İSLÂM KÜLTÜR DÜNYASINDA MANTIK GELENEĞİNİN KURULMASINDA TÜRK DÜŞÜNÜRLERİN YERİ

Yıl 1990, Sayı: 18, 231 - 240, 03.03.2024

Abdulkuddüs Bingöl

Öz

Fikirleri ve onlar arasındaki ilişki ve düzeni belirten
kanun ve prensiplerin bilgisi olan Mantık'm, M.Ö.IV.yüzyılda
Aristoteles tarafından kurulduğu konusunda hemen bütün
kaynaklar birleşmektedirler. Ancak bu gerçek, O'ndan önce
Mantık'm olmadığı anlamına gelmez. Aksine daha önce Mantık'ın
muhtevasını oluşturan konularda önemli düşünceler
vardı. Aristoteles, kendisinden önceki düşünce ve kanaatleri
tahlil ve mukayese ederek yararlı gördüklerini benimsemiş ve
O'nun Mantıkinin büyük bir kısmı bu düşüncelerin tahlil ve
tenkidinden doğmuştur. Nevar ki, öncekilerde mantık, yalnız
felsefe problemlerine uygulanan ve ondan ayrılmayan bir tür
"Tartışma Sanatı" görünümündeyken, Aristoteles, ORGANON'-
uyla ona müstakil bir disiplin halinde kendi sisteminin
damgasını vurmuştur. İşte bunun içindir ki, Ona, "İlk Muallim"
ve "Mantığın babası" denilmektedir.
Böylece Aristoteles'e sistemleşen mantık konulan daha
sonra Roma İmparatorluğunun geniş sınırları içerisinde çeşitli
felsefe mekteplerinin süzgeçinden geçerek, özellikle de İskenderiye
ve bugünkü Suriye ve Anadolu şehirlerinde asırlarca şerh
ve tercümeleri yapılarak miladî VII.asra kadar incelenmiştir.
Bunun içindir ki, o sıralarda müslümanlar fethettikleri
Suriye'de, Aristoteles'in diğer fikirleri yanında mantığının da
oldukça inkişaf etmiş bir şekliyle karşılaşmışlardı. Zaten îslâm
Kültür Dünyası'nda mantık çalışmaları da bilindiği gibi, VII.
asırdan sonra Aristoteles’in eserlerinin Arapça'ya tercümesi ile
başlamıştır. VIII.Asırdan itibaren sistemli bir şekilde sürdürülen
bu tercüme faaliyetleri, Abbasîlerin iktidarları döneminde,
bilhassa, Halife Mansur (754-755) ve Me'mun (814-833) zamanlarında
siyasî idare tarafından da desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Kültürü, Mantık Geleneği, Türk Düşünürler

Kaynakça

• Adıvar, Abdullah Adnan; Osmanlı Türklerinde İlim, İst. 1970.
• Ali Sâmi al-Neşşar; al-Mantık al-Surî, İskenderiye 1955
• Ayni, Mehmed Ali; Türk, Mantıkçılan. İst-1928.
• Bingöl, Abdulkuddûs; Gelenbevi'nin Mantık Anlayışı, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fak. 1978 (Dok. Tezi)
• Bolay, Naci; "Yüklemin Niceliği Meseleleri ve İbn Sina Mantığında Yüklemi Nicelikli Önermeler" Uluslararası
• İbn Sina Sempozyumu, Ankara, 1984.
• Fârâbî; Kitab al-İbare, (Prof.Dr. Küyel Neşri ve Tercümesi), Araştırma, C.IV, 1966.
• Fârâbî, Risaletu Cemi'il-Mantıkıyyeti's-Semâniye, (Yazma Nüsha), Hamidiye (812)
• Fârâbî; al-Elfaz al-Musta'mele fi'l-Mantık, (Muhsin Mehdî Neşri) Beyrut 1946.
• Fârâbî; Ihsau'l-Ulûm, (Çev: Prof.Dr. Ahmet Ateş) İst-1955. Gelenbevî, İsmail Efendi; Burhan, İst-1306
• İbn Haldun; Mukaddime, Beyrût-1981 (Arapça, 4.Baskı)
• İbn Sîna; Kitab al-Hudud (Yazma Nüsha), Şehid Ali Paşa. 2725/51
• İbn Sîna; Mantık al-Maşnkîyyin, (al-Hatip Neşri), Kahire 1910.
• İbn Sîna; al-Necat (Muhyid-Din Sabrî Neşri) Mısır 1938
• İbn Sîna; Uyûn al-Hıkme, (Ord. Prof.Ülken Neşri), Ank. 1953.
• İbn Sîna; Şîfa, (Süleymaniye Kütüphanesi yazma nüsha)
• İbn Sîna; al-Kasidetu'l-Musava'a fi'l-Mantık, Delhi 1312 H.
• İbn Sîna; al-İşârat ve al-Tembihat (Süleyman Dünya Neşri) Kahire. 1960.
• Kâtip Çelebi; Keşfü'z-Zünûn, İst. 1975 (c. 1-2).
• Keklik, Nihat; İslâm Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı, İstanbul 1969-1970 (c. 1-2)
• Küyel, Mübahat (Türker); Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde Felsefe Eylemi Ank. 1976.
• Küyel, Mübahat (Türker) (Prof.Dr.) "Fârâbî'de Düşünce ve Dil Arasındaki İlişki", Araştırma, C.XI, 1979.
• Küyel, Mübahat (Prof.Dr.); Aristoteles ve Fârâbî'nin Varlık ve Düşünce Öğretileri, Ank. 1969.
• Küyel, Mübahat (Prof.Dr.); "Fârâbî'nin Bazı Mantık Eserleri" Araştırma, C.XVI. 1958.
• Madkour, İbrahim; L'Organon D'Aristote dans Le Monde Arabe, Paris. 1969.
• Mustafa Galip; İbn Sina Mektebetui-Hilâl-Beyrut. 1981.
• Mustafa Galip; al-Fârâbî, Mektebetu'l-Hilâl Beyrut. 1981.
• Öner, Necati (Prof.Dr.); Klâsik Mantık, Ankara, 1970.
• Öner, Necati (Prof.Dr.); Tanzimat'tan Sonra Türkiye'de ilim ve Mantık Anlayışı, Ank. 1967.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ank. 1965.
• Ülken, Hilmi Ziya (Ord.Prof.); Mantık Tarihi, İst. 1942.