ŞUÛBİYYE NEDİR?

Yıl 1989, Sayı: 17, 81 - 100, 01.03.2024

Mustafa Kılıçlı

Öz

îslâmiyetin Ortadoğu'da siyâsî bir güç olarak ortaya çıkışından yaklaşık
bir asır sonra, Araplar tarafından feth edilen toprakların idaresi büyük ölçüde
Arap asıllı olmayan müslümanlann eline geçmişti. Araplar yeni dinleri İslâm’ı,
bunun yanında dilleri Arapçayı ve diğer kültürel unsurlarını yeni feth edilen
topraklarda yayıyorlardı. Ancak onların büyük bir imparatorluk kurabilecek ne
İdarî gelenekleri ve ne de tecrübeleri vardı. Bu sebeple bilhassa Abbâsiler
devrinde tebaalarındaki tecrübeli yabancı unsurlarla işbirliği yapmak zorunda
kalmışlar ve tebaanın meslek sâhibi zümrelerinin, imparatorluğun İdarî yapısı
içinde önemli mevkileri işgal etmelerine razı olmuşlardı. Araplar, Arap şiirinde
hâlâ muhâfaza edilen putperest dönemin ihtişamlı geleneklerinde ifadesini bulan
kabile şerefine ve asabiyetine tam mânâsıyla bağlı olduklarından Arap asıllı
olmayan yeni müslümanlara yani mevâlîİye zaman zaman ikinci sınıf
vatandaş muâmelesi yapıyorlardı 2. Hiç kuşkusuz Arapların mevâlîye karşı
gösterdikleri kibir ve onları aşağılayıcı davranışlar Şuûbiyye hareketi diye
bilinen bir tepkiyi doğurmakta gecikmedi. Bu hareket kesin olarak Emevî
idaresinin son yıllarında patlak verdi ve Abbâsiler devri boyunca siyâsî, edebî ve
dinî şekiller alarak devam etti. Özellikle hicri üçüncü ve dördüncü asırlarda
Parsların ve diğer gayr-ı Arap kavimlerin Araplara üstün olduklarını mübâlagah
bir şekilde müdâfaa etti.

Anahtar Kelimeler

ŞUÛBİYYE, islamiyet, orta doğu, mevali

Kaynakça

• Ahmed Emin, Duha'l-islâm, Beyrut tsz., I, 56; Philip K.Hitti, aynı eser, II, 617.
• M.Takî Bahar, Sabk-şinâsî târîh-i latavvur-i neşr-i fârsî, Tahran 2535 (1977), I, 50.
• Ahmed Emîn, aynı eser, I, 57; Ch. Pellat, Le Milieu Basricn et la formation de Gahiz, Paris 1953, s.222; J. Stevvart Robinson, The Tezkere Genre in İslam, JNES, 1964, XXIII, 60.
• Kitâb-ı Kârvcnd ve Siyeru'l-mulûk hakkında bilgi için bkz. I.Goldziher, aynı eser, I, 158 dipnot 1, 159