Türkçede Büyükçül Üç Yazıbirimli Kısaltmabirimler: Öbek Sınırı ve Kavram İlişkileri Tartışması

Yıl 2023, Sayı: 70, 29 - 35, 21.06.2023

Özge Can

https://doi.org/10.5152/AUJFL.2023.23081

Öz

Kısaltma işlemi, dillerde farklı düzeneklerle gerçekleştirilmektedir. Ana amacı genellikle çoklu birliktelikleri daha ekonomik olarak ifade etmek olan bu işlem, Türkçe alanyazında pek çok farklı açıdan ele alınmış, farklı terimsel etiketler altında incelenmiştir. Bu çalışmada kısaltma işleminden sonra elde edilen ürün kısaltmabirim terimiyle karşılanmış, Türkçede büyükçül yazıbirimli kısaltmabirimler arasından her yazıbirimin bir sözcüğü temsil ettiği üç yazıbirimli 250 adet oluşum, önce bütüncül bir dökümü yapılarak listelenmiş, daha sonra bu oluşumlar sözdizimsel olarak bağ(ım)lı oldukları öbek sınırları çerçevesinde hatları çizilerek kavramsal ilişkiler bağlamında tartışılmıştır. Türkçede kısaltmabirimlerin dil-içi yapılanışlarıyla kavram ilişkilerini odağına alan bu çalışmada, ayraç çatışkısı olgusu yapay kısaltmabirimler üzerinden örneklendirilmiş, temel sayıltı gerekçelendirilmiş, kısaltmabirimlerdeki kavramların zihinsel yanyanalığına yönelik önerisel çıkarımlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kısaltma Olgusu, Kısaltmabirimler, Öbek Sınırı, Kavram İlişkileri

Abbreviation Units Capitalized With Three Graphemes in Turkish: Discussion of Phrase Bounds and Concept Relations

Öz

The abbreviation process is carried out with different mechanisms in languages. This process, whose main purpose is generally to express multiple associations more economically, has been discussed from many different angles in Turkish literature and has been examined under different terminological labels. In this study, the product obtained after the abbreviation process is met with the term “abbreviation unit.” About 250 abbreviates capitalized with 3 graphemes, where each grapheme represents a word in Turkish, are discussed. These formations are listed first from a holistic perspective, then within the framework of their phrase bounds and the concept relations are analyzed. In this study, which focuses on the intralinguistic structuring of abbreviations in Turkish and the concept relations, bracketing paradox phenomenon exemplified over artificial abbreviation units and the basic assumption is justified. Suggested conclusions have been reached on the mental juxtaposition of concepts in abbreviations.

Anahtar Kelimeler

Abbreviation phenomenon, abbreviation units, phrase boundary, concept relations

Kaynakça

• Atabay, N., Çam, A., & Özel, S. (1980). Türkçede kısaltmalar sorunu. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 41(348), 576–580.
• Biber, D., & Conrad, S. (1999). Lexical bundles in conversation and academic prose. Language and Computers, 26, 181–190.
• Can, Ö., & Gözel, E. (2022). Dilde kısaltma olgusu: Türetimsel biçimbilimin karmaşık bir süreci. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 505–525. [CrossRef]
• Dil Derneği. (2012). Yaş. Dil Derneği Türkçe Sözlük içinde (ss. 1851). International Journal of Language Academy, 5(7), 441–448.
• Dil Derneği, (t.y.). Kısaltmalar Dizelgesi. http://www.dildernegi.org.tr/TR,278/kisaltmalar-dizelgesi.html adresinden erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Kısaltmalar Dizini. https://www.tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/kisaltmalar-dizini adresinden erişilmiştir.
• Gemalmaz, E. (1979). Kısaltmalar. http://efrasiyap.tripod.com/yazilar/yazilar.html. 19.04.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Gül, R. (2017). Rus ve Türk dilinde kullanılan kısaltmaların tarihi üzerine bir inceleme. İdil Dergisi, 6(30), 485–496.
• Gürsoy-Naskali, E. (1995). Türkiye Türkçesinde büyük harfli kısaltmalar (Akronimler). Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 4, 77–90.
• Hausmann, F. J. (2004). Was sind eigentlich Kollokationen? In K. Steyer (Ed.). Wortverbindungen - Mehr oder weniger fest (ss. 309–334). Institut für Deutsche Sprache Jahrbuch 2003, 2004.
• Jones, S., & Sinclair, J. M. (2012). English lexical collocations-A study in computational linguistics. Classiques Garnier, 1974(24), 17–63.
• Kenny, D. (2000). Lexical hide-and-seek: Looking for creativity in a parallel corpus. In M. Olohan (Ed.). Intercultural faultlines. Research models in translation studies I: Textual and cognitive aspects (pp. 93–104). Routledge.
• Mauranen, A. (2000). Strange strings in translated language: A study on corpora. In M. Olohan (Ed.). Intercultural faultlines. Research models in translation studies I: Textual and cognitive aspects (pp. 119–141). Routledge.
• Özşahin, M. (2017). Kısaltmalar, kırpma sözler ve yapı özellikleri. International Journal of Language Academy, 5(7), 441–448.
• Pekacar, Ç. (2004). Büyük Harfli Kısaltmalarda /k/ Harfinin Okunuşu. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (ss. 2443–2460), Düzenleyen: Türk Dil Kurumu Ankara. 20-26 Eylül 2004.
• Sinclair, J. (1966). Beginning the study of lexis. In C. E. Bazell, C. Catford, M. A. K. Halliday & R. H. Robins (Eds.). Memory of J. R. Firth (pp. 410–430). Longmans.
• Smadja, F. (1993). Retrieving collocations from text: Xtract. Computational Linguistics, 19(1), 143–178.
• Spohr, D. (2005). A description logic approach to modelling collocations (Diplom Thesis). Universität Stuttgart.
• Üstünova, M., Üstünova, K., Aydin, H., Akkök, M., Berberoğlu, G. Ç., & Akgün, N. (2009). İş yeri adlarında kısaltmaların kullanımı. Electronic Turkish Studies, 4(8), 57–66.