Erzincan Province in Folk Stories

Yıl 2023, Sayı: 70, 1 - 14, 21.06.2023

Erdoğan Uludağ Ruhi Kara

https://doi.org/10.5152/AUJFL.2023.23090

Öz

Folk stories referring to “compiling and bringing together diverse ancient rumors and adventures of people” are among the leading literary dynamics in the oral tradition, according to the expressions of the minstrels (ashiks). Folk stories, which harbor the traditions, folkways, and values preserved by the Turkish nation from antiquity to the present, as a narrative form, constitutes one of the important and colorful rings of our cultural heritage. It is a comprehensive oral culture treasure with its prayers–curse, proverbs, idioms, poems, tales, legends, minstrels, and narra- tor–audience relationship. As their archetype was discovered in the 16th century, revolved around the lives of the minstrels, and is acknowledged as the origin of minstrel literature, folk stories have a significant role in transmitting and disseminating cultural richness between old and young generations. Love and heroism are the main themes of folk tales, which are among the earliest literary byproducts of the transition from nomadism to settled life in Anatolia. One of the primary genres that incorporate the cultural values of the Turkish people is the folk story, which poses a composite form in verse and prose and is explicitly distinguishable from other folk narratives by its lengthy volumes. They are the verse–prose blend mainly narrated by Turkish, Arab, Iranian, and Indian encomiastic (public storytellers) and minstrels. Cities play a critical role in Turkish folk stories as the spatial component, whether they are fictional or real. However, the locations of settlements, especially cities, vary significantly among the real places. Yet, several locales are frequently mentioned in dozens of Turkish folk stories, emphasizing their exclusiveness. In this context, the city of Erzincan is a prominent place in the stories narrated in the Azerbaijan–Kars–Erzurum–S ivas–Tokat–Kayseri–Adana strip. Hitherto, there are 120 written and oral folk stories identified in Erzincan province and its surroundings. The love stories of Asuman and Zeycan, Kerem and Aslı, Kerem’s Erzincan Vineyards, Erzincan Scorpion Vineyards, Ashik Garip, Heartache Mahmut, Köroğlu, Abdullah Khan, Arzu and Kamber, and Ahmet and Mehmet are all narrated in and around Erzincan province as folk tales. Therefore, this study will focus on folk stories in which Erzincan is the center.

Anahtar Kelimeler

Folk literature, Folk stories, Erzincan

Halk Hikâyelerinde Erzincan

Öz

Âşıkların tabiriyle, “mâzîde kalmış çeşitli söylentilerin, insanların yaşadığı maceraların derlenip toplanıp bir araya getirilmesi” olan halk hikâyesi; sözlü gelenek içinde edebiyat açısından önde gelen dinamikler arasında yer alır. Türk milletinin geçmişten günümüze taşıdığı gelenek, görenek ve değerleri muhafaza eden halk hikâyeleri bir anlatı türü olarak, kültürel mirasımızın önemli ve renkli halkalarından birini oluşturur. İçlerinde barındırdığı, dua-beddua, atasözü, deyim, şiir, masal, efsane, âşık havaları, anlatıcı-dinleyici ilişkisi ile tam bir sözlü kültür hazinesidir. İlk örnekleri âşık edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen 16. yüzyıldan itibaren âşıkların hayatları etrafında görülmeye başlanan halk hikâyeleri, eski ve yeni kuşaklar arasında kültürel birikimin aktarılması ve paylaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Anadolu’da göçebelikten yerleşik hayata geçişin ilk edebî ürünlerinden olan halk hikâyelerinin konusu aşk ve kahramanlıktır. Nazım ve nesir olarak karışık bir yapı gösteren ve hacim bakımından uzun olmasıyla da diğer halk anlatılarından kolaylıkla ayrılabilen halk hikâyeleri, Türk halkının kültür değerlerini bünyesinde toplayan önemli türlerden birisidir. Türk, Arap, İran ve Hint kaynaklı olan, büyük ölçüde âşıklar ve meddahlar tarafından anlatılan, nazım nesir karışımı anlatmalardır.
Türk halk hikâyelerinde mekân unsuru olarak şehirler, ister itibari, ister gerçek vasıfta olsun mühim bir yer işgal etmektedir. Gerçek mekânlar içinde ise yerleşim yerlerinin, bilhassa şehirlerin yerleri belirgin olarak farklılık göstermektedir. Hatta bazı yerleşim yerleri onlarca Türk halk hikâyesinde ortak mekân olarak kullanılmakta ve seçkin mekânlar olarak ön plana çıkarılmaktadır. Bu bağlamda Azerbaycan-Kars-Erzurum-Sivas-Tokat-Kayseri-Adana şeridinde anlatılan hikâyelerde Erzincan şehrimizin önemli bir yeri vardır. Erzincan ili ve çevresinde günümüze kadar 120 civarında yazılı ve sözlü halk hikâyesi tespit edilmiştir. Aşk konulu Asuman ile Zeycan, Kerem ile Aslı, Kerem’in Erzincan Bağları, Erzincan Akrep Bağları, Âşık Garip, Yaralı Mahmut, Köroğlu, Abdullah Han, Arzu ile Kamber, Ahmet ile Mehmet vb. hikâyeler Erzincan ve çevresinde anlatılmış hikâyelerdir. Bu çalışmada Erzincan’ın merkez olduğu halk hikâyeleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halk edebiyatı, Halk hikayesi, Erzincan

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1986). Köroğlu’nun Zuhuru ve Onun Bingöl ile Münasebeti. Erciyes, 9(108), 14–17.
• Alptekin, A. B. (1987). Halk Hikâyelerinde Erzincan ve Erzincan’da tesbit edilen halk Hikâyeleri. Türk Yurdu, 353, 44–46.
• Alptekin, A. B. (1997). Halk Hikâyelerinin motif Yapısı (1. Bs.). Akçağ Yayınları.
• Alptekin, A. B., & İçel, H. (2011). Batı Versiyonlarında Köroğlu. Millî Folklor, 12(91), 37–50.
• Aslan, E. (1990). Halk Hikâyelerini İnceleme Yöntemleri: Yaralı Mahmut Hikâyesi üzerinde bir İnceleme. Dicle Üniversitesi Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk Edebiyatı tarihi. Millî eğitim Basımevi.
• Bayat, F. (2003). Köroğlu Şamandan Âşıka, Alptan Erene. Akçağ Yayınları.
• Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı. Adam Yay.
• Boratav, P. N. (1988). Halk Hikâyeleri ve halk Hikâyeciliği. Adam Yayınları.
• Boratav, P. N. (2003). 100 Soruda türk halk Edebiyatı. K Kitaplığı.
• De Cholet, L. C. (1892). Voyage en turquie d’Asie, Ermenie (pp. 142–147). Kurdistan et Mésoptamie.
• Duymaz, A. (2001). Kerem Ile aslı Hikâyesi üzerinde Mukayeseli bir araştırma. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2000). Kerem Ile aslı Hikâyesi. Akçağ Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına giriş. Akçağ Yayınları.
• İdrisi, H. (1992). Köroğlu Destanı’nın Azeri Rivayeti üzerine Karşılaştırmalı bir çalışma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Kafkasyalı, A. (2006). İran Türkleri âşık Muhitleri, eser ofset.
• Kafkasyalı, A. (2007). “Azebaycan, İran ve Türkiye Halk Hikâyelerinde Erzurum “ A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 33, 97–131.
• Kaftancıoğlu, Ü. (1974). Köroğlu kolları halk destanları. Büyük Dağıtım Yayınevi.
• Kaftancıoğlu, Ü. (1979). Köroğlu kol destanları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kandemir, F. (2017). Dünyada aşk cennette vuslat. Cinius Yayınları.
• Kaplan, M., Akalın, M., & Bali, M. (1973). Köroğlu Destanı (anlatan: Behçet Mahir). Sevinç Matbaası.
• Karadavut, Z. (2018). Köroğlu Destanında Hz. Ali. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 18-20 Ekim 2018 (ss. 871-882). Ankara.
• Kaya, D. (2016). Köroğlu ve tokat-Çamlıbel. Çamlıbel Belediyesi Yayınları.
• Kaya, T. (1998). Köroğlu Erzincan’daydı. Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu (11-12 Ekim 1997) (ss. 103–108). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları.
• Keyder, C. (1953). Keremin Erzincan Bağları (Bitirme Tezi). Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Koçak, S. (1996). Köroğlu’nun Erzincan Varyantı. Erciyes, 19(227), 28–30.
• Kodal Gözütok, T. (2006). Atatürk dönemi (1923–1938) Türk Hikâyeciliğinde Anadolu (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, L. (2021). Sözel hikâyecilik geleneğinin merkezi kars ve çevresinden derlenen halk hikâyelerinde mekânın işlevi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(2), 1489-1514. [CrossRef]
• Özçelik, B. (2021). Adını Yaşanmış bir Vakadan alan ‘Kısmetsiz Ahmet Hikâyesi’ üzerine bir Tahlil Denemesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(36), 1247–1264.
• Özdamar, F. (2011). Tebriz’de Âşıklık Geleneği ve Tebrizli Âşık Ali (Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdamar, F. (2019). Köroğlu’nun İran Türkleri Anlatmaları üzerine bir İnceleme (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, sosyal bilimler Enstitüsü.
• Rayman, H. (1998). Ardanuçlu Âşık Efkârî, Erzincan: Atatürk Üniversitesi Erzincan Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Sadıç, G. (2021). Âşık Murat Çobanoğlu’nun Hikâyeciliği ve Hikâye Repertuvarı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Safvet Örfî, “Âsıklar Mezarı”, Millî Mecmua, 25, 26 (10 Teşr.sani-1 Kânunuevvel 1340).
• Sakaoğlu, S. (1972). Asuman ile Zeycan Hikâyesi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Araştırma Dergisi, 1(5), 51–80.
• Sakaoğlu, S. (2018). Halk Hikâyeleri. AÖF Yayınları.
• Sarıçiçek, F. (2008). Her Yönüyle Karakaya (Keleriç). Karakaya belediyesi Yayınları.
• Spies, O. (1941). Türk halk kitapları (B. Gönül, Çev.). Rıza Koç Basımevi.
• Tanyu, H. (2007). Türklerde taşla ilgili inançlar. Elips Kitap.
• Terzi, Z. (1980). Şükür ve mutluluk. Erzincan Mengüceli-Kültür Araştırma ve İnceleme Dergisi, 11, 14–16.
• Türkmen, F., & Cemiloğlu, M. (2009). Âşık Mevlüt İhsanî’den derlenen halk hikâyeleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uyduran, H. A. (1990). Köroğlu destanı Maraş ağzı, Kahramanmaraş. Andırın Postası Gazetesi, No: 1-84.
• Yılmaz, T. (2011). Âşıklardan halk hikâyeleri I. Kültür ve Turizm Bakanlığı .