Relationship between Figure and Space: The Example of Matiate City

Yıl 2024, Sayı: 73, 28 - 35, 15.12.2024

Durmuş Ersun

https://doi.org/10.55590/literatureandhumanities.1458730

Öz

In this study, it is aimed to reveal the function of the building A-10 in the light of the hamsa
symbol in Matiate underground city. The building is located in Midyat district. Both
excavation and documentation works were carried out in the area in 2021. The earliest
documents about the city of Matiate were found in Assyrian written records, which date
back to 900 BC. The building was used in two phases. Although it was used as a grape
workshop in the first phase, it had a religious character in the second phase. Hamsa
represents the five fingers of the hand. It is a symbol that has a religious perspective in
many societies. It is associated with religious characters among both Muslims and Jewish.
While it represents the hand of Fatima in Islam, it symbolizes the hand of Mary in
Christianity. Hamsa represents the five pillars in Islam and the five books of the Torah in
Judaism. It has been revealed through architectural analysis that the hamsa figure is
related to the second phase of use. The workshop was transformed into a purification
pool in the second phase. In addition to, the stone wall with a window was built on the
southern part of the building and two architectural elements are placed on the floor,
which is thought to be positioned for the wooden table. The relationship between the
building and hamsa figure revealed the possibility of this being a Jewish center of worship
in the second phase.

Anahtar Kelimeler

Underground city, Figure of Hamsa, Symbol, Belief

Figür ve Mekân İlişkisi: Matiate Şehri Örneği

Öz

Çalışmada hamsa figürü ve mekân ilişkisi ışığında Matiate Yeraltı Şehri A-10 yapısının işlevinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Yapı Midyat ilçesinde konumlanmaktadır. Bu alanda 2021 yılında kazı ve belgelendirme çalışmaları yapılmıştır. Matiate yerleşimine ilişkin en erken kayıtlara MÖ 900 yıllarına tarihlenen Assur yazılı kaynaklarından ulaşılmaktadır. Yapılan çalışmalarda a-10 mekanının iki kullanım evresine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Yapı, ilk evresinde üzüm işliği olarak kullanım görmüştür. Buna karşın ikinci kullanım evresinde ise, dini bir karaktere bürünmüştür. Hamsa figürü genel olarak bir elin beş parmağını temsil etmektedir. Toplumlar arasında dini perspektifte karşılaşılan bir semboldür. Gerek Müslümanlar gerekse de Museviler arasında dini karakterler ile ilişkilendirildiği bilinmektedir. İslamiyet’te Fatıma’nın, Hristiyanlıkta ise, Meryem’in elini temsil etmektedir. El sembolü dini karakterlerin yanı sıra İslamiyet’te beş şart esasını, Hristiyanlıkta ise Tora’nın beş kitabını sembolize etmektedir. Burada gerçekleştirilen mimari analizler ile hamsa figürünün ikinci kullanım evresi ile ilişkili olduğu saptanmıştır. İkinci kullanım evresinde var olan işliğin arınma havuzuna dönüştürüldüğü, güneye duvar örülerek pencere açıldığı, zemine ahşap masa ayaklığı konumlandırıldığı görülmektedir. İkinci kullanım evresinde dini bir karakter kazanan mekân ve hamsa figürü ilişkisi burasının Yahudilere ait bir ibadet merkezi olasılığını ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeraltı Şehri, Hamsa Figürü, Sembol, İnanç

Destekleyen Kurum

T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Türk Tarih Kurumu, Mardin Müze Müdürlüğü ve Midyat Belediyesi,

Kaynakça

• Altuncu, A. (2022). Yahudi geleneğinin kutsal metni: Sefer Tora. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 29-62.
• Armistead, S. G., & Silverman, J. H. (1976). Reviewed Work(s): Estudios sobre el judeoespañol de Bucarest, Collección Filosofia y Letters. Romance Philology, 30(1), 258-262.
• Atasağun, G. (2001). Yahudilikte dini sembol ve kavramlar. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 125-156.
• Burkhardt, N., & Wilson, M. (2013). The late Antique Synagogue in Priene: Its history, architecture and context. Gephyra, 10, 166-196.
• Bryce, T. (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the Fall of the Persian Empire. London.
• Comfort, A. (2017). Fortresses of the Tur Abdin and the confrontation between Rome and Persia. Anatolian Studies, 67, 181-229.
• Çevik, A. (2007). İlkçağlardan Orta Çağın Sonuna Kadar Midyat ve Yöresi (Tur Abdin)’nin Tarihi Coğrafyası. İ. Özcoşar (Ed.), Makalelerle Tarih I, Tarih-Coğrafya (ss. 105-140), İstanbul.
• Dinç, U. (2023). Küçük Asya’da Antik Bir Sinagog: Sardis Sinagogu. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(2), 817-857.
• Erkanal, H. (2007). Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin. İ. Özcoşar (Ed.), Makalelerle Tarih I, Tarih-Coğrafya (ss. 1- 16), İstanbul.
• Ersun, D. (2021). Matiate (Midyat) Yeraltı Şehri A-1 ve A-4 Mekânlarının İşlevine Yönelik Bir Değerlendirme. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 191-220.
• Goldberg, H. (1996). Philosophy of Halakha: The many worlds of Mikve. A Journal of Orthodox Jewish Thought, 30(2), 5- 40.
• Güneş, H. (2012). Tur Abdin yöresinin islamlaşma süreci. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(6), 71-101.
• Hayat, C., & Dağ, S. (2022). Ana Tanrıçadan günümüze bir kült: Fatma Ana Eli. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 26, 135-154.
• İlter, F. (1996). Ankara’nın eski kent dokusunda Yahudi Mahallesi ve Sinagog. Belleten, 60(229), 719-731.
• Laneri, N., Schwartz, M., Ur, J., Agostino, A., & Berthon, R. (2015). Ritual and identity in rural mesopotamia: Hırbemerdon tepe and the upper Tigris River Valley in the Middle Bronze Age. American Journal of Archaeology, 119(4), 533-564.
• Neusner, J. (1964). Judaism at Dura – Europos. History of Religions, 4(1), 81-102.
• Olmstead, A. T. (1918). The calculated frightfulness of Ashur Nasir Apal. Journal of the American Oriental Society, 38, 209-263.
• Sanchez, A. R., & Mitchell, P. (2019). The hand of Fatima. Amulets, 131, 84-86.
• Sayed, N. A. (2016). The hand of Hamsa: interpretation across the globe. Research on Humanities and Social Sciences, 20(6), 23-26.
• Serin, U. (2019). Erken hıristiyanlıkta ritüel, simge ve kimlik: mekânsal bir çerçeve olarak ‘katakomb’lar. topoğrafya, mimari ve ikonografya üzerine bazı değerlendirmeler. Arkeoloji’de Ritüel ve Toplum TAS, 5, 285-318.
• Simon, M., & Epstein, I. (1990). Berekoth. New York.
• Spero, S. (1974). The Menorah: A study in iconic symbolism. A Journal of Orthodox Jewish Thought, 14(3), 86- 93.