Sikkeler Işığında Pisidia’da Apollon Propylaios Kültü

Yıl 2024, , 53 - 71, 01.07.2024

Salih Okan Akgönül Hüseyin Köker

https://doi.org/10.54577/lycus.1456680

Öz

Apollon müzikle, sanatla, kehanetle ilişkili olduğu kadar hastalık ve sağlıkla da ilişkili çok yönlü bir tanrıdır ki bu yüzden birçok epitethle anılmaktadır. Bu durum Pisidia Bölgesi için de değişmemekte, tanrı burada da birçok farklı epithetle tapınım görmektedir. Bunlardan bir tanesi de “kapılar önündeki” ya da “kapıların önündeki koruyucu” anlamına gelen ve sağlıkla ilişkilendirilebilecek bir epiteth olan “Propylaios”tur. Apollon Propylaios, oklarıyla düşmanları (salgın hastalıkları) şehrin kapılarından uzak tutan bir tanrı olarak anılmaktadır. Tanrının adı ve epitheti, Pisidia Bölgesi kentlerinden Kremna’nın Roma imparatoluk Dönemi şehir sikkelerinde arka yüz lejantı ile doğrulanmaktadır. Tanrı burada gerilmiş yayı ile sağa doğru hareket halinde ve hareketten dolayı uçuşan khlamysi ile betimlenmektedir. Bölgede aynı ikonografiyi sikkeleri üzerinde taşıyan diğer iki kent Apollononia ve Klaudio Seleukeia’dır. Asia Minor’un aslında sayıları çok da olmayan bazı kentlerinde hemen hemen aynı dönemlerde, Kremna sikkelerinden bildiğimiz “Apollon Propylaios” tipinde sikkeler darp edilmiştir. Bu durum, Marcus Aurelius’un Parth Seferi sırasında, MS 165-166 yıllarında ortaya çıkan veba salgınından kurtulmak isteyen insanların Apollon Klaros’a danışmaları sonucu ortaya çıkan kehanetlerle ilişkili görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, Apollon Propylaios, Kült, Kremna, Sikke

The Cult of Apollo Propylaios in Pisidia

Öz

Apollo is a multifaceted deity associated with music, art, prophecy, as well as disease and health, which is why he has many epithets. In Pisidia, the god is worshipped with various epithets, including 'Propylaios', meaning 'before the gates' or 'guardian before the gates', which is associated with health. Apollo Propylaios is remembered as a deity who keeps enemies (epidemics) away from the city gates with his arrows. The name and title of the deity are verified by the reverse legend on the Roman Provincial coins of Kremna, a city in Pisidia. The deity is portrayed with his bow extended and moving towards the right, with khlamys flying due to the motion. Two other cities in the region, Apollononia and Klaudio Seleukeia, also feature the same iconography on their coins. In a few cities in Asia Minor, a small number of coins of the 'Apollon Propylaios' type were minted during the same period as those found in Kremna. This situation appears to be linked to prophecies that arose from consultations with people seeking to combat the plague epidemic that emerged during Marcus Aurelius' Parthian Expedition in 165-166 AD at Apollo Claros.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, Apollon Propylaios, Cult, Kremna, Coin

Kaynakça

• Akar-Tanrıver 2009 D. S. Akar-Tanrıver, Apollon Klarios Kültü, Kehanet Pratikleri ve Adaklar, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, İzmir.
• Alanyalı 2005 H. S. Alanyalı, “Apollon Sidetes”, Synergia, Festschrift für G. Krinzinger II, Ed. B. Brandt – V. Gassner – S. Ladstätter, 2005, 89–92.
• Aulock 1979 H. von Aulock, Münzen und Städte Pisidiens II, IstMitt, Beiheft 22, Tübingen, 1979. BMC Lycia F. G. Hill, A Catalogue of the Greek Coins in British Museum, Catalogue of the Greek Coins of Lycia Pamphylia and Pisidia, London, 1897.
• Baydur 1975 N. Baydur, “Die Münzen von Attaleia in Pamphylien, Teil I”, JNG 25, Münih, 33–72.
• Baydur 1976 N. Baydur, “Die Münzen von Attaleia in Pamphylien, Teil II”, JNG 26, Münih, 37–78.
• Cohen 1995 G. Cohen, The Hellenistic Settlements in Europe, the Islands, and Asia Minor, Berkeley, 1995. DNP I F. Graf, “Apollon”, DNP I, 863–868, 1996.
• Farnell 2010 L. R. Farnell, The Cults of the Greek States, Vol. IV, Cambrige, 2010.
• Filges 2015 A. Filges, Münzbild und Gemeinschaft. Die Prägungen der Römischen Kolonien in Kleinasien, Bonn, 2015.
• Gilliam 1961 J. F. Gilliam, “The Plague under Marcus Aurelius”, AJP 82, 3, 225–251, 1961.
• Gürdal 2007 T. Gürdal, Anadolu’da Apollon Kültü, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007. Karayaka 2007 N. Karayaka, Hellenistik ve Roma Döneminde Pisidia Tanrıları, İstanbul, 2007. Labarre 2007 G. Labarre, “L’Apollon Propylaios d’Eumeneia et les Theoi Propylaioi”, Scripta Anatolica: Hommages à Pierre Debord, Ed. P. Brun, Bordeaux, 2007, 283–296.
• Lanckoroński 2015 K. G. Lanckoroński, Pamphylia ve Pisidia Kentleri II. Cilt, Pisidia, Çev. S. Bulgurlu-Gün, AKMED, 2015. Larson 2007 J. Larson, Ancient Greek Cults, A Guide, New York, 2007. LIMC II.1 Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) II.1, Aphrodisias-Athena, Münih, 1984.
• Mitchell 1995 S. Mitchell, Cremna in Pisidia, An Ancient City in Peace and in War, USA,1995. Mitchell 2003 S. Mitchell, “Inscriptions from Melli (Kocaaliler) in Pisidia”, Anatolian Studies 53, 139–159. Nollé 1993 J. Nollé, “Side im Altertum. Geschichte und Zeugnisse, Band I. Geographie-Geschichte-Testimonia. Griechische und lateinische Inschriften”, Inschriften Griechischer Städte aus Kleinasien 43, Bonn, 1993.
• Parke 1985 H. W. Parke, The Oracles of Apollo in Asia Minor, Londra, 1985.
• Parker 2023 R. Parker, Religion in Roman Phrygia, From Polytheism to Christianity, California, 2023. Pironti 2021 G. Pronti, “Tanrıların Adları, Lakapları, Epiklēsisleri”, Antik Yunan, Ed. U. Eco. (Çev. L. Tonguç Basmacı), İstanbul, 2021.
• RE XXIII.1 G. Radke, Propylaios, RE XXIII.1, 835–836, 1957. Ramsay 1895 W. M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia: Being an Essay of The Local History of Phrygia from the Earliest Times to the Turkish Conquest, vol. I-Part I, Oxford, 1895.
• Ramsay 1897 W. M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia: Being an Essay of The Local History of Phrygia from the Earliest Times to the Turkish Conquest, vol. I-Part II, Oxford, 1897. RE II.1 Wernicke, “Apollon”, RE II.1, 1–111, 1895. RPC I A. Burnett, M. Amandry, P. P. Ripollès, Roman Provincial Coinage Volume I from the death of Caesar to the death of Vitellius (44 BC-69 AD) Part I: Introduction and Catalogue, London-Paris, 2006.
• RPC II A. Burnett, M. Amandry, I. Carradice, Roman Provincial Coinage Volume II from Vespasian to Domitian (AD 69-96) Part I: Introduction and Catalogue, London-Paris, 1999. RPC III M. Amandry, A. Burnett, Roman Provincial Coinage Volume III Nerva, Trajan and Hadrian (AD 96-138) Part I: Catalogue, London-Paris, 2015. RPC IX A. Hostein, J. Mairat, Roman Provincial Coinage Volume IX from Trajan Decius to Uranius Antoninus (AD 249-254) Part I: Introduction and Catalogue, London-Paris, 2016.
• Sallet 1885 A. von Sallet, “Apollo Propylaeus in Cremna”, Zeitschrift für Numismatik, 12. Band, Berlin, 1885, 363–365. SNG France 3 Sylloge Nummorum Graecorum, France 3, Cabinet des Médailles, Pamphylie, Pisidie, Lycaonie, Galatie, (E. Levante), Bibliothèque Nationale de la France, Paris, 1994.
• SNG Tübingen 4 Sylloge Nummorum Graecorum, Münzsammlung Universität Tübingen IV:Mysien-Ionien, Berlin, 1989.
• Şener 2022 H. H. Şener, Epigrafik, Nümismatik ve Arkeolojik Veriler Işığında Side’de Athena ve Apollon Kültleri, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, 2022. Talloen 2015 P. Talloen, Cult in Pisidia. Religious Practice in Soutwestern Asia Minor from Alexander the Great to the Rise of Christianity, Leuven, 2015. Taşlıklıoğlu 1963 Z. Taşlıklıoğlu, Anadolu’da Apollon Kült’ü ile İlgili Kaynaklar, İstanbul, 1963. Tek 2001 A. T. Tek, “Arykanda Kazılarında Bulunan Bir Myra Sikkesi”, Cevdet Bayburtluoğlu için Yazılar/Essays in Honour of Cevdet Bayburtluoğlu, Ed. C. Özgünel – O. Bingöl - V. İdil – S. Doruk – K. Görkay – M. Kadıoğlu, İstanbul, 238–243. Ünal 2014 E. Ünal, Eumenia Tarihi ve Sikkeleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2014.
• Waelkens 1999 M. Waelkens, “Sagalassos. Religious life in a Pisidian town during the Hellenistic and Early Imperial Period”, Les syncrétismes religieux dans le monde méditerranéen antique. Actes du colloque International en l'honneur de Franz Cumont à l'occasion du cinquantième anniversaire de sa mort. Rome, Academia Belgica, 25-27 Semptembre 1997, Brussel-Rome, 1999, 191–226. Wenrich 1913 O. Wenrich, “Heros Propylaios und Apollon Propylaios”, Athenische Mitteilungen 38, 1913, 67–72. Zografou 2010 A. Zografou, Chemins d’Hecate: portes, routes, carrefours et autres figures de l’entre-deux, Centre international d’Etude de la Religion Grecque Antique Liège, 2010.