Fiil Ehliyetine Sahip Olmayan Hastalara Uygulanacak Tıbbi Müdahalelerde Rıza Sorunu

Yıl 2024, Sayı: 28, 1 - 18, 12.07.2024

Hatice Karacan Çetin

Öz

Hayat, vücut bütünlüğü ve sağlık, kişilik hakkı kapsamında korunan değerlerdir. Bu nedenle söz konusu değerlere yönelik tıbbi müdahaleler, hukuka aykırılığı engelleyen bir neden bulunmadığı sürece haksız fiil ve/veya suç teşkil eder. Tıbbi müdahalelerde bu neden çoğu zaman hastanın rızası olarak karşımıza çıkar. Ancak ayırtım gücünden sürekli veya geçici olarak yoksun hastaların tıbbi müdahaleye rıza vermeleri mümkün olmaz. Bu durumda tıbbi müdahale hastanın yakını veya yasal temsilcisinin rızasıyla uygulanabilir mi? Uygulanabilir ise bu kişiler rıza verirken neleri dikkate almalıdır? Öte yandan tıbbi müdahaleye rıza göstermek kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğundan bu hakkın temsilci aracılığıyla kullanılamayacağı savunulabilir. Buna karşın Türk Hukukunda hasta temyiz gücüne sahip olsa dahi ergin değil veya kısıtlı ise ona uygulanacak tıbbi müdahalelerde yasal temsilcisinin rızasını arayan hükümler bulunmaktadır. Bu hükümler uygulamada sorunlara yol açmaktadır. Alman hukukunda ise Medeni Kanun’a eklenen bir paragraf (§1358) ile eşlerin belirli koşullar altında belirli bir süre için tıbbi müdahalelerde birbirlerini temsil etmelerine yasal olarak izin verilmiştir. Uzun tartışmalardan sonra kabul edilen ve 2023 yılının başında yürürlüğe giren paragraf, daha büyük tartışmaları da beraberinde getirecek gibi görünmektedir. Türk hukukunda ise vesayet altına alınan yetişkinler, ayırtım gücüne sahip olsalar dahi fiil ehliyetini kaybetmektedirler. Sonuç olarak bu durumdaki hastalar için mevzuat gereği vasilerinin rızası aranmaktadır. Halbuki yetişkinlere yönelik bu vesayet sistemi Alman ve İsviçre hukuklarında uzun süre önce terk edilmiştir. Çalışmamızda fiil ehliyeti bulunmayan hastalara uygulanacak tıbbi müdahalelerde rıza konusuna ilişkin güncel gelişmeler Türk, Alman ve İsviçre hukukları ile uluslararası düzenlemeler çerçevesinde ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tıbbi Müdahaleler, Rıza, Ayırtım Gücü, Kişilik Hakkı, Ergin Olmayan Hastalar, Vesayet Altındaki Hastalar, Yasal Temsilci

CONSENT ISSUE IN MEDICAL INTERVENTIONS APPLIED TO PATIENTS WHO DO NOT HAVE THE CAPACITY TO ACT

Öz

Life, physical integrity and health are values protected within the scope of personality right. For this reason, medical interventions applied on these values constitute a tort and/or crime unless there is a reason preventing illegality. In medical interventions, this reason often appears as the patient’s consent. However, it is not possible to give consent for patients who permanently or temporarily lack the capacity of judgement. In this case, can medical intervention be applied with the consent of the patient’s relative or legal representative? If so, what should the representative take into account when giving consent or what should be done if the legal representative refuses to give consent even though medical intervention is necessary and urgent? On the other hand, since consenting to medical intervention is a strictly personal right, it is argued that this right cannot be used through a representative. Despite this, in Turkish Law, there are provisions that still require the consent of the legal representative in medical interventions applied to underage or under guardianship patients, even though they have the capacity of judgement. These provisions cause problems in practice. And in German law, a paragraph (§1358) added to the German Civil Code allowed spouses to represent each other in medical interventions, under certain conditions, for a certain period of time. The paragraph, which was accepted after long discussions and entered into force at the beginning of 2023, seems to have brought about greater debates. On the other hand, in Turkish law adults who are under guardianship lose their capacity to act, even if they have the capacity of judgement. As a result, the guardian’s consent must be sought for patients in this situation according to the legislation. However, this guardianship system for adults has long been abandoned in German and Swiss law. In our study, current approaches to the consent issue in medical interventions applied to patients who do not have the capacity to act are discussed within the framework of Turkish, German, Swiss laws and international regulations.

Anahtar Kelimeler

Medical Interventions, Consent, Capacity of Judgement, Personality Right, Underage Patients, Under Guardianship Patients, Legal Representative

Etik Beyan

There is no requirement of Ethics Committee Approval for this study.

Kaynakça

• Atıcı E, ‘Hasta - Hekim İlişkisi Kavramı’ (2007) 33 Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 45
• Biton Serdaroğlu E, ‘Ötanazi - Ölme Hakkı’ (2016) 22 Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 463
• Brosey D and Dodegge G, ‘Rechtliche Betreuung und freiheitsentziehende Maßnahmen nach der Betreuungsrechtsreform : Impulse aus der Expertenkommission “Herausforderndes Verhalten und Gewaltschutz in Einrichtungen der Behindertenhilfe” NRW’ (2023) 32 Betreuungsrechtliche Praxis 48
• Çakal A, Türk Özel Hukukunda Tıbbi Müdahaleye Rıza (1st edn, Seçkin 2018)
• Çetiner B, Furrer A and Müller-Chen M, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (1st edn, On İki Levha 2021)
• Deryal Y, Sağlık hukuku problemleri (1st edn, Seçkin 2012)
• Dodegge G, ‘Die Entwicklung des Betreuungsrechts bis Juli 2022’ (2022) 36 Neue juristische Wochenschrift 2590
• Dural M and Öğüz T, Türk özel hukuku Cilt II: Kişiler Hukuku (23rd edn, Filiz Kitabevi 2022)
• Dural M and Sarı S, Türk Özel Hukuku Cilt I: Temel Kavramlar ve Medenî Kanunun Başlangıç Hükümleri (15th edn, Filiz Kitabevi 2020)
• Gökcan HT, Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk (4th edn, Seçkin 2022)
• Grüneberg C and others, Bürgerliches Gesetzbuch, vol 7 (82., neubearbeitete Auflage, CH Beck 2023)
• Grziwotz H, ‘Struktureller Wandel des Betreuungsrechts?’ (2020) 53 Zeitschrift für Rechtspolitik 248
• Gsell B and others (eds), Beck-online Großkommentar zum Zivilrecht (CH Beck 2023)
• Hakeri H, Tıp hukuku Cilt I Genel Hükümler (23rd edn, Seçkin 2021)
• ——, ‘Patient Autonomy and Criminal Law: A Turkish Perspective’ in Paweł Daniluk (ed), Patient Autonomy and Criminal Law: European Perspectives (Routledge 2023)
• Jugl B, ‘Das Gesetz zur Reform des Vormundschafts- und Betreuungsrechts aus notarieller Sicht, Teil 1’ (2022) 26 Zeitschrift für die NotarPraxis 401
• ——, ‘Das Gesetz zur Reform des Vormundschafts- und Betreuungsrechts aus notarieller Sicht, Teil 2’ (2023) 27 Zeitschrift für die NotarPraxis 3
• Kılınç E, ‘Sağlık Kurumlarında Paternalist Liderlik Modelinin İncelenmesi’ (2018) 1 Journal of Healthcare Management and Leadership 1
• Kurşat Z, ‘Analysis of the Concept of “Consent” in Medical Interventions from a Contract Law Perspective’ (2017) 14 Law and Justice Review 53
• Magnus D, ‘Patient Autonomy and Criminal Law: A German Perspective’ in Paweł Daniluk (ed), Patient Autonomy and Criminal Law: European Perspectives (Routledge 2023)
• Oktay Özdemir S, ‘Ayırt Etme Gücü Bulunmayan Yetişkinlere Yapılacak Tıbbi Müdahalelere Onay Konusunda İsviçre Hukukunda Yapılan Değişiklikler’ (2016) 11 Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 223
• Scheidegger N, ‘Patient Autonomy and Criminal Law: A Swiss Perspective’ in Paweł Daniluk (ed), Patient Autonomy and Criminal Law: European Perspectives (Routledge 2023)
• Tacir H, ‘Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı’ in Hamide Tacir and Aysun Altunkaş (eds), III. Sağlık Hukuku Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı ve Ötanazi Sempozyumu (1st edn, Seçkin 2016)
• Wala K, ‘Conclusion: A Comparative Look at the Criminal Law Protection of Patient Autonomy in Europe’ in Paweł Daniluk (ed), Patient Autonomy and Criminal Law: European Perspectives (Routledge 2023)
• Zander S, ‘Auswirkungen der Vormundschafts- und Betreuungsrechtsreform auf die notarielle Praxis’ (2022) 88 Zeitschrift für das Notariat in Baden-Württemberg 320