ABDÜLAZİZ ED-DEBBAĞ ve BAZI TASAVVUF! GÖRÜŞLERİNE BİR BAKIŞ

Yıl 1989, Sayı: 17, 101 - 106, 01.03.2024

M.nazif Şahinoğlu

Öz

Abdülaziz b. Muhammed (Mes'ûd) b. Ahmed ed-Debbâğ el-
Hasenî el-Bekrî (1090-1132/1679-1720), Hızrıyye tarikatı
müntesiblerinden sayılan Faslı mutasavvıf.
XVII . ve XVIII. asırlarda yaşamış olmasına ve hakkında
kaleme alman el-"İbrîz" adlı eserdeki muhtevada devrinin en
yetkili gavs'i ve kutublar kutbu olarak takdim edilmesine rağmen,
hayatı hakkında çok az şey biliyoruz. Mevcut kaynaklarda ve
araştırmalarda ya hiç geçmemekte, ya da sâdece isminin ve ona
nisbet edilen mezkûr eserin zikriyle yetinilmektedir. Müridi ve "elİbriz"
in gerçek müellifi Ahmed b. Mübarek es-Sicilmâsî el-Lematî
de, onu haddinden fazla büyük gösterip eşi ve dengi bulunmayan
bir tasarruf sâhibi olarak sunmasma; İslâmî konularda kabul
edilmesi oldukça zor, hatta inanılması bile çok güç bazı fikirleri ve
yorumları ona atfetmesine; hele Allah, Kur’an, Kâinat ve insan
hakkında dile getirdiği her şeyi reddi imkânsız birer sır farzedip
okuyuculara benimsetmeye çalışmasına karşılık, hayatının ana
hatlan husûsunda pek fazla bir şey söylemez. Meselâ, adı geçen
eserde şeyhi Abdülaziz'in öldüğünü bir kaç kez tekrarlamasına
rağmen, ölüm tarihinden ve henüz kırkbir yaşını tamamlamadan
ölmesi nedeninden hiç bahsetmez. Bununla beraber bizzat ed-
Debbâğ; bir çok şeyhin hayat hikâyesinde görüldüğü gibi, önce
kendisinin Peygamberimiz Hz.Muhammed'in rüyadaki direktifleri
üzerine gerçekleşen bir evliliğin meyvesi olduğuna ve büyük bir veli
olacağının doğmadan çok önce haber verildiğine dikkati çeker.
Sonra Hz. Haşan soyundan geldiğini, âlim ve tasavvuf sever bir
âilenin ikinci çocuğu olarak 1679'da dünyaya ayak bastığını,
annesinin Fâhire, anneannesinin Râziye adlarını taşıdıklarını,
miladi 1699 senesinde annesini kaybettiğini, bunun üzerine
babasının ikinci kez evlendiğini anlatır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Mutasavvıf, Ahmed ed-Debbâğ

Kaynakça

• Ahmed b. Mubârek, es-Sicilmâsî, el-İbriz I-II, Kahire 1278, 1306 h. ve özellikle tercümesi (trc. Celâl Yıldırım, el-İbrîz "Şeriat-Târikat-Ma'rifet -Hakikat") I-II cild, Demir Kitabevi Temmuz 1979;
• Abdusselâm b. Tayyıb el-Kâdirî, ed-Durru's-senî fî ba'zı men bi Fâs min ehli'n-nesebi'l-Hasenî, Fas 1303 h.;
• Muhammedb.Tayyıb el-Kâdirî, Neşru'l-mesânî li ehli'l-kami’l-hâdî aşere ve’ssânî, nşr. Ahmed Tevfik-Muhammed Hiccî, Rabat 1986, III, 245- 246;
• Louis Rinn, Marabouts et Khouan, Alger 1884, s.43, 399- 402;
• Brockelmann, GAL, II, 614; Suppl., 11,704; Yûsuf en-Nebhânî, Câmi'u kerâmâti'l-evliyâ', nşr. Îbrâhîm Atve İvad, Kahire 1962, II, 173-194;
• Ziriklî, el-A lâm, IV, 28; Kemalüddin Muhammed el- Harın, Tibyânu vesa'ili'l-haka'ik..., Süleymaniye, îbrâhim Efendi, nr.330-32, cild 1, varak 335b ve 66a