Türk Kadınının 1930 Belediye Seçimlerine Katılımı ve Bir Amerikan Diplomat Raporuna Yansımaları

Yıl 2022, Sayı: 108, 63 - 84, 10.12.2022

Ayşe Bedir

https://doi.org/10.36484/liberal.1062279

Öz

1923-1938 yılları arasını kapsayan dönem, modern Türkiye’nin her alanda hızla yeniden yapılandırıldığı bir dönemdir. Şüphesiz ki dönemin kayda değer gelişmelerinden biri de kadınların elde ettikleri siyasi haklardır. Bu hakların ilki, kadınların 1930 Belediye Seçimleri’ne katılarak seçme ve seçilme hakkına kavuşmasıdır. Bu konu, başta Meclis olmak üzere, dönemin basınında ve çeşitli mecralarda müzakere edilmiş ve ayrıca Türkiye'de bulunan yabancı elçilik temsilcileri tarafından da dikkatle takip edilmiştir. Bu çalışmada, Tanzimat Dönemi’nden 1930 Belediye Seçimleri’ne kadar kadın haklarındaki tarihsel gelişmeler aktarılmış; bu çerçevede, söz konusu siyasi kazanımın Türkiye’de elçilik 3. Kâtibi Amerikan diplomatı David Williamson’ın raporuna nasıl yansıdığı irdelenmiştir. Raporun, kadınların 1930 seçimlerine katılımını ve gelecek seçimlere etkisini hafife aldığı ve yine raporun, diplomatın yer yer şahsi görüşlerini içermekle birlikte Türk yetkililerinin basın açıklamaları ve onlarla bizzat yapılan görüşmelere dayanarak hazırlandığı ve kamuoyu yoklaması niteliği taşıdığı görülmüştür. Raporda yer alan değerlendirme ve görüşler, arşiv belgeleri, resmi kaynaklar, dönemin süreli yayınları ve literatür çerçevesinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

1930 Belediye Seçimleri, 1934 Belediye Seçimleri, Atatürk Dönemi, Türk Kadın Hakları, Kadınların Seçme Seçilme Hakkı, David Williamson

Participation of Turkish Women to the 1930 Municipal Elections and Its Reflections to an American Diplomat’s Report

Öz

The era comprising between the years 1923-1938 was a period that Modern Turkish Republic was rapidly reconstructed in all spheres. Undoubtedly, one of the most noteworthy developments of this era was the political rights that women gained. The first of these rights is the women’s achieving right to vote and stand for election by participating in the 1930 Municipal Elections. These rights granted to women in the political field were discussed and negotiated in the press of the current period and in various channels, notably in the Parliament, and also this topic was carefully pursued by the representatives of the foreign embassies in Turkey. In this study, the historical developments in the women's rights from the Tanzimat Period to the 1930 Municipal elections are presented, within this scope, how this political achievement of 1930 was reflected in the report of the American diplomat David Williamson, 3rd secretary of Embassy, was scrutinized. It was seen in the report that it underestimated the participation of women in the 1930 elections and its impact on the next elections, and also it was also concluded that although the report includes the diplomat's personal views from time to time, it was prepared based on the press statements of the Turkish authorities and the information obtained from the interviews with them, and that it had the quality of a public opinion poll. The appreciations and comments of the diplomat in this report were examined as part of the archive sources, official sources, periodicals of that period and literature on the subject.

Anahtar Kelimeler

David Williamson, Ataturk Era, Turkish Women Rights, Female Suffrage, 1930 Municipal Elections

Kaynakça

• Resmî Gazete, 14 Nisan 1930, Sayı 1471 (http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1471.pdf) (17.11.2021).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 28, İçtima 17, 4. İnikat/ 3.4.1923.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 3, Cilt 17, İçtima 3, 37. İnikat /20.3.1930.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 4, Cilt 25, İçtima 4, 12. İnikat /5.12.1934.
• The U.S. National Archives and Records Administration (NARA). Roll 1, File 867.0131/2-1046.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CA), 30-10-0-0/82-538-1.
• (CA), 30-10-0-0/82-538-2.
• (CA), 30-10-0-0/82-538-3.
• (CA), 30-10-0-0/82-538-4.
• (CA), 30-10-0-0/82-538-5.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CA), 490-1-0-0/286-1146-1.
• (CA), 490-1-0-0/286-1146-2.
• Cumhuriyet, 19 Mart 1927.
• Cumhuriyet, 4 Nisan 1930.
• Cumhuriyet, 6 Nisan 1930.
• Cumhuriyet, 7 Eylül 1930.
• Cumhuriyet, 8 Şubat 1935.
• Karagöz, 25 Temmuz 1339 /1923.
• Karagöz, 30 Teşrin-i Sani / Kasım 1929.
• Karagöz, 29 Eylül 1934.
• Karagöz, 12 Birinci Kanun/Aralık 1934.
• Karagöz, 25 Nisan 1935.
• Son Posta, 8, 9 Şubat 1935.
• The New York Times, 20 Aralık 1925.
• The New York Times, 18 Mart 1930.
• The New York Times, 15 Ocak 1933.
• The New York Times, 16 Aralık 1934.
• The New York Times, 2 Mart 1935.
• The New York Times, 29 Nisan 1935.
• Vakit, 17 Nisan 1339/1923.
• Vakit, 18 Nisan 1339/1923.
• Zümrüdüanka, 21 Haziran 1339/1923
• Akşit, E. E. (2005), Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baykal, B. S. (1984), “Milli Mücadelede Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1/1: 108-126.
• Baykal, Ö. (2021), “Kemalizm’in Kadın Siyaseti: Unutma, Bastırma ve Araçsallatırma”, Liberal Düşünce Dergisi, 102: 105-131.
• Balcı M. & Tuzak, M. (2017), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nezihe Muhiddin Özelinde Türk Kadınlarının Siyasi Hakları İçin Mücadelesi”, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1: 43-51.
• Berkes, N. (1979), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Berktay, F. (2004), “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları, 7: 1-30.
• Bolat S. B. (2014), “1930 Kadınlara İntihap (Seçme- Seçilme) Hakkı Verilmesine Yönelik Tutumlar”, CTAD, 10/19: 27-50.
• Çakır, S. (1991), “Siyasal Yaşama Katılım Mücadelesinde Türk Kadını”, Necla Arat (ed.), Kadınlar ve Siyasal Yaşam: Eşit Hak-Eşit Katılım içinde (ss. 131-142), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Çakır, S. (1997), “Kadın Tarihinden İki İsim: Ulviye Mevlan-Nezihe Muhittin”, Toplumsal Tarih 8/46: 6-14.
• Çakır, S. (1996), Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Daver, B. (1968), “Political Rights of Women”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 23: 111-120, Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3149/43768, (3.6.2021).
• Doğramacı, E. (1989), Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eldeniz, P. N. (1956), “Atatürk ve Türk Kadını”, Belleten, XX/80: 739-745.
• Erder, T., Unat, N. A., Kandiyoti D. & Kıray, M. B. (1982), Türk Toplumunda Kadın, İstanbul: Türk Sosyal Bilimler Derneği Araştırma, Eğitim, Ekin Yayınları.
• Erkan, A. Ü. (2011), “The Formation of Feminist Identity:Feminism in the 1930’ Turkey and Britain”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 19/3: 1013-1028.
• Feyzioğlu, T. (1986), “Atatürk ve Kadın Hakları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, II/6: 585-602.
• Gök, S. & Kılınççeker Ö. (2019), “Türk Kadınının Siyasete Giriş Süreci ve İlk Kadın Saylav Mihri İffet Pektaş”, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4/8: 48-84.
• Gökçimen, S. (2008), “Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelesi”, Yasama Dergisi, 10: 12–16.
• Gökçimen, S., Yapıcı, H., Kaya E. & Taner, G. (2009), Türk Parlamento Tarihinde Kadın Parlamenterler 1935-2009, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi.
• Güzel, Ş. (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3-4, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaplan, L. (1998), “Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960)”, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Karaman, Y. (1994), “Planlı Dönemde Kadın Eğitimi Politikamız”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27/ 1: 401-427.
• Kartal, C. B. (2016), “1930 Belediye Seçimlerinde Türk Kadınlar Birliği’nin Faaliyetleri”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3: 165-197.
• Konan, B. (2011), “Türk Kadınının Siyasi Hakları Kazanma Süreci”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60/1: 157-174, Erişim Adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/1584/17173.pdf, (19.2.2020)
• Kardam, F. (2005), Turkey’s Engagement with Global Women’s Human Rights, Londra: Ashgate Publishing.
• Kurnaz, Ş. (1992), Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839–1923), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Leake, A. (2012), “A Brief History of the Feminist Movements in Turkey”, 1-6, Retrieved from https://www.e-ir.info/pdf/26104, (2.9.2021).
• Libal, K. (2008), “Staging Turkish Women’s Emancipation: Istanbul, 1935”, Journal of Middle east Women’s Studies, 4 (1). Special Issue: Early Twentieth-Century Middle Eastern Feminisms, Nationalisms, and Transnationalisms, 31-52, Erişim Adresi: https://www.jstor.org/stable/10.2979/MEW.2008.4.1.31?origin=JSTOR df&seq=1#metadata_info_tab_contents, (25.7.2021).
• Okyar, A. F. (1980), Üç Devirde Bir Adam, Cemal Kutay (haz.) İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Özer, S. (2013), “Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 85: 131-167.
• Özdemir, N. (2011),” Milli Mücadelede Kadın Desteği: Bolu Müdafaa-ı Vatan Gazi Kadınlar Cemiyeti”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23: 49-63.
• Sancar, S. (2011), “Türkiye’de Kadın Hareketinin Politiği: Tarihsel Bağlam, Politik Gündem ve Özgünlükler”, Serpil Sancar (der.), Birkaç Arpa Boyu… 21.Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar içinde (s. 53-109). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sarıçoban, G. (2017), “Milli Mücadele’de Anadolu Kadını”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21/4: 1331-1346.
• Sezer, A. (1998), “Türkiye’deki İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclis’teki Çalışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14/42: 889-905.
• Şıvgın, H. (1999), “Atatürk ve Türk Kadın Hakları”, Erdem, Sayı 31: 245-258.
• Tekeli, Ş. (1982), Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Toprak, Z. (1994), “Türkiye’de Siyaset ve Kadın: Kadınlar Halk Fırkası’ndan ‘Arsıulusal Kadınlar Birliği Kongresi’ne (1923-1935)”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 2: 5-12.
• Toprak, Z. (1988), “Halk Partisi’nden Önce Kurulan Parti Kadınlar Halk Partisi”, Tarih ve Toplum Dergisi, 9 (51): 30-31.
• Uyanıker, F. (2009), Milli Mücadelede Türk Kadını, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Yazıcı, N. (2011), “Çanakkale Savaşı’nda Türk Kadının Rolü”, Akademik Bakış, 9: 245-264.
• Yetkin, Ç. (2004), Atatürk’ün Vatana İhanetle Suçlandığı Serbest Cumhuriyet Partisi Olayı, İstanbul: Otopsi Yayınları.
• Yurdsever Ateş, N. (2009), “Fırka ya da Cemiyet (Türk Kadın Birliği)”, Fatma Türe, Birsen Talay Keşoğlu (haz.), Kadın Belleğini Oluşturmada Kaynak Sorunu Sempozyumu 17-19 Nisan 2009 içinde (s. 456-461). İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları.
• Yüceer, S. (2008), “Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Haklarının Tanınması”, Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (14), 131–151.
• White, J. B. (2003), “State Feminism, Modernization, and the Turkish Republican Woman”, NWSA Journal, 15 (3): 145-159.
• Zihnioğlu, Y. (2003), Kadınsız İnkılap Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul: Metis Yayınları.