–6.
• Tortop, N., Ergun, T., Tan, T., Bozkurt, Ö., Ertekin, Y., Canman, D., … Yalçındağ, S. (1991). Kamu Yönetimi Araştırması: Genel Rapor (T. Ergun, Ed.). Ankara: TODAİE.
• Tünay, M. (1993). The Turkish New Right’s Attempt at Hegemony. Içinde A. Eralp, M. Tünay, & B. A. Yeşilada (Ed.), The Political and Socioeconomic Transformation of Turkey (ss. 11–30). Westport: Praeger.
• Tünay, M. (2002). Türk Yeni Sağının Hegemonya Girişimi. Praksis, (5), 177–197.
• Tutum, C. (1994). Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma. Ankara: TESAV.
• Yalçındağ, S. (1991). Türk Yerel Yönetimlerinde Yeniden Yapılanma. Amme İdaresi Dergisi, 24(3), 123–152.
• Yalçındağ, S. (1992). Güçlü ve Özerk Yerel Yönetimler Demokrasimizin ve Yönetim Sistemimizin Temel Kuruluşları Olmalıdır. Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(2), 3–8.
• Yayman, H. (2000). 1980 Sonrası Türkiye’de Özelleştirme Uygulamalarının Gelişimi ve Kamu Yönetimi Üzerine Etkileri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(3), 135–156.
• Yazıcıoğlu, R. (1992a). Yönetim Sistemimizin Yeniden Düzenlenmesi (I). Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(2), 15–26.
• Yazıcıoğlu, R. (1992b). Yönetim Sistemimizin Yeniden Düzenlenmesi (II). Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(3), 7–24.
• Yeter, E. (1992). Yerel Yönetimler Üzerine Düşünceler. Çağdaş Yerel Yönetimler, 1(4), 13–21.
• Yıldız, A. (2018). Liberalizm-Muhafazakârlık Sarkacında “İnformel” Bir Demokrat: Turgut Özal’dan Kalan. Muhafazakâr Düşünce, 15(55), 39–56.
• Zenginobuz, E. Ü. (2008). On Regulatory Agencies in Turkey and Their Independence. Turkish Studies, 9(3), 475–505. https://doi.org/10.1080/14683840802267470